عاطفه جعفری، خبرنگار:محمد الله یاری، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتوگو با «فرهیختگان» از جزئیات برگزاری سی‌و‌هشتمین دوره جشنواره موسیقی فجر سخن گفت. متن این گفتوگو را بخوانید.
تفاوت‌های سی‌و‌هشتمین جشنواره موسیقی فجر دوره‌های پیشین چیست؟
هر جشنواره‌ای باید نقاط متمایزی با جشنواره‌های قبلی خودش داشته باشد، دوره سی‌و‌هشتم هم از این قاعده مستثنی نیست و براساس شرایط زمانی و مکانی‌ای که داریم برگزار می‌شود. در شورای سیاستگذاری تلاش شده است تا آثار و گروه‌ها به‌درستی انتخاب شوند و عملکرد خوبی داشته باشند.
این دوره شاهد حضور 8 گروه از کشورهای خارجی هستیم. در فضایی که در آن زیست می‌کنیم با توجه به تحریم‌های ظالمانه‌ای که وجود دارد، حضور گروه‌های خارجی باید منتفی می‌شد، اما بالاخره این کشورها حضور دارند و اجراهای خوبی هم داشته‌اند. بخش ارکسترال جشنواره هم پررنگ بوده است و اجراهای مختلف داشته‌اند.
حضور گروه‌های شاخص نواحی، هنرستان‌های کشور، گروه‌های بانوان، گروه‌های ردیف دستگاهی و معرفی خوانندگان جوان که میراث‌داران این هنر خواهند شد از تفاوت‌های جشنواره امسال به نسبت سال‌های گذشته است.
با توجه به اتفاقاتی که از شهریورماه امسال شروع شد و تا اواخر دی‌ماه طول کشید، به‌نظر می‌رسید که برگزاری این دوره از جشنواره به نسبت سال‌های قبل، دشواری‌های خاص خودش را داشته باشد. این دشواری‌ها بر فرآیند برگزاری جشنواره چه اثری داشته است؟
طبیعی است که برگزاری رویداد مهمی در ابعاد جشنواره موسیقی فجر در هیچ دوره‌ای به‌سادگی اتفاق نیفتاده است و باید ساماندهی کنید تا دست‌کم بیش از سه هزار هنرمند در تعدادی سالن اجرا داشته باشند، حتما برنامه‌ریزی می‌خواهد و سختی‌های خودش را هم دارد، اگر هم موفقیتی حاصل می‌شود، حاصل کاری گروهی است.
جشنواره موسیقی فجر امسال هم با زحمات شورای سیاستگذاری، دبیر جشنواره و همه کسانی که در اجرای آن سهیم هستند، شکل گرفت. با توجه به اینکه ماه‌های خاصی را پشت‌سر گذاشتیم و اجراهای صحنه‌ای به‌صورت جدی دنبال نمی‌شد، احتیاج به رایزنی و گفت‌وگوی بیشتر داشت تا گفت‌وگوهای صحنه‌ای شروع بشود. طبیعی است که این دوره با دوره‌های قبل از خودش متفاوت بوده است و حتما گفت‌وگوها و برنامه‌ریزی‌های بیشتری برای آن انجام شده است. اما امیدواریم که جشنواره باعث رونق گرفتن دوباره موسیقی شود و پس از برگزاری جشنواره، موسیقی به جریان بیفتد.
شرایط فعلی در کیفیت اجراها و حضور هنرمندان در این دوره از جشنواره تاثیرگذار بود؟
ببینید هیات انتخاب آثار تلاش کرده است گروه‌هایی را انتخاب کند که استانداردهای لازم را برای حضور در جشنواره داشته باشند. تعداد زیادی از گروه‌هایی که از طریق فراخوان اعلام حضور کردند، در فهرست نهایی جدول قرار نگرفتند. چون فضا برای انتخاب کیفی توسط هیات انتخاب سخت است و همه گروه‌هایی که حضور دارند کیفیت لازم را برای حضور در جشنواره دارند.
