فرهیختگان پیرامون تنش‌هایی که اخیرا اتحادیه اروپا برای تحریم نیروهای مسلح ایران ایجاد کرده با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختیم.
اقدامات تنش‌زای اخیر اتحادیه اروپا ازجمله قصد برای تحریم نیروهای مسلح ایران، چه تاثیری می‌تواند روی ادامه روند مذاکرات احیای برجام داشته باشد؟
اینکه ایران می‌خواهد چه واکنشی نشان بدهد را نمی‌دانم اما حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران، دیروز بعد از خروج از جلسه غیرعلنی مجلس در جمع خبرنگاران قرار می‌گیرد و خبرنگاران از او سوالی در این زمینه پرسیدند و وزیر خارجه در پاسخ گفته که مجموعه‌ای از اقدامات مقابله‌ای را ما انجام می‌دهیم. خبرنگار از او پرسیده که ممکن است ایران از NPT خارج شود یا بازرسان آژانس را اخراج بکند؟ وزیر با صراحت پاسخ این سوال را نداده و گفته همه اقدامات. اینکه این اقدامات چه باشد را نمی‌دانم اما قطعا شورای عالی امنیت ملی و دستگاه‌های مختلف درباره سناریوهای مختلف واکنش ایران فکر کرده‌اند و برنامه‌های متفاوتی دارند. الان هم معلوم نیست درخواستی که توسط پارلمان اروپا مطرح شده، شورای وزرای اتحادیه اروپا این را بپذیرد یا خیر. این درخواست باید در شورا یا نشست سران به رای گذاشته و رای‌گیری شود. هنوز این اتفاق نیفتاده ولی جمهوری اسلامی هر فشار و اقدام خصمانه‌ای را با فشار پاسخ می‌دهد و هر حسن‌نیتی را با حسن‌نیت پاسخ می‌دهد. اگر اتحادیه اروپا رویکرد خصمانه‌ای را در پیش بگیرد، ایران هم واکنش متقابل را انجام خواهد داد. نمی‌دانم ایران چه خواهد کرد اما بی‌‌پاسخ هم نخواهد بود. احتمال اینکه این رویکرد اتحادیه اروپا بر روند مذاکرات اثر منفی بگذارد، وجود دارد؛ اما این اثر قطعی نیست. قبلا آمریکا سپاه را در لیست تروریستی قرار داد اما این باعث نشد که مذاکرات غیرمستقیم وین انجام نشود. من یک مقدار بعید می‌دانم که ایران به‌خاطر قرار گرفتن سپاه در لیست تروریستی، روند مذاکرات با 4+1 را تغییر بدهد. ولی باز هم دور از انتظار نیست.
باتوجه به موضعی که اروپا در مقابل ایران گرفته، فکر می‌کنید بندهای غروب می‌تواند ارتباطی با موضع اتحادیه اروپا داشته باشد؟ از این منظر که غرب و آمریکا چون به‌خاطر بندهای غروب متضرر می‌شوند، خواستند از سوی دیگر به ایران فشار بیاورند؟
من این دو را مرتبط نمی‌دانم. اگر اروپایی‌ها آن چیزی که تحت عنوان «مکانیسم ماشه» است را مطرح می‌کردند و می‌رفتند در آن فاز که ایران تخلفاتی داشته و درخواست رسیدگی کنند و شورای حکمیت تشکیل بشود، می‌توانستیم بگوییم که این کارهای اروپا برای این است که بندهای غروب را به تعویق بیندازند. ولی الان این بحث مطرح نیست. بحث سپاه متاثر از دو اتفاق است که برجامی نیستند؛ بخش کوچکش برمی‌گردد به اتفاقاتی که در چهارماه اخیر در ایران رخ داده، بخش بزرگ‌ترش به پهپادها در مساله اوکراین برمی‌گردد. اروپایی‌ها تصور می‌کنند ایران از روسیه در جنگی که موجودیت اروپا را تهدید می‌کند، حمایت می‌کند. اینها از جنس برجام نیست ولی ممکن است با نزدیک شدن به زمان انقضای بندهای غروب، اگر توافقی صورت نگیرد، اروپایی‌ها شاید بحث مکانیسم ماشه را مطرح کنند. چون درصورت این انقضا، دیگر برجام معنا نخواهد داشت. ولی الان هیچ‌کدام از این موضوعات مطرح نشده است.
فکر می‌کنید دربرابر همه این سناریوهایی که مطرح کردید، ایران چه واکنشی می‌تواند نشان دهد؟
بحث بر سر این نیست که اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال کنند یا نکنند، از روز اولی که توافق حاصل شد، هم اروپا، هم آمریکا و هم روسیه و چین این امکان را داشتند که مکانیسم ماشه را فعال کنند، اما هیچ‌کدام به‌سمت مکانیسم ماشه حرکت نکردند. چون کسی نمی‌داند واکنش ایران چه می‌تواند باشد. آنها نمی‌دانند اگر مکانیسم ماشه را فعال کنند، سرنوشت مواد هسته‌ای که در ایران است چه می‌شود. بنابراین هیچ مکانیسمی وجود ندارد که مواد هسته‌ای ایران که در حجم بالایی است، در دسترس آنها باشد. اگر ایران به‌سمت ساخت بمب هسته‌ای برود، غرب و آمریکا چه واکنشی نشان خواهند داد؟ آیا پای روسیه به جنگ منطقه غرب آسیا باز خواهد شد یا خیر؟ این ابهامات باعث شده هیچ کشوری به‌سمت مکانیسم ماشه حرکت نکند. تا زمانی که این عدم‌قطعیت‌ها وجود دارد، بازدارندگی وجود دارد و سیاست ایران باید در همین راستا باشد مبنی‌بر اینکه ظرفیت‌های هسته‌ای خودش را حفظ کند و این هشدار را بدهد که اگر آنها بخواهند به‌سمت مکانیسم ماشه بروند، واکنش ایران نیز متناسب با رفتار آنها خواهد بود.