زهرا رمضانی، خبرنگار:وضعیت پذیرش دانشجو می‌تواند آینه‌ای از نگاه و تصور جامعه نسبت به دانشگاه باشد. نگاهی به آمار تعداد داوطلبان و رفتار آنها پس از اعلام نتایج کنکور مقاطع مختلف پیام‌های روشنی برای سیاستگذاران آموزش عالی دارد و انتظار می‌رود در برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرار گیرد.  یکی از مهم‌ترین این پیام‌ها را در سال‌های اخیر با برچسب قهر داوطلبان زیاد از رسانه‌ها شنیده‌اید. بی‌رغبتی‌ای که سرمنشأ آن را می‌توان به نبود بازار کار و نداشتن تصویری روشن از آینده شغلی مرتبط دانست. اتفاقی که باعث شده تا بخش قابل توجهی از نسل جوان ترجیح دهند به‌جای تحصیل در مراکز دانشگاهی یا رفتن به مقاطع بالاتر، به دنبال کسب مهارت‌هایی باشند که آنها را زودتر به سرمنزل مقصودشان که همان قرارگیری در زمره شاغلان است، برساند. شاید اگر دسترسی به برخی آمارها به تفکیک رشته‌ها و گروه‌های مختلف امکان‌پذیر بود، امکان ارائه تحلیل دقیق‌تری نسبت به رفتار داوطلبان وجود داشت اما آنچه از همین آمارها استخراج می‌شود هم لزوم تغییر و اصلاح روند سیاستگذاری و اجرایی آموزش عالی را نشان می‌دهد. 

1-  30 درصد قبولی‌های کنکور قید دانشگاه دولتی را می‌زنند
از میان یک میلیون و 366 هزار و 369 نفری که در کنکور 1400 ثبت‌نام کرده‌اند، 254 هزار و 551 نفر حاضر نیستند در سر جلسه کنکور حاضر شوند یا زمانی که از میان یک میلیون و 82 هزار و 900 نفر مجاز به انتخاب رشته، فقط ۵۲۳ هزار و ۶۷۱ نفر نسبت به انتخاب رشته‌های با آزمون آن سال اقدام می‌کنند، می‌توان دریافت که رسیدن به صندلی‌های دانشگاه، جذابیتی مانند گذشته برای جامعه ندارد. براساس آمار به صورت میانگین 30 درصد از پذیرفته‌شدگان کنکور مقاطع مختلف، ترجیح می‌دهند در لحظات آخر قید رفتن به دانشگاه دولتی را بزنند. 

2- 42 درصد از ظرفیت صندلی دانشگاه‌ها خالی ماند!
سال گذشته مجموع ظرفیت دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، پیام نور، فنی و حرفه‌ای و فرهنگیان در تمام مقاطع تحصیلی 631 هزار و 224 دانشجو بود که البته بخش عمده آن به پذیرش دانشجو برای مقطع کارشناسی اختصاص پیدا کرد. از این میان، 520 هزار و 20 نفر توانستند نمره قبولی کنکور برای رسیدن به صندلی این دانشگاه‌ها را کسب کنند، اما بیش از 100 هزار نفر از پذیرفته‌شدگان حتی حاضر نشدند، مرحله دوم مورد نیاز برای رفتن به دانشگاه که همان تکمیل فرآیند ثبت‌نام است را کامل کنند. به عبارت دیگر از کل پذیرفته‌شدگان 365 هزار و 331 نفر فرآیند ثبت‌نام‌شان را کامل کردند تا با این کار نشان دهند فقط 70 درصد آنهایی که به اصطلاح از سد کنکور گذشتند، مایل به تحصیل در دانشگاه‌های مورد اشاره هستند. به عبارت دقیق‌تر علی‌رغم اینکه نسبت پذیرفته‌شدگان به کل ظرفیت 82 درصد بوده، ولی در‌صورتی‌که همه آنها ثبت‌نام می‌کردند هم باز 18 درصد از ظرفیت دانشگاه‌ها خالی می‌ماند، اما با احتساب آمار 365 هزار و 331 نفری ثبت‌نام‌شدگان، باید عنوان کرد تنها 58 درصد از ظرفیت دانشگاه‌ها در آن سال پر شده است. خالی ماندن ظرفیت 265 هزار و 893 نفری و همچنین اختلاف 154 هزار و 689 نفری میان پذیرفته‌شدگان با ثبت‌نام‌کنندگان، نشان می‌دهد 30 درصد پذیرفته‌شدگان اصلا برای ثبت‌نام اقدام نکرده‌اند؛ بنابراین یا سراغ دانشگاه‌های آزاد و غیرانتفاعی رفته‌اند، یا ترجیح می‌دهند بار دیگر شانس‌شان را برای رسیدن به رشته و دانشگاه مورد نظرشان امتحان کنند و قید رفتن به دانشگاه را زدند و به دنبال یادگیری مهارتی رفتند و بدون تحصیلات عالیه به بازار کار نزدیک شدند. مسئولان آموزش عالی باید یک بار برای همیشه علاج درمان این مشکل را البته به صورت دائمی، نه موقت پیدا کنند، درمانی که اصلی‌ترین مولفه آن را هم می‌توان کاربردی‌سازی سرفصل‌های دروس دانشگاهی و حرکت واقعی به سمت مهارت‌افزایی دانشجویان دانست، اتفاقی که درصورت تحققش می‌تواند مشکل عدم جذب فارغ‌التحصیلان از سوی بازار کار را تا حد مهمی حل کند. 

3- یک‌سوم پذیرفته‌شدگان کارشناسی انتخاب رشته نکردند
ظرفیت کل پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی برای کنکور تابستان امسال، 332 هزار و 22 نفر درنظر گرفته شده بود که در این میان دانشگاه پیام نور با 183 هزار و 520 نفر و پس از آن دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم با ظرفیت 116 هزار و 892 بیشترین سهم را در تربیت نیروی متخصص داشتند. دانشگاه فرهنگیان با 25 هزار و 159 و فنی و حرفه‌ای با 6 هزار و 661 نفر در رتبه‌های بعدی قرار داشتند، اما درنهایت فقط 213 هزار و 993 نفر برای رفتن به کلاس‌های درس این دانشگاه‌ها ثبت‌نام کردند. این آمار زمانی جالب می‌شود که آن را در کنار 315 هزار و 937 داوطلبی قرار دهیم که در کنکور آن سال قبول شدند! یعنی هرچند نسبت پذیرفته‌شدگان به کل ظرفیت 95 درصد بوده، اما نسبت ثبت‌نام‌شدگان به کل ظرفیت تنها 64 درصد را شامل می‌شد. مساله مهم‌تر اینکه وقتی به آمار 68 درصدی نسبت ثبت‌نام‌ها به پذیرفته‌شدگان نگاه می‌کنیم، مشخص می‌شود که باز هم 32 درصد داوطلبانی که در کنکور قبول شده بودند، حاضر به ثبت‌نام و انتخاب رشته دانشگاه‌های دولتی نشدند. 

4-دانشگاه فرهنگیان پدیده پذیرش دانشجو
هرچند درمجموع آمار پذیرش و ثبت‌نام داوطلبان در دانشگاه‌های مختلف برای مقطع کارشناسی قابل قبول نیست، اما وضعیت در دانشگاه فرهنگیان متفاوت بوده و حتی نسبت ثبت‌نام‌کنندگان به پذیرفته‌شدگان در این دانشگاه به 100 درصد رسیده است. آماری که نشان می‌دهد جامعه میل عجیبی به تحصیل در این دانشگاه دارد، دانشگاهی که هرچند ورود به آن مستلزم دارا بودن شرایط خاص آن به‌ویژه شرط سنی است، اما در مقابل نمی‌توان از مزایایی که این دانشگاه به دانشجو-معلمان خود ارائه می‌دهد هم به‌راحتی گذشت؛ مزایایی که قطعا در اقبال جامعه به تحصیل در این دانشگاه بی‌تاثیر نیست.  ظرفیتی که برای این دانشگاه در سال گذشته تعیین شده بود، 25 هزار و 159 نفر بود و 24 هزار و 499 نفر برای رسیدن به‌عنوان دانشجو-معلم در این دانشگاه ثبت‌نام کردند که نشان از پر شدن 97 درصدی ظرفیت این دانشگاه دارد. در مقابل نسبت ثبت‌نام‌کنندگان به پذیرفته‌شدگان هم 101 درصد بوده که به معنی ثبت‌نام بیش از 170 نفری نسبت به میزان پذیرفته‌شدگان این دانشگاه است. قطعا بالا بودن میل به تحصیل در این دانشگاه را می‌توان برخورداری دانشجو- معلمان از حقوق و همچنین تضمین بودن ورودشان به بازار کار دانست. 

5- 15 درصد از قبولی‌های دانشگاه‌های وزارت علوم، نه گفتند
در طرف دیگر ماجرا باید نگاهی داشته باشیم به ظرفیت مجموع دانشگاه‌های وزارت علوم که در آن سال 116 هزار و 892 نفر بود و 126 هزار و 397 نفر هم در کنکور کارشناسی سال گذشته این دانشگاه‌ها پذیرفته شدند، اما فقط 99 هزار و 492 نفرشان که معادل 79 درصد از پذیرفته‌شدگان می‌شود، اقدام به ثبت‌نام نهایی کردند، درحالی‌که نسبت پذیرفته‌شدگان به کل ظرفیت 108 درصد بود اما کمتر از 80 درصد از آنها ثبت‌نام‌شان را نهایی کردند و در عمل 17 هزار و 400 صندلی این دانشگاه یا به عبارت دقیق‌تر 15 درصد این ظرفیت خالی ماند. البته در این میان نباید آمار 21 درصدی پذیرفته‌شدگانی که اصلا حاضر به ثبت‌نام نشدند را هم نادیده گرفت. 

6 -52 درصد ظرفیت کارشناسی پیام نور خالی است
وضعیت در دانشگاه پیام نور وضعیتی به مراتب بدتر داشت، به‌طوری‌که از 183 هزار و 520 ظرفیتی که برای این دانشگاه اختصاص پیدا کرده بود، 87 هزار و 409 نفر در آن ثبت‌نام کردند و معنی‌اش آن است که 52 درصد از ظرفیت مقطع کارشناسی این دانشگاه خالی مانده است. البته پذیرفته‌شدگان این دانشگاه به کل ظرفیت هم سهم 86 درصدی داشتند اما از میان آنها هم 55 درصدشان ترجیح دادند که ثبت‌نام شدن را انجام داده و عملا 45 درصدشان از خیر رفتن به این دانشگاه گذشتند. بد نیست در این میان به وجه تمایز دانشگاه پیام نور با دیگر زیرنظام‌ها هم اشاره کنیم؛ دانشگاهی که در اصل برای شاغلین بوده و امکان تحصیل غیرحضوری در آن، در برهه‌ای مزیت اصلی آن به شمار می‌رفت، اما آنچه از این آمار برمی‌آید، اینکه داوطلبان ترجیح می‌دهند به‌جای رفتن به این دانشگاه، از امکان تحصیل مجازی در دیگر زیرنظام‌های آموزش عالی بهره ببرند. 

7- 60 درصد 6 هزار صندلی فنی و حرفه‌ای چشم‌انتظار دانشجو
آمارهای مربوط به دانشگاه فنی و حرفه‌ای اما کمی متفاوت‌تر از دیگر دانشگاه‌ها است. علی‌رغم اینکه این دانشگاه فقط 6 هزار و 661 نفر ظرفیت داشت آمار پذیرفته‌شدگان در آن 7 هزار و 251 نفر برای مقطع کارشناسی سال گذشته بوده است اما درنهایت به ثبت‌نام 2 هزار و 593 دانشجو در این دانشگاه ختم شد. به عبارت دیگر تنها 36 درصد آنها برای رفتن به این دانشگاه ثبت‌نام کردند، آماری که حاکی از پر شدن 39 درصد از ظرفیت این دانشگاه است و نشان از اختلاف 4 هزار و 68 نفری ثبت‌نام‌کنندگان با ظرفیت این دانشگاه دارد. 

8- 22 درصد ظرفیت کارشناسی ناپیوسته تکمیل شد
در مقطع کارشناسی ناپیوسته که دو زیرنظام دانشگاه فنی و حرفه‌ای و فرهنگیان ملاک قرار گرفته هم ظرفیت تعیین‌شده درمجموع 69 هزار و 124 دانشجو بود که برای این میزان، 290 هزار و 46 داوطلب پذیرفته شدند؛ داوطلبانی که البته بخش قابل توجهی از آنها باز در همان مرحله اول مانده و حاضر نشدند ثبت‌نام‌شان را کامل کنند. به‌طوری‌که از بین آنها، 151 هزار و 64 داوطلب ثبت‌نام‌شان را نهایی کرده و این بدان معنی است که 22 درصد از ظرفیت تعیین شده برای آن سال پر و 78 درصد از ظرفیت خالی ماند. البته نباید از این مساله هم گذشت که میزان پذیرفته‌شدگان به نسبت کل ظرفیت هم 42 درصد بوده که از میان آنها هم 52 درصدشان، مراحل ثبت‌نام را کامل کردند و 48 درصد دیگر با بی‌اعتنایی از کنار قبولی‌شان گذشتند. 

9 -75 درصد قبولی‌های کاردانی پای انتخاب‌شان ایستادند
در مقطع کاردانی هم دانشگاه فنی و حرفه‌ای امکان آموزش 137 هزار و 857 تکنسین را داشت که برای آن 79 هزار و 795 نفر پذیرفته شدند اما بعد از ریزش 20 هزار و 108 نفری، بالاخره 59 هزار و 687 نفر اقدام به ثبت‌نام کردند تا با این کار برخلاف مقطع کارشناسی ناپیوسته، 75 درصد از پذیرفته‌شدگان، کار ثبت‌نام خود را کامل کرده باشند. این رقم را باید یکی از بالاترین میزان تعهد پذیرفته‌شدگان به دانشگاه مدنظرشان دانست. با این حال باز هم 57 درصد از ظرفیت این دانشگاه خالی ماند؛ چراکه هرچند 58 درصد ظرفیت در مرحله اول پذیرش تکمیل شد اما سهم ثبت‌نام‌کنندگان به کل ظرفیت 43 درصد بود. 
این وضعیت در‌حالی است که آمار اشتغال در میان فارغ‌التحصیلان این مقطع امسال رشد قابل‌توجهی داشته است. به عبارت دیگر طبق آمار منتشر‌شده از سوی وزارت علوم درصد اشتغال دانش‌آموختگان این مقطع در سال 1400، 51 درصد و امسال 65 درصد بوده است که نشان می‌دهد این دسته از فارغ‌التحصیلان توانسته‌اند جای پای خود را تا حد زیادی در بازار اشتغال محکم کنند. 

10- یک‌پنجم قبولی‌های ارشد هم دانشگاه دولتی نرفتند
وضعیت در مقطع تحصیلات تکمیلی هم تفاوت چندانی با کاردانی و کارشناسی ندارد. به‌طوری‌که در سال 1400، کل ظرفیت تعیین‌شده برای دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم پیام‌نور و فرهنگیان در کارشناسی‌ارشد 80 هزار و 672 دانشجو تعیین شده بود که با پذیرش 86 هزار و 81 نفر، عملا بیش از 100 درصد ظرفیت پر می‌شد. اما با توجه به اینکه شرط تحصیل در برخی از رشته‌ها و دانشگاه‌ها در این مقطع در کنار کنکور، قبولی در آزمون مصاحبه است، تعداد داوطلبانی که در این مقطع ثبت‌نام کرده بودند 66 هزار و 81 نفر بود، یعنی 77 درصد از داوطلبانی که از کنکور این مقطع عبور کردند، ثبت‌نام‌شان را انجام دادند که 82 درصد از کل ظرفیت را پوشش می‌دهند. با این حال اختلاف میان این دو، جامعه آماری 20 هزار نفری از داوطلبان را در‌برمی‌گیرد. 20 هزار نفری که حکایتی شبیه به داوطلبان کارشناسی دارند و اگر دانشگاه‌های شهریه‌پرداز را انتخاب نکرده باشند، ترجیح دادند پشت کنکور بمانند یا کلا قید تحصیلات تکمیلی را زدند.   دانشگاه‌های وزارت علوم هم که ظرفیت 64 هزار و 927 نفری برای تربیت دانشجوی کارشناسی در آن سال داشتند، با وجود اینکه 76 هزار و 228 نفرشان برای رسیدن به کلاس‌های درس این دانشگاه‌ها پذیرفته شدند، اما باز هم 16 هزار و 796 نفرشان یا به عبارتی 22 درصدشان ترجیح دادند از خیر تحصیل در این مقطع بگذرند تا از این طریق تنها 92 درصد ظرفیت تعیین‌شده با ثبت‌نام داوطلبان همراه شود. 

11- 59 درصد از ظرفیت ارشد دانشگاه پیام‌نور خالی ماند 
آمارهایی که در دانشگاه پیام‌نور و فرهنگیان وضعیت بدتری هم دارد. به‌طوری‌که در دانشگاه پیام‌نور علی‌رغم ظرفیت 15 هزار و 120 نفری، تنها 9 هزار و 183 نفر پذیرفته شده بودند که از بین آنها هم 2 هزار و 967 نفر مرحله ثبت‌نام را کامل نکردند، یعنی در عمل 59 درصد ظرفیت این دانشگاه خالی ماند و از بین پذیرفته‌شدگان هم 68 درصد تا آخرین مرحله رسیدن به کلاس‌های درس را انجام دادند. وضعیت در دانشگاه فرهنگیان اما کمی قابل‌قبول‌تر است، به‌طوری‌که علی‌رغم ظرفیت محدود 625 نفری، 670 نفر برای رفتن به مقطع کارشناسی‌ارشد این دانشگاه پذیرفته شده و 433 نفرشان هم ثبت‌نام کردند، یعنی 69 درصد ظرفیت این دانشگاه پر شد اما 35 درصد از پذیرفته‌شدگان، حاضر به ثبت‌نام نشدند. 

12 -تداوم تب دکتری و اقبال 100 درصدی
در سال‌های اخیر تکاپو برای رسیدن به ‌عنوان دانشجوی دکتری در میان داوطلبان بالا گرفته و نگاهی به آمار مربوط به قبولی و ثبت‌نام‌کنندگان این مقطع در دانشگاه‌های وزارت علوم و پیام‌نور هم مویدی بر همین نکته است. ظرفیت تعیین‌شده برای این دو زیرنظام آموزشی در سال گذشته، 11 هزار و 339 نفر تعیین شد که از مسیر آزمون سراسری 9 هزار و 161 نفر پذیرفته شدند. مجموع داوطلبان ثبت‌نامی در این مقطع نشان از خالی ماندن 8 درصد از ظرفیت دارد که البته کمترین میزان بین مقاطع مختلف به شمار می‌رود. جمعیت داوطلبان پذیرفته‌شده نسبت به کل ظرفیت 81 درصد و در مقابل میزان ثبت‌نام‌کنندگان نیز 92 درصد به نسبت کل ظرفیت بود. جالب‌تر اینکه نسبت ثبت‌نام‌کنندگان به پذیرفته‌شدگان تنها در این مقطع به 114 درصد رسید، البته باز هم ظرفیت این مقطع پر نشد. در این میان طبیعی است که دانشگاه‌های وزارت علوم بیشترین ورودی را داشته باشند، به‌طوری‌که ظرفیت آنها 11 هزار و 82 نفر تعیین شد، اما تنها 8 هزار و 911 نفر در آزمون آن قبول و 8 درصد این ظرفیت خالی ماند، در‌حالی‌که 1 هزار و 276 نفر بیش از آنچه پذیرش شدند، برای رفتن به مقطع دکتری ثبت‌نام کرده بودند. 

13-ظرفیت 257 نفری دکتری پیام‌نور هم پر نشد
وضعیت در دانشگاهی مانند پیام‌نور که تمام سهمیه تعیین‌شده برای آن 257 دانشجوی دکتری بود و در این میان هم 250 نفر قبول شده بودند، متفاوت است چراکه از بین آنها 219 نفر حاضر شدند ثبت‌نام‌شان را انجام دهند که به معنی این است که 12 درصد از پذیرفته‌شدگان در لحظات آخر از تصمیم‌شان برای تحصیل در این دانشگاه برگشتند و عملا 15 درصد صندلی‌های این دانشگاه خالی از دانشجوی دکتری ماندند!