هنرمندان حوزه موسیقی با توجه به شرایط کرونا و بعد هم اتفاقات اخیر، بسیار در شرایط سختی هستند، دفتر موسیقی برنامه‌ای برای ساماندهی به شرایط این هنرمندان داشته است؟
در دو سالی که کرونا شیوع پیدا کرد. همه اجراهای صحنه‌ای لغو شد. از دی‌ماه 1400 تا نوروز 1401 هم کنسرت‌های پاپ با 30 درصد تماشاگر برگزار شد. از فروردین تا تیرماه امسال باز هم اجراها در موسیقی پاپ بود. اتفاقات اخیر هم باعث شد که طی پنج ماه اخیر اجرایی نداشته باشیم.
نتیجه هم این است که مثلا در موسیقی نواحی، کلاسیک و دستگاهی عملا کنسرتی برگزار نشده و حتما هنرمندان این حوزه در سختی بسیار روزگارشان را گذرانده‌اند. اولا اگر فرآیند موسیقی به‌سمتی برود که درآمد فقط از اجرای صحنه‌ای نباشد و هنرمندان از انتشار قطعات بتوانند درآمد داشته باشند این حتما کمک می‌کند به اینکه اقتصاد باثبات‌تری را برای زندگی‌شان داشته باشند. البته برخی از حوزه‌های موسیقی مثل نواحی و کلاسیک احتیاج به حمایت جدی دارند.
حتما باید دولت بتواند سالن‌هایی که دارد را در اختیار این هنرمندان بگذارد تا بتوانند رغبت کنند و کنسرت بگذارند و به درآمد برسند. از طرف دیگر هم طبیعی است که حمایت‌های بیمه‌ای دولت هم باید پوشش بیشتری داشته باشد و به آنها کمک کند.
درمورد موسیقی نواحی گفتید که به سوال الان من هم ارتباط پیدا می‌کند. شما در پیامی که به جشنواره امسال فرستادید به اعتلای نام ایران در حوزه موسیقی اشاره کردید، هنرمندان حوزه موسیقی نواحی بسیار برای این موضوع دغدغه داشته و در کنارش مشکلات معیشتی و... هم بسیار دارند. در گفت‌وگوهایی که با این بخش از هنرمندان موسیقی داشتیم نسبت به حمایت‌های مالی و معیشتی خود اظهار گلایه داشتند. نگاه‌تان به این بخش از اهالی موسیقی چیست؟
طبیعی است که ایران خط قرمز همه هنرمندان است و با هر‌گرایش فکری و اجتماعی، عرق به ایران دارند. این در موسیقی نواحی هم دوچندان است، چون این حوزه در موسیقی ریشه در فرهنگ و تمدن هزارساله ایران دارد. دولت هم در این سال‌ها جشنواره موسیقی نواحی ایران را برگزار کرده است. امسال یک طرح تحولی برای این موسیقی آماده کردیم و طبق آن هنرمندان بیشتری شامل حضور در موسیقی نواحی می‌شوند و لذا برای سال 1402 جشنواره در 5 منطقه برگزار می‌گردد و تمامی استان‌ها را شامل می‌شود و همه هنرمندان نواحی شرکت خواهند کرد و بعد به جشنواره ملی راه پیدا می‌کنند. شکل‌گرفتن این هرم باعث می‌شود همه هنرمندان را تحت شمول این جشنواره بیاوریم.
امسال بخش سرود به‌صورت رسمی به جشنواره اضافه شده است، دلیل این کار چه چیزی بوده است؟ و چرا توجه به سرود مهم بوده است؟
در 44 سال گذشته، خصوصا در روزهای آغازین انقلاب و بعد هم دفاع مقدس، سرود به کمک مردم آمده است و به تعمیق باورها کمک کرده است. طبیعی است که اهمیت دارد اما یک‌سری نقطه‌ضعف‌ها در بین صاحب‌نظران وجود داشت که باید در متن سرود و همچنین بخش موسیقایی آن تقویت‌هایی صورت گیرد. ضمنا محدود به مفاهیم ارزشی و انقلابی نشود و در همه شئون زندگی عمومی هم شامل شود.
