همایش «حکمت اسلامی و علوم طبیعی» با حضور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، بیژن رنجبر قائم‌مقام رئیس دانشگاه و عبدالحسین خسروپناه معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد در سالن ابن‌سینای واحد علوم‌و‌تحقیقات برگزار شد.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در این همایش طی سخنانی گفت: «حیات طیبه جز از طریق پیشرانی در علم و فناوری حاصل نمی‌شود اما علم و فناوری نیازمند جهت‌گیری و سیاست علمی است.» دکتر محمدمهدی طهرانچی گفت: «هنگام سخن از حکمت، ذهن‌ها به سمت علوم انسانی معطوف می‌شود د‌رصورتی‌که علوم پایه نیز در مقوله‌های مختلف نیازمند حکمت است.»
وی تصریح کرد: «واقعیت این است که علم کشورها را توانمند کرده تا سلاح‌های اتمی ساخته و علیه دیگر کشورها به کار گیرند و سلاح‌های شیمیایی بسازند و علیه مردم استفاده کنند. ماحصل این دستاوردهای علمی، جان باختن 5 هزار نفر از مردم حلبچه در استفاده از سلاح‌های شیمیایی بود.»
وی افزود: «در کتاب «فراسوی اسپوتنیک» عنوان شده که «ورنون الرس» و «بیل گیتس» معتقدند اکنون به اسپوتنیک دیگری نیاز است. نتیجه این سیاست‌های علمی، همه‌گیری ویروس کرونا بود که تاکنون منجر به مرگ بیش از 6 میلیون و 717 هزار انسان در سراسر جهان شده و در مواجهه با این ویروس، روسیه واکسنی ساخت که نام آن را اسپوتنیک گذاشت و به این ترتیب اسپوتنیک دیگری که «ورنون الرس» و «بیل گیتس» بدان اشاره کرده بودند، به وجود آمد.» عضو هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به موضوع علم و دانشمندان علوم طبیعی، گفت: «سوال این است که حرکت دانشمندان علوم طبیعی در علم به کدام سمت است و مبادا ماحصل فعالیت‌ها و دستاوردهای علمی منجر به اتفاقاتی نظیر ساخت بمب اتم و شیوع ویروس کرونا شود. واقعیت این است که کنش در آزمایشگاه بخشی از تلاش دانشمندان است اما جهت‌گیری علم در اختیار دانشمندان نیست. در این زمینه، در کتاب «فراسوی اسپوتنیک» تاکید شده که باید یک تفاوت مهم بین خلق دانش و استفاده از دانش برای مقاصد قائل شد. اگر اهمیت علم و فناوری برای پیشرفت تمدن را مفروض بدانیم، این پرسش مطرح است که آیا سیاست‌های ملی به نحو بهینه‌ای ساختار یافته‌اند که پیشرفت‌ها را توسعه داده و از کاربردهای علیه بشریت جلوگیری کند.» دکتر طهرانچی خاطرنشان کرد: «آنچه اکنون وجود دارد، سیاست علم آمریکا بعد از جنگ جهانی است. علم برای پیشرفت بشر و تمدن لازم است و در این موضوع شکی نیست اما آنچه وجود دارد، برای علم نیست بلکه سیاست علمی است. به‌عنوان نمونه نامه انیشتین به روزولت سیاست علم بود، اما کاری که «فرمی» و «زیلارد» انجام دادند، فعالیت علمی بود که جهت‌گیری آن توسط سیاستمداران تغییر کرد. بنابراین اکنون بحث بر سر سیاست علم مهم‌تر از علم شده است.»
وی با اشاره به دستاوردهای علم و کاربرد آن، گفت: «غرب در موضوع کاربرد علم، مبحث «ارزش» را مطرح کرده که «علم» خود را براساس ارزش‌های تعریف‌شده، تنظیم می‌کند. بنابراین دیگر دوران حرکت خودبه‌خودی علم به پایان رسیده و پس از جنگ جهانی دوم، حرکت ارادی دولت‌ها علم را جهت‌دهی می‌کند و دانشمندان در حلقه دوم قرار دارند.» دکتر طهرانچی با بیان اینکه در مدل حکمرانی غرب، حکمرانی با سیاست عمومی و علم با سیاست علمی پیش می‌رود، اظهار داشت: «حکمرانی شامل آینده‌نگاری، سناریونگاری، سیاست‌پژوهی، سیاستگذاری و قانون‌گذاری است.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: «برخی از مهم‌ترین خصوصیات سیاست‌پژوهشی، «چندبعدی بودن محور تحقیق»، «اعمال رویکرد تجربی استقرایی در تحقیق»، «تمرکز بر متغیرهای انعطاف‌پذیر»، «پاسخگویی به بهره‌برداران تحقیق» و «گنجاندن صریح ارزش‌ها در فرآیند تحقیق» است. اما واقعیت این است که مسیر سیاستگذاری در غرب که هدف نهایی آن شکل‌گیری ارزش‌هاست، به خطا رفته و این رویکرد، زندگی مردم را تحت‌الشعاع قرار داده است.» وی با بیان اینکه علم موید سیاست، متأثر از سیاست و در دست سیاستمداران است، گفت: «سیاست علم و علم دو مقوله جدا از هم هستند؛ چراکه سیاست علم را سیاستگذاران تدبیر می‌کنند اما علم را دانشمندان به‌وجود می‌آورند. به همین دلیل مطالبه جامعه که شامل موضوعاتی همچون اشتغال، اقتصاد، رفاه، امنیت و سلامت است، با برنامه دانشمندان که به دنبال تحقیق و پژوهش مساله‌محور هستند و آنچه سیاستمداران دنبال می‌کنند، متفاوت است.» دکتر طهرانچی ادامه داد: «حکمرانی منجر به سیاست عمومی می‌شود که یکی از شئون آن، سیاست علم است و اکنون همه دانشمندان دنیا خواسته و ناخواسته، در این عرصه یک سرباز هستند و آنها را ساختارها و فراساختارها حمایت می‌کنند. در این خصوص «فلیپ گریفت» می‌گوید: «علم به شکل ایده‌آل مستقل از ارزش‌ها و عینی است و سیاست علم دغدغه‌انگیزه‌ها و محیط اکتشاف و نوآوری را دارد. براساس واقعیت، باید گفت سیاست علم بسیار مشهود مبتنی‌بر ارزش‌ها و گشوده به سمت مباحث عمومی جامعه است.» علم مستقل از ارزش‌هاست اما سیاست علم مبتنی‌بر ارزش‌هاست. پس جهت علم را سیاست علم تعیین می‌کند و به همین دلیل اکنون در غرب بین علم و کلیسا و... در جهت‌گیری بحث‌های زیستی و اجتماعی چالش‌های جدی و منازعات داغ به وجود آمده است.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «پرواضح است که دیگر دانشمندان آزمایشگاه‌ها را نمی‌سازند بلکه دولت‌ها این کار را انجام می‌دهند و ژورنال‌ها هستند که مقالات علمی را منتشر می‌کنند. بنابراین دانشمندان به خواست اجتماع دیگر کار می‌کنند و مقبولیت خود را تحت عناوینی ازجمله ISI و اسکوپوس و... به‌دست می‌آورند. پرسش این است که آیا مدلی برای خروج از وضعیت کنونی جهان وجود دارد؟ پاسخ مثبت است و ما باید با رجوع به قرآن برای زندگی اجتماعی خود مدل داشته باشیم.»
عضو هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: «مقام‌معظم‌رهبری می‌فرمایند: «تحول صحیح احتیاج دارد به پشتوانه فکری؛ یعنی هر حرکت بی‌پشتوانه فکری را نمی‌شود تحول دانست. بعضی از حرکت‌های سبک و سطحی را نمی‌شود به حساب تحول گذاشت؛ تحول پشتوانه فکری می‌خواهد... ما بایستی از دارایی‌های معنوی‌مان در این زمینه استفاده کنیم که عبارت است از احکام اسلام و مقررات اسلامی و آیات کریمه قرآن و کلمات اهل‌بیت(علیهم‌السلام)؛ از اینها باید استفاده کنیم و براساس اینها باید تحول ایجاد بکنیم.»
وی با بیان اینکه تحول در نگاه به علم دارای چیستی، چرایی و چگونگی است، اظهار کرد: «منطقه اصلی منازعه در پایه بحث یعنی سیاستگذاری، آینده‌نگاری و سنت و قواعد حاکم است. برای درک این موضوع باید گفت نظریه‌های علمی متعلق به افراد و دانشمندان است اما کدام نظریه باید مورد پذیرش قرار گیرد؟ ما در قرآن سنت‌ها و قواعد حاکم در خلقت را داریم و این موضوع شرط لازم برای پذیرش نظریه است که می‌تواند در کنار شرط کافی که همان موضوعات مربوط به سادگی نظریه، اقبال دانشمندان و... است، قرار گیرد.»
وی با بیان اینکه خداوند عالم را مسخر انسان قرار داده است، گفت: «اینکه چگونه علم را رهبری کنیم، مهم است چراکه در طول تاریخ تمدن‌های زیادی حکمرانی داشتند اما علم‌شان نتوانست بشر را به سعادت برساند. درست است که خداوند اجازه دست‌ورزی را به انسان داده اما انسان را در خلقت الهی به وجود آورده است و زