عاطفه جعفری، خبرنگار:نشست‌های خبری جشنواره فیلم فجر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین بخش‌های جشنواره شناخته می‌شوند. اینکه رویکرد این نشست‌ها چه باید باشد و الان چه هست جای بحث و جدل‌های زیادی است. نشست‌های خبری درحقیقت بستری هستند تا اهالی رسانه و سینما درباره یک اثر سینمایی صحبت کنند. این نشست‌ها محلی برای تبادل و نشر اطلاعات فیلم به فضای رسانه است. به دلیل اینکه در ایام جشنواره، اکثریت مردم فیلم‌ها را نمی‌بینند و فضای جشنواره محلی برای رونمایی و معرفی آثار سینمایی است، سوالات خبرنگاران هم باید به‌گونه‌ای هوشمندانه طراحی شود تا اطلاعات و داستان فیلم لو نرود. در سال‌های اخیر یکی از گرفتاری‌های نشست خبری جشنواره فیلم فجر، این بوده که در طراحی و اجرای آن همچنان در حال آزمون و خطاست. نشست‌های خبری در چینش و طراحی سوالات و اولویت دادن به خبرنگاران حاضر در نشست همچنان بلاتکلیف است. فعالان حرفهای رسانه و سینما بارها نسبت به این مساله گلایه داشتند که افرادی در این نشست‌های خبری امکان حضور و حاشیه‌سازی می‌یابند که در طول سال سینما هیچ ارتباط مستمری با حوزه سینما ندارند. درنهایت این جلسه به یک صحنه نمایشی تبدیل می‌شود که در آن حرفهای غیرتخصصی می‌زنند. نمایشی که نه‌تنها منجر به حاشیه و جنجال‌های بی‌فایده شده که گاهی تا مرز جلوگیری از صدور مجوز اکران فیلم هم پیش رفته است. نمونه اخیر آن، جنجالی بود که سال گذشته در نشست خبری فیلم «نمور» به پا شد و تا لغو مجوز اکران آن هم پیش رفت. در این نشست خبری، خبرنگاری که با سوال‌های عجیبش در طول ۱۰ روز جشنواره برای دیده شدن تلاش می‌کرد، بالاخره به هدفش رسید. تقریبا حداقل یک سوال از او در تمام ۲۲ نشست فیلم‌های جشنواره چهلم فجر پرسیده شد. مثلا از کارگردان «لایه‌های دروغ» پرسیده بود چرا ایران را بهشت تبهکاران نشان داده‌اید؟ حال آنکه فیلم اکشن نیاز دارد که یک قهرمان مثبت و تعداد زیادی کتک‌خور منفی داشته باشد. اما سوالات این خبرنگار با تمسخر اهالی رسانه مواجه می‌شد اما او در آخرین روز بالاخره موفق شد به هدفش برسد و با فراهم کردن دستمایه‌ای برای تحریک مردم، دارای تاثیر شود. خبرنگار از کارگردان فیلم پرسید: «با توجه به حلال‌زاده نبودن یکی از شخصیت‌های فیلم به نام «آرام» چرا اثر خود را به مقام مادر تقدیم کرده‌اید.» و کارگردان به این سوال که نوعی مچ‌گیری است اعتراض کرد. اما نویسنده فیلمنامه، یعنی نوشین معراجی در پاسخ گفت: «وقتی دو نفر با هم نامزد هستند، یعنی صیغه‌اند، شرعی آن را می‌گویم یا حتی با هم فقط نامزد هستند، وقتی دو نفر همدیگر را دوست داشته باشند حتی درصورت شرعی نبودن رابطه آنها بچه‌ای که به وجود می‌آید، می‌تواند حلال‌زاده محسوب شود و در هر حال کسی که بچه‌ای را به دنیا می‌آورد یک مادر است و ارزشمند محسوب می‌شود.»
بلافاصله سر و ته این صحبت‌ها زده شد و فقط همان قسمت باقی ماند که «وقتی دو نفر همدیگر را دوست داشته باشند حتی درصورت شرعی نبودن رابطه آنها بچه‌ای که به وجود می‌آید، می‌تواند حلال‌زاده محسوب شود.» البته این اظهارنظر خانم معراجی درست نبود و حلال‌زادگی به این شکل تعیین نمی‌شود. به‌علاوه کودک حلال‌زاده، با سایر کودکان در بحث ارث و مسائل دیگر تفاوت دارد. اینها مسائل خاص اجتماعی هستند که عموما جزئیات بسیار تلخ و غیرقابل‌تحملی هم دارند و باید به‌طور ویژه، توسط کسانی که با جزئیات این نوع پرونده‌ها اخت شده‌اند، مورد بررسی قرار بگیرند، نه در نشست خبری یک فیلم. اما این هم از عوارض بی‌نظمی و البته بی‌تدبیری در اجرای یک نشست سینمایی بود که باعث چالش‌های بعدی می‌شود. سوالات غیرحرفه‌ای نشست‌های خبری تا حدی آزار‌دهنده می‌شود که در سال‌های اخیر کمتر منتقد و نویسنده قدیمی هم به این نشست‌ها می‌آمدند. در گزارش پیش رو با حمیدرضا مدقق مجری و منتقد سینمایی درخصوص مختصات و ویژگی‌های یک نشست رسانه‌ای ویژه سینما، گفتوگو کردیم. همچنین بخش‌هایی از نظرات مجریان و منتقدان سینمایی را خواهیم خواند.
نشست‌های خبری نبض جشنواره هستند
محمود گبرلو که سابقه چند سال اجرا یا به قول خودش مدیریت نشست‌های خبری جشنواره را دارد، معتقد است نشست خبری از اهمیت بسیار زیادی در جشنواره برخوردار است و می‌گوید: «نشست‌های خبری تعیین‌کننده سرنوشت یک فیلم هستند و به همین دلیل می‌توان آنها را نبض جشنواره دانست. شاید به ظاهر این نشست‌ها جلسه پرسش و پاسخ یا گفتوگوی بین خبرنگاران با عوامل فیلم باشد، اما آنچه که در نشست‌ها اتفاق می‌افتد از اهمیت زیادی برخوردار است. یک فیلمساز بعد از چندین ماه تلاش برای ساخت یک اثر اولین نمایش فیلمی که خلق کرده را به خبرنگاران اختصاص می‌دهد، قشری که تیزهوش و با درایت هستند و فیلم‌ها را با دقت می‌بینند و در ادامه نیز با انبوهی از سوال‌ها مواجه می‌شوند و می‌خواهند از فیلمساز پاسخی قانع‌کننده بگیرند. در نشست خبری تعامل و ارتباط صمیمانه بین خبرنگار و فیلمساز یا حتی رفتار مغرضانه فیلمساز با خبرنگار یا برعکس می‌تواند سرنوشت یک فیلم را رقم بزند؛ چراکه اولین اخبار فیلم‌ها خبرهایی است که از نشست‌های خبری منتشر می‌شود. طبیعی است علاوه‌بر رضایت اهالی رسانه از یک فیلم، جو حاکم بر نشست خبری هم در انتشار اخبار تاثیرگذار است. برای مثال اگر یک خبرنگار در نشست خبری پاسخ قانع‌کننده‌ای از فیلمساز نگیرد تیتر منفی و جریان جنجالی در آینده می‌تواند به ضرر فیلم تمام شود. اگر فیلمساز در این جلسات بتواند با درک درست از قدرت رسانه پاسخ‌های منطقی و شفاف و روشن بدهد و خبرنگار را قانع کند قطعا سرنوشت مثبتی برای فیلمش رقم می‌خورد.»
مدیر جلسه باید تعامل و همدلی بین خبرنگار و فیلمساز را ایجاد کند
گبرلو درمورد نقش مجری‌ها در نشست‌های خبری می‌گوید: «در نشست‌های جشنواره عنوان مجری را به برگزارکننده می‌دهند، اما عنوان واقعی به عقیده من مدیرجلسه است چراکه کسی این مسئولیت را برعهده دارد باید سابقه فیلمساز را بداند، سواد سینمایی داشته باشد، درکش از قدرت رسانه بالا باشد و بداند خبرنگاری که با هر موضع و نگرشی حرف می‌زند کلامش باعث اوج یا سرنگونی یک فیلم می‌شود و این مساله را مدیریت می‌کند. گاهی اوقات خبرنگاران در سالن نمایش احساسی منفی به فیلمی ابراز می‌کنند و به همین جهت فیلمساز فکر می‌کند اگر در نشست خبری شرکت کند با هجمه‌ای از سوی خبرنگاران مواجه می‌شود، طبیعتا در چنین شرایطی مدیر نشست باید با او همراهی کند تا او و تیمش هم با آرامش در نشست شرکت کنند. البته مدیر نشست اگر ترس و دلهره فیلمساز را درک می‌کند، باید عدالت‌خواهی و دادخواهی یک خبرنگار را هم درک کند، او حق دارد سوالش را بپرسد و برای قانع شدن تلاش کند. درنهایت مدیر جلسه باید تعامل و همدلی بین خبرنگار و فیلمساز را ایجاد کند. در واقع اصل و هدف در هر یک از این جلسات این است که سینمای ایران نفع ببرد نه اینکه خبرنگار یا فیلمساز.»
شخصا مخالف اظهارنظرهای لحظه‌ای و بلافاصله پس از نمایش فیلم هستم
این کارشناس حوزه سینما در مورد نشست‌های خبری که محتوایش باید با جلسات نقد متفاوت باشد، می‌گوید: «به عقیده من نشست خبری با جلسه نقد و بررسی متفاوت است و در فضای عجله‌ای و پرشور جشنواره اساسا جایی برای تحلیل و موشکافی دقیق نمی‌گذارد. ضمن اینکه متاسفانه نقد تعریف درستی در جامعه ما ندارد و باز هم متاسفانه برخی از منتقدان با حرف‌ها و نظرات مخرب‌شان در درون فیلمسازها حس منفی نسبت به هر نقدی ایجاد کردند. در صورتی‌که منتقد می‌تواند با تحلیل درست و دقیق خودش چراغ و راه روشنی را به یک فیلمساز نشان دهد، یک منتقد این‌قدرت را دارد که درونیات یک اثر را کشف کند. فضای جامعه به‌گونه‌ای است که نقد ضد فیلم و سینما شده است و فیلمسازان نیز دلهره قضاوت نا‌به‌جا دارند. در نشست خبری هم به دلیل همان عجله و شتابی که اشاره کردم فرصت تامل و تعمق برای منتقد نیست که در لحظه اظهارنظر نقادانه کند. من شخصا مخالف اظهارنظرهای لحظه‌ای و بلافاصله پس از نمایش فیلم هستم، البته این عقیده شخصی من است. در جشنواره‌های دیگر در کشورهای مختلف نشست‌های پرسش و پاسخ خبرنگاران و منتقدان جدای از هم است و منتقدان در یک نشست تخصصی با فیلمسازان وارد بحث و گفتوگو می‌شوند. ای کاش جشنواره فیلم فجر هم برای منتقدان شرایط را به‌گونه‌ای فراهم کند تا آنها هم به شکل تخصصی فیلم و نقاط قوت و ضعف آن را تحلیل و بررسی کنند. اگر در جمع خبرنگاران اظهارنظر یک منتقد منصفانه نباشد بازتاب منفی خواهد داشت، پیشنهاد من این است منتقدانی که در نشست‌های خبری حضور پیدا می‌کنند قبل از اینکه بخواهند نقد منفی نسبت به یک اثر داشته باشند که البته طبیعتا حق‌شان هم هست که این نقد را داشته باشند، فیلم را تحلیل کنند. چون انتظار از یک منتقد این است که فیلم را بشکافد.»
تعادل در جلسات نشست باید برقرار باشد
محمدرضا مقدسیان از روزنامه‌نگاران و منتقدان باسابقه است و یکی از مجری‌های نشست‌های خبری جشنواره سی‌وهشتم نیز بوده است، درباره تجربه برگزاری این نشست‌ها می‌گوید: «فارغ از شکل برگزاری جلسات نشست خبری، یکی از دغدغه‌های اصلی هر کسی که این جلسات را اجرا می‌کند و مشخصا خود من، این است که هدف از برگزاری چنین جلساتی را ارزیابی کنیم. ما جلسه‌ای داریم که بعد از نمایش فیلم برگزار می‌شود و فیلمساز، بازیگر و همه دست‌اندرکاران تولید فیلم خودشان را در معرض پرسش و پاسخ اهالی رسانه، روزنامه‌نگاران و منتقدان قرار می‌دهند. نکته مهم در این میان این است که همه کسانی که در این جلسه حاضرند از حقوقی برخوردار هستند و مهم‌ترین مساله برای کسی که جلسه را اداره می‌کند این است که بتواند تا حد ممکن تعادل را بین طرفین برقرار کند. تعادل در جلساتی از این دست تعریفی مشخص دارد. همه کسانی که در این نشست خبری حاضر شدند، افراد حرفهای هستند و با فرض اینکه همگی رفتار حرفهای دارند حق دارند هر آن چیزی که مایلند را از دست‌اندرکاران تولید فیلم بپرسند یا هر اتفاقی که در جلسه اتفاق می‌افتد را ثبت و ضبط کنند. از طرف دیگر عوامل فیلم هم باید با این احساس که در فضایی آرام و بدون موضع‌گیری و تنش قرار دارند پاسخگوی سوالات اهالی رسانه باشند. آنها همچنین باید فرصت کافی داشته باشند تا بتوانند درباره نکاتی که هدف‌شان در فیلم بوده صحبت کنند و به سوالات درباره آنها پاسخ دهند. کسی که به‌عنوان مجری جلسه را اداره می‌کند باید تلاش کند حقوق همه این افراد به شکل مساوی رعایت شود.»
مقدسیان درمورد ویژگی‌های متمایز سینمای رسانه‌ها می‌گوید: «اولین ویژگی که باعث تمایز سینمای رسانه با سایر سالن‌هایی که فیلم‌های جشنواره را نمایش می‌دهند می‌شود، این است که بستری برای تعامل محترمانه و سازنده اهالی رسانه و سینماگران فراهم شود. نشست‌های پرسش و پاسخ یکی از نمودهای اصلی بروز چنین ویژگی‌ای است. به همین دلیل مهم است که این جلسات به شکل کاملا حرفهای برگزار شود و این مهم مستلزم همراهی اهالی رسانه و اهالی سینما و مجری جلسه است. نتیجه این جلسات درنهایت منتهی به رشد رسانه‌ها به شکل حرفهای و تخصصی و هم رشد سینمای‌مان می‌شود، سینمایی که اگر نقد مثبت و بدون غرض‌ورزی را با آن درمیان بگذاریم پذیرای هر نظری است.»
نشست‌های خبری جشنواره‌های دنیا بیشتر جنبه اطلاعاتی دارد
منصور ضابطیان چهره‌ای آشنا و محبوب بین اهالی سینما و رسانه است، او اجرای چندین جلسه از نشست‌های خبری جشنواره را برعهده داشت و معتقد است نشست‌های خبری باید استانداردهایی داشته باشند و می‌گوید: «برگزاری نشست خبری فیلم‌ها سنتی است که در همه جشنواره‌های جهان وجود دارد و عوامل فیلم‌ها قبل یا بعد از نمایش فیلم در محفلی درباره اثرشان توضیح می‌دهند. البته این نشست‌ها در همه جشنواره‌های دنیا بیشتر جنبه اطلاعاتی دارد تا جنبه نقد، بررسی و تحلیل. اشتباهی که ما در بعضی از نشست‌ها می‌کنیم این است که وقتی فیلمی تمام می‌شود معمولا از جنبه تهاجمی با آن برخورد می‌کنیم، البته گاهی اوقات برعکس این قضیه هم اتفاق می‌افتد و برخی از خبرنگاران و اهالی مطبوعات با شیفتگی تمام با یک فیلم برخورد می‌کنند و به اصطلاح از آن ور بوم می‌افتیم. به نظرم فضای بلافاصله بعد از تماشای فیلم فضای نقادانه‌ای نیست. فیلم را زمانی می‌شود دقیقا نقد کرد که آن را در آرامش و جدای از مسائل فرامتنی جشنواره ببینیم. عوامل در نشست خبری بیشتر باید ماجرای شکل‌گیری و ساخته شدن فیلم را توضیح دهند تا اینکه بخواهند در مقابل نقدهای تند از فیلم‌شان دفاع کنند، دفاعی که گاهی اوقات احساسی هم می‌شود و راه به جایی هم نمی‌برد. کار سخت مجری در نشست‌های خبری برقراری اعتدال بین حقوق خبرنگاران و اهالی رسانه و عوامل فیلم است. همچنین مجری باید اطلاعات آنچه که مربوط به فیلم‌هاست را از دل این تقابل‌ها بیرون بکشد. سال گذشته فضای نشست‌های خبری جشنواره تا حدی تعاملی‌تر شده بود، امیدوارم امسال هم بتوانیم در همان فضا و چه بسا فضایی تعاملی‌تر و صمیمانه‌تر نشست‌ها را پیش ببریم و جو خوبی را در این جلسات داشته باشیم.»
برقراری فضای متعادل محترمانه در نشست‌ها
ضابطیان همچنین حضور جدی اهالی رسانه در نشست‌ها را مهم می‌داند و می‌گوید: «من امیدوارم در جشنواره اهالی جدی‌تر رسانه به نشست‌ها بیایند، بعضی از دوستان خیلی جوان ما هیجان زیادی در برخورد با ستاره‌هایی که بالای سن و پشت تریبون نشستند دارند و برخی هم نسبت به آنها گارد دارند و جبهه می‌گیرند، من هم آن سال‌ها را گذراندم، سال‌های جوانی که هر کسی می‌خواهد همه جهان را تغییر دهد. به همین دلیل احساس آنها را می‌فهمم، اما همین احساس گاهی در سوال‌هایی که پرسیده می‌شود یا موضع‌گیری‌ها نمایان می‌شود که به نظرم درست نیست و جای آنها نباید در فضای نشست‌های خبری باشد. مهم‌ترین چالشی که در برگزاری نشست‌های جشنواره داشتم، برقراری یک فضای متعادل محترمانه و پر از آرامش برای گفتوگو است، چراکه به نظرم در یک فضای تنش‌زا هیچ‌کدام از طرفین نمی‌توانند حرف‌هایشان را بزنند و مجری نیز فقط باید میانجی‌گری کند. زمانی‌که من در این فضا قرار می‌گیرم سعی می‌کنم این تعادل را به‌عنوان یک فرد بی‌طرف حفظ کنم و مراقب باشم که کفه هر دو طرف به یک اندازه سنگینی کند. سوال‌ها نیز باید طوری طراحی شود که در عین‌حال که نظر دوستان روزنامه‌نگار تامین شود توهینی به افرادی که آنجا حضور دارند صورت نگیرد و خدای‌ناکرده فیلمسازان و عوامل فیلم‌ها نیز به خودشان اجازه ندهند کوچک‌ترین توهینی به همکاران رسانه‌ای من کنند.»
نوآوری لازمه اصلی برگزاری نشست‌های خبری است
فرزاد حسنی سال‌ها تجربه اجرا در تلویزیون و برنامه‌های مختلف را دارد. او همچنین در جشنواره فیلم فجر نیز در نشست‌های خبری حضور داشته و جلسات مختلف فیلم‌ها با حضور او برگزار شده است. او با اتکا به تجربیاتی که دارد بر این باور است که می‌توان نشست‌های خبری را به فرصتی مناسب برای تعامل میان سینماگران و خبرنگاران و منتقدان تبدیل کرد تا بعد از اولین نمایش فیلم‌ها امکانی برای گفتوگوی ثمربخش درباره آن فراهم شود و می‌گوید: «شیوه اجرایی هر برنامه‌ای وابسته به روح آن اتفاق است. اتفاقی مثل نشست‌های جشنواره فیلم فجر که توام با پرسش‌گری و بخشی از آن رفع کنجکاوی و یادآوری نکاتی درباره خود فیلم است که توسط خود خبرنگاران صورت می‌گیرد، ایجاد یک تعامل بین گروه سازنده و اصحاب رسانه را می‌طلبد. این تعامل باید در اولین اکران فیلم، آن هم در جشنواره فیلم فجر که نوبرانه است رخ دهد و همه‌چیز باید در این مسیر هدایت شود. مدیریت کردن این جریان و رسیدن به تعامل و هدف طراحی شده، کاری است که مسئول برگزاری نشست باید روی آن متمرکز شود. نوآوری در این جلسات بیشتر در این خلاصه می‌شود که بتوانیم آنچه خواسته جلسات پرسش و پاسخ است را جامه عمل بپوشانیم و این قرارداد را با خودمان ثبت کنیم که باید حق مطلب ادا شود. فکر می‌کنم اگر این موارد رعایت شوند کفایت می‌کند و نوآوری در همان لحظات اتفاق می‌افتد. درست‌تر این است که بدانیم هدف از حضور در این جلسه و برگزاری نشست چه چیزی است و برای رسیدن به آن در مسیر مدنظر پیش برویم. واقعیت این است که با یک اجرای متمرکز و دقیق است که می‌توان به نوآوری و خلاقیت رسید و اگر هدف از اجرا اصلا نوآوری باشد، از اصل مطلب دور می‌شویم. بنابراین باید مجری با آگاهی از آنچه برای خود تعریف کرده و با در نظر گرفتن موقعیتی که در آن قرار گرفته است، خلاقیت خود را به کار بگیرد.»