این باعث شد دفتر سرود را تاسیس کنیم و ذیل این دفتر، سایتی راه‌اندازی شد که همه گروه‌های سرود را ساماندهی کند و مرحله بعدی آموزش و توانمندسازی این موسیقی است که اساتید این حوزه در‌حال تدوین سرفصل‌های آموزشی هستند که این بسته‌های آموزشی در اختیار گروه‌های سرود قرار بگیرد. با توجه به این تغییرات لازم بود که سرود امسال بخش مجزایی داشته باشد تا بتواند جای خود را باز کند؛ حضور در جشنواره یعنی اینکه سرود باید استانداردها و کیفیت لازم را کسب کند.
جشنواره موسیقی با توجه به شرایط حاکم بر این هنر و برگزار نشدن کنسرت‌ها می‌تواند موتور محرک برگزاری دوباره کنسرت‌ها باشد، برای اینکه این روند ادامه پیدا کند چه برنامه‌ای دارید؟
الان شاهد این هستیم که تهیه‌کنندگان و شرکت‌های موسیقی تقاضاهای زیادی را برای برگزاری اجراهای صحنه‌ای دارند، دفتر موسیقی هم نهایت همکاری را دارد. این جشنواره پلی خواهد بود تا دوباره شاهد برگزاری کنسرت‌ها با شتاب بیشتر و پررونق‌تر باشیم.
موسیقی همیشه در دسترس‌ترین حوزه هنر برای مخاطبانش است و استقبال زیادی هم از آن می‌شود، اما وقتی به برگزاری کنسرت‌ها می‌رسیم، گرانی بلیت کنسرت یک موضوع مهم می‌شود. همین باعث محدود شدن مخاطب کنسرت به یک طیف خاص می‌شود، برای گرانی بلیت، دفتر موسیقی راه‌حلی دارد که کنسرت فقط محدود به یک قشر نشود؟
ما در جشنواره امسال قیمت بلیت‌ها را طوری تعیین کردیم که مردم با توان مالی مختلف بتوانند در این جشنواره شرکت کنند و بلیت را تهیه کنند، مثلا در بخش پاپ حداقل 100 و حداکثر 350 هزار تومان تعیین شد. درمورد قیمت بلیت در این چند سال هم، دفتر موسیقی به این موضوع بی‌تفاوت نبوده است و از طریق بخش‌های حقوقی وزارتخانه و همچنین تعزیرات حکومتی این مشکل را پیگیری کرده است. برخی از کالاها، کالاهای دسته‌اول هستند مثل گندم و باید با یک یارانه‌ای در اختیار مردم قرار گیرد. برخی کالاها که در دسته‌های سوم و چهارم قرار می‌گیرند که بلیت کنسرت هم در این دسته است؛ یعنی تولید‌کننده با سود خودش این بلیت را قیمت‌گذاری می‌کند. اگر مردم شکایتی داشته باشند، سازمان تعزیرات حکومتی وارد می‌شود، البته این بخش قانونی است.
دفتر موسیقی جلساتی را با کنسرت‌گذاران و سالن‌های کنسرت گذاشته است تا بتواند از طرفی قیمت اجاره سالن‌ها را کنترل کند و از طرف دیگر از کنسرت‌گذاران بخواهد تا منصفانه کنسرت بگذارند. این را هم باید در‌نظر بگیریم که تهیه‌کنندگان موسیقی هم از آن جهت که هزینه‌های جاری‌شان در حوزه خدمات افزایش پیدا کرده است پس روی قیمت تمام‌شده بلیت تاثیر می‌گذارد.
بالا رفتن قیمت بلیت باعث می‌شود که مردم کنسرت و اجرای موسیقی را از سبدشان حذف کنند و همین سبب می‌شود تا کارها را به‌صورت رایگان دانلود کنند که این هم به ضرر تولیدکنندگان است. باید در یک نقطه‌ای به تعادل رسیده تا با تعیین برخی قوانین زودتر به این مدل برسیم.