ابوالقاسم رحمانی، دبیر گروه جامعه:یادم هست، از بدو شیوع کرونا در کشور و هرچه جلوتر آمدیم، تا پیک‌هایی که یکی‌یکی کشته و مبتلا روی دست‌مان می‌گذاشت، یک چیزی را مدام تکرار می‌کردم و آن هم این بود که ماجراهای ما و این ویروس به این زودی‌ها و شاید حتی هیچ‌وقت تمام‌شدنی نیست و یک روزهایی از زندگی‌مان را با ترس ابتلا به این ویروس و زمین‌گیر شدن از این ابتلا، خواهیم گذراند. حالا هم وضعیت به همان شکل اما نه به آن شدت، پیش می‌رود. یعنی همچنان کرونا هست، همچنان خیلی‌ها مبتلا می‌شوند، همچنان عده‌ای به خاطر این ابتلا جان می‌سپارند و همچنان، همه چشم‌انتظار یک داروی قطعی یا یک واکسن 100درصدی برای مواجهه با این ویروس هزار‌رنگند که خب بیراه هم نیست، ویروسی که روزبه‌روز لباس جدیدی به تن کند و درجه سرایت‌پذیری و کشندگی‌اش بالا و پایین شود، از هر هزار‌رنگی، رنگارنگ‌تر است. داشتم آمارهای مربوط به ابتلای کرونا را بالا و پایین می‌کردم، البته نه از سر بیکاری، به خاطر نکته‌ای که یکی از دوستانم گفت و به آن اشاره می‌کنم، دیدم شاید شیوع بی‌محابا و عجیب و غریب این ویروس، در ایران مدتی است که رنگ باخته، اما کشورهای زیادی هستند در همین روزهایی که ما بزرگ‌ترین درگیری‌مان آلودگی هواست، هزار هزار کشته کرونایی می‌دهند و اخبارش لرزه بر تن ما و نگرانی در کله‌مان می‌اندازد. طبق اطلاعات و آماری که در منابع معتبر بین‌المللی وجود دارد و هر لحظه درحال به روز شدن هستند، تا الان که من این خطوط را پشت‌سر هم ردیف می‌کنم، بیش از 673 میلیون نفر در دنیا به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و از این تعداد بیش از 6 میلیون و 746 هزار نفر جان خودشان را پای این ابتلا گذاشته‌اند و بیش از 645 میلیون نفر هم مثل من از این مرگ نامطلوب گریخته‌اند. در جدول کشورهای دارای بیشترین موارد ابتلا هم، آمریکا مثل همیشه صدرنشین و با بیش از 103 میلیون مورد ابتلا کرونایی، دست نیافتنی‌تر از همیشه آن بالای جدول جا خوش کرده و بعد از آن هم هند و فرانسه و آلمان و بقیه به ترتیب با بیش از 44 میلیون نفر، 39 میلیون نفر، 37 میلیون و... بالا و پایین می‌شوند. البته تفاوت زیادی بین رتبه کشورها در میزان ابتلا و مرگ‌ومیر هم نیست و این نسبت آنجا هم تقریبا همین شکلی است و آمریکا، رکورددار است.
حال ایران ما فعلا خوب است
وضعیت کشور ما اما چند وقتی است بهتر از تمام ایام سال‌های گذشته است و حداقل اینکه مدتی است آنقدر گیر و گور و مساله در کشور داشته‌ایم که کرونا یا خودش دلش سوخته و دست از سر ما برداشته یا اینکه دیگر کسی خیلی توجهی به آن نمی‌کند و از این دغدغه مبراست. طبق آخرین آمار و اطلاعات اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی «از 2 تا ۳ بهمن ماه ۱۴۰۱ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۱۲۰ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی و ۶۷ نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید۱۹ در کشور به ۷ میلیون و ۵۶۳ هزار و ۵۰۵ نفر رسید. متاسفانه در طول این ۲۴ ساعت، ۲ نفر از بیماران کووید۱۹ در کشور جان خود را از دست دادند و مجموع جان باختگان این بیماری، به ۱۴۴ هزار و ۷۳۷ نفر رسید. تاکنون ۷ میلیون و ۳۳۷ هزار و ۱۰۶ نفر از بیماران، بهبود‌یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. ۲۱۹ نفر از بیماران مبتلا به کووید۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تاکنون ۵۴ میلیون و ۹۵۶ هزار و ۳۳ آزمایش تشخیص کووید۱۹ در کشور انجام شده است. تاکنون ۶۵ میلیون و ۱۸۵ هزار و ۴۷ نفر دوز اول، ۵۸ میلیون و ۵۸۱ هزار و ۸۴ نفر دوز دوم و ۳۱ میلیون و ۵۸۰ هزار و ۴۴۲ نفر، دوز سوم و بالاتر واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند. مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۱۵۵ میلیون و ۳۴۶ هزار و ۵۷۳ دوز رسید. در‌حال‌حاضر هیچ شهرستانی در وضعیت قرمز نیست و ۶ شهرستان در وضعیت نارنجی، ۱۲۲ شهرستان در وضعیت زرد و ۳۲۰ شهرستان هم در وضعیت آبی قرار دارند.» مجموع این اطلاعات و شرایط نشان می‌دهد، ایران فعلا فاصله خوبی از شرایط بحرانی گرفته و در یک جمله تا اینجا، حال ایران ما از لحاظ آمار ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا، خوب است.
13 هزار کشته در چین فقط در یک هفته
چه چیزی اما باعث شد که این گزارش را بنویسیم و پیگیر نگرانی‌ها باشیم؟ دیروز یکی از دوستان تماس گرفت و گفت برای تزریق دوز چهارم واکسن کرونا به یکی از مراکز تزریق واکسن مراجعه کرده و آنها به او واکسن نزده‌اند و وقتی هم که اصرار کرده و پیگیر شده، گفته‌اند که واکسن فعلا فقط به افراد مسن و دارای بیماری‌های زمینه‌ای تزریق می‌شود و الباقی فعلا در اولویت دریافت واکسن نیستند. می‌پرسید چرا؟ خصوصا در این ایامی که اخباری مبنی‌بر شیوع مجدد کرونا در کشورهای شرق آسیا منتشر می‌شود؟ پیگیر شدم و در جست‌وجوها من هم به یک خبر عجیب برخوردم. دو روز پیش مقامات چینی گزارش کردند که حدود ۱۳ هزار مرگ کرونایی در بازه زمانی بین ۱۳ تا ۱۹ ژانویه در این کشور به ثبت رسیده است. یعنی طی یک هفته، 13 هزار نفر در چین به خاطر ابتلا به سویه جدید کرونا جان خودشان را از دست دادند. عجیب بود، بیخ گوش ما این همه کشته کرونایی روی دست چینی‌ها مانده آن وقت ما اینطور بی‌محابا زندگی عادی‌مان را پیش گرفته‌ایم و حتی کسی هم که برای پیشگیری و تقویت ایمنی خودش دنبال واکسن می‌رود را پس می‌زنیم؟ ادامه خبر را می‌خواندم کمی دوزاری‌ام بیشتر می‌افتاد. در ادامه آن خبر چینی‌ها اینطور آمده بود که با شروع سال نوی چینی، نگرانی‌ها درمورد افزایش مبتلایان و قربانیان کووید-۱۹ در این کشور بیشتر شده است. امسال پس از حدود سه سال، محدودیت‌های کرونایی در چین به‌طور چشمگیری کاهش یافته و منجر به ثبت رکورد مبتلایان جدید به کووید-۱۹ در این کشور شده است. پیش از گزارش مرگ ۱۳ هزار تن طی یک هفته، مقامات بهداشتی چین اعلام کرده بودند که در ماه قبل نیز حدود ۶۰ هزار مورد مرگ کرونایی در این کشور به ثبت رسیده است. کارشناسان بهداشت اظهار کرده‌اند که موج عفونت‌ها در سراسر این کشور به اوج خود رسیده است. برخی از کارشناسان بهداشت اعلام کرده‌اند که انتظار دارند امسال بیش از یک میلیون نفر بر اثر ابتلا به کووید-۱۹ در چین جان خود را از دست بدهند.
چرا در شرایط کرونایی امروز ایران وضعیت بهتری دارد؟
همه چیز ترسناک‌تر و عجیب‌تر بود خصوصا اینکه همین کرونایی که از آن حرف می‌زنیم، کارش را از چین شروع کرد و اینطور جهان را از تک و تا انداخت. اما نکته قابل توجه در این خبر این بود که این وضعیت بعد از برداشته شدن یا کمتر شدن محدودیت‌ها در چین عارض شد که در ادامه متخصصی که گفت‌وگویی با او انجام دادیم هم این مورد را تصدیق کرد. برای فهم بهتر ماجرا باید کمی به عقب برگردیم. در همان اوایل شیوع کرونا، در همان روزهایی که کشورها به دنبال راهی برای مهار این ویروس سرکش بودند، هر سیستم درمانی یک مسیری را برای این جنگ نابرابر انتخاب کرد. چینی‌ها دنبال سیاست کووید صفر رفتند و محدودیت‌های سنگینی را اعمال کردند، کره‌ای‌ها و اروپایی‌ها سراغ کنترل هوشمند رفتند و ما هم نه این و نه آن، کاری کردیم که احتمالا خودمان هم نمی‌دانیم اما مشهور بودیم به پیروی از سناریوی ایمنی توده‌ای یا همان ایمنی گله‌ای. همین سیاست‌ها بود که میزان موارد ابتلا و مرگ‌ومیر را تعیین می‌کرد و حالا هم باید بگوییم همان سیاست‌هاست که تا حدی وضعیت امروز کشورها را هم تعیین می‌کند. یعنی در آن ایامی که دنیا در گیر‌و‌دار کرونا بود و میلیون‌میلیون آدم جان می‌باختند، چینی‌ها با سیاست اتخاذی خود موارد ابتلا و مرگ‌ومیرشان را بسیار پایین نگه داشتند. اما برعکس بقیه کشورها وضعیت بدی داشتند، مثل همین ایران خودمان و این موضوع موجب شد تا ویروس در کشوری مثل چین کمتر چرخش پیدا کند و تعداد کمتری به آن مبتلا شوند اما در کشوری مثل ایران برعکس، خیلی‌ها کرونایی باشند و حتی چند بار به این بیماری مبتلا شوند. اولی آن موقع به‌درد چین خورد و دومی احتمالا این روزها به درد ما خورده است چون ایمنی نسبتا خوبی در بدن ایرانی‌ها وجود دارد که چینی‌های مبتلا نشده به این ویروس در آن ایام، آن را ندارند و حالا به آن مبتلا می‌شوند!
واکسن‌های قبلی تاثیری بر سویه جدید کرونا ندارند
سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ارتباط با وضعیت موجود و نگرانی‌ها درباره آینده ویروس جدید کرونا به «فرهیختگان» گفت: «درحال حاضر واریانت جدید که شایع شده، واریانتی است که اگر در نقاط مختلف دنیا نگاه کنید، سهم ابتلای به آن زیاد گزارش می‌شود، مثلا در آمریکا و کشورهای دیگر بیش از 40-30 درصد موارد جدید مربوط به این واریانت است. خصوصیات آن سرایت‌پذیری بسیار بالایی است که دارد، اگر مقایسه با ویروس سرخک که مسری‌ترین ویروس در دنیا است، کنیم سرایت‌پذیری این واریانت از سرخک بالاتر است. این یکی از خصوصیات این واریانت است و خصوصیت دیگر این است که بسیار ایمن‌گریز است، به این معنا که واکسن‌های قدیم که تزریق می‌کنیم جلوی عفونت را به هیچ عنوان نمی‌گیرد. همین‌طور درمان‌های آنتی‌بادی که در دنیا موجود است معمولا بر اینها تاثیری ندارد. یک موتاسیون اضافه هم دارد که خیلی قوی‌تر به سلول می‌چسبد و برای همین انتقال قوی‌تر صورت می‌گیرد و هم عفونت را راحت‌تر و بهتر شروع می‌کند.»
سویه جدید واکسن‌های جدید را هم خنثی می‌کند
ناجی ادامه داد: «در این شرایطی که الان داریم بحث این است که باید چه کنیم؟ درمجموع از زمانی که امیکرون آمد می‌توان گفت دو سروتیپ داریم. تمام واریانت‌های قبل از امیکرون و واریانت‌هایی که بعد از امیکرون آمدند. وقتی سروتیپ (تیپ سرولوژیک جدید است) می‌گوییم یعنی ایمنی حاصل از آن ویروس‌ها و واریانت‌های قبلی و آنتی‌بادی‌های علیه آن نمی‌توانند علیه ویروس‌های جدید باشند. البته دلتا بینابین این دو مرحله است. دلتا هم تغییرات زیادی داشت برای همین از زمانی که دلتا آمد کاهش کارایی واکسن را داشتیم. وقتی امیکرون آمد این تیر خلاص زده شد. درواقع واکسن‌های جدید اصلا جلوی عفونت حاصل از امیکرون را نمی‌گیرند و دو واریانت جدید که BQ1 و XBB1 است بسیار ایمن‌گریز هستند و جلوی عفونت اینها را نمی‌توان با ایمنی حاصل واریانت‌های قبلی و واکسن‌های قبلی گرفت. با این اوصاف ولی همچنان واکسن‌های قدیمی می‌توانند از بیماری‌های شدید جلوگیری کنند، برای همین از زمانی که امیکرون آمد به این صرافت افتادند که ترکیب واکسن‌ها را عوض کنیم. می‌دانیم واکسن جدید دوظرفیتی فایزر و مدرنا است که علیه امیکرون است، البته همین XBB1 هم مطالعات جدید نشان داده عملکرد واکسن‌های جدید را تا حدودی کاهش داده البته آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده نسبت به واکسن‌های قدیمی علیه XB1 هم بسیار بیشتر ترشح می‌شود اما در هر صورت XB1 به‌حدی تغییر کرده که حتی کارایی واکسن‌های دوظرفیتی جدید را هم تاحدودی کاهش داده است. این به‌خاطر بحث‌های فنی است که باید در انتخاب ترکیب واکسن چه کار می‌کردیم که بحث جداگانه‌ای است.»
سویه جدید بیماری‌زایی بیشتری به نسبت قبلی‌ها ندارد
رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری افزود: «آنچه مشخص است این که ما الان در این موقعیت قرار داریم و واکسن‌های دوظرفیتی جدید را هم نداریم، وضعیت ما به چه صورت است؟ مطالعات نشان داده هیچ‌گونه برنامه‌ای برای دوزهای بیشتر با واکسن‌های قبلی نداریم. درمورد واکسن‌های خود ما نیز مطالعه‌ای وجود ندارد که بدانیم به چه صورت است. ولیکن اگر به تجربه واکسن‌های خارجی اکتفا کنیم تمام دنیا نشان داده دوز بوستر علیه امیکرون برای جلوگیری از بیماری‌های شدید، بستری شدن در افرادی که ریسک خطر دارند مثل افراد بالای 60 سال و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند می‌تواند موثر باشد. اما فقط در همین حد است، یعنی اگر کسی دو دوز اصلی را زده باشد و دو دوز واکسن بوستر را زده باشد یا واکسن چهارم را زده باشد کافی است و مستند دیگری نداریم که توصیه به زدن دوزهای بیشتر واکسن‌های قدیمی کنیم. به‌خصوص که درحال حاضر ایمنی هیبرید هم بحثی است که به‌خصوص در کشور ما وجود دارد. در موج ششم و هفتم امیکرون آمد و تمام کشور را درگیر کرد. آمارهایی که در کشور وجود دارد بیش از 95 درصد مردم حداقل یک بار کووید را گرفتند و خیلی از این افراد در دو موج اخیر درگیر شدند. برای همین الان کمیته علمی به این نتیجه رسیده با توجه به موضوعی که وجود دارد، واکسن‌های جدیدی نداریم، توصیه به دوز بوستر هم راهکار نیست. درباره واکسن‌های قبلی کسانی که سیستم ایمنی کافی دارند و سه دوز واکسن را تزریق کرده‌اند که شامل دو دوز اصلی و یک دوز بوستر است، احتیاجی ندارد دوز دیگری بزنند، با توجه به اینکه قبلا کووید را گرفته‌اند و ایمنی هیبرید دارند. واکسن دوز چهارم به افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و در خطر هستند و بیماری زمینه‌ای دارند توصیه می‌شود. مطالعات برای واکسن‌های فایزر و مدرنا برای این افراد نشان داده دوز سوم در برابر امیکرون در 3-2 ماه اثربخشی مناسبی دارد و در همه این افراد می‌تواند باعث جلوگیری از بیماری شدید و مرگ‌ومیر شود. پس باید به فکر تهیه واکسن‌های دوظرفیتی جدید باشیم و توصیه کنیم افرادی که ریسک خطر دارند مثل افراد با سیستم ایمنی ضعیف، افراد سن بالا، افراد دارای بیماری زمینه‌ای و... یک دوز واکسن بوستر بزنند. تا الان هیچ‌گونه مستندی نداریم، تجربه نشان داده XB1 در کل بیماری شدیدتری را نسبت به واریانت‌های امیکرون نمی‌دهد. البته در افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند و ریسک خطر دارند می‌تواند بیماری شدیدی ایجاد کند برای همین اهمیت دارد که به آنها توجه شود. همچنان باید تصویرسازی از بیماری را در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف یا ریسک خطر دارند، دنبال کنیم. به‌خصوص در کشورهایی که گردش زیادی از ویروس در واریانت‌های جدید در کشور آنها صورت می‌گیرد، اطلاعات مهم است که بگوییم XB1 در افراد سن بالا و بیماری‌های متابولیک یا افراد با سیستم ایمنی ضعیف، چه چیزی را ایجاد می‌کند. این اطلاعات می‌تواند به ما کمک کند ولی به نظر می‌رسد XB1 اگرچه عفونت و بیماری ایجاد می‌کند اما بیماری شدیدی را نسبت به سایر امیکرون‌ها ایجاد نمی‌کند.»
چرا ایران به اندازه چین ابتلا و مرگ‌ومیر کرونایی ندارد؟
ناجی در ارتباط با آمارهای عجیب‌وغریبی که از چین به گوش می‌رسد گفت: «همه موارد خاص هستند. درباره چین با تبعیتی که از سیاست کووید صفر داشته، واکسن تزریق کردند و درصد بالایی نیز ممکن است واکسن تزریق نکرده باشند. آماری وجود دارد که 16 درصد از افرادی که قبل از ورود موج جدید کووید گرفته‌اند. برای همین آرامشی که در ایران نسبتا شاهد هستیم حاصل از ایمنی هیبرید است که بیش از 70 درصد مردم دوز اول و دوم را تزریق و یک‌سری دوزهای بوستر را تزریق کرده‌اند. خیلی‌ها هم بیماری را گرفتند یعنی 95 درصد افراد یک بار کووید را گرفته‌اند یا اخیرا امیکرون گرفته‌اند. ایمنی هیبریدی است که این کار را انجام می‌دهد ولی این در چین وجود ندارد. در چین افراد مسن واکسن تزریق نکردند، واکسن‌های موثر هم تزریق نکردند. واکسن‌های غیرفعال‌شده اگرچه در ایجاد ایمنی کمک می‌کند ولی نسبت به واکسن‌های جدیدی که براساس پایه ژنوم هستند یا پروتئینی هستند عملکردشان پایین‌تر است، هرچند آنها نیز موثر هستند. درمجموع این موضوع که تعدادی ممکن است واکسن‌های پرتوانی تزریق نکرده باشند باعث شده انتقال واریانت‌های جدید بالا باشد. همچنین اینکه سیاست‌ها را باز کردند تا به زندگی عادی برگردند، باعث شده شیوع بالا را درمورد چین ببینیم و پیش‌بینی بر این است که امسال بیش از یک میلیون نفر در چین به‌خاطر همین موضوع جان خود را از دست بدهند. چین جمعیت بالایی دارد و اغلب جمعیت آن پیر هستند. ژاپن هم جمعیت سالمندی دارند و درصد سالمندان در خطر بالاتر زیاد است. درصد افرادی که سالمند هستند، ایمنی ضعیفی دارند و بیماری زمینه‌ای دارند که باعث ایجاد ضعف سیستم ایمنی می‌شود مثل بیماری‌های متابولیک و... باید واکسن را تزریق کنند تا ایمنی فعال شده و ایمنی مناسبی بدهد. این افراد در خطر بیشتری در ابتلا به بیماری شدید هستند و برای همین مرگ‌ومیر در آنها بیشتر دیده می‌شود. در دنیا بیشترین موردی که در شیوع‌ها می‌بینیم اکثر افراد به‌صورت سرپایی مداوا می‌شوند، یعنی بیمار می‌شوند و عفونت می‌گیرند ولی بیشتر سرپایی هستند و تنها کسانی در خطر هستند و باید به آنها توجه کرد که این ریسک خطر را دارند. پیش‌بینی‌ها اینطور است که نسبت به هفته گذشته فعالیت کووید افزایش می‌یابد. درحال حاضر توصیه ما این است حتما در محیط‌های بسته ماسک استفاده شود و فاصله اجتماعی را رعایت کنند. اگر کسی واکسن‌های دوز اول و دوم را تزریق کرده و بوستر نزده حتما نسبت به تزریق دوز بوستر با توجه به دستورالعملی که در ایران وجود دارد اقدام کند. کودکان بسیار مهم هستند، در گروه سنی که مجوز مصرف واکسن دارند دوزهای اصلی یک و دو را تزریق کنند. مبحث دیگری که اهمیت دارد این است که بیماران سرپایی را کنترل کنیم. درمان افراد بیمار سرپایی با داروهای ضدویروسی جدید بسیار مهم است. به همین دلیل نیاز است برای برخی داروهای جدید مجوز در ایران داده شود که تولید شود و در دسترس باشد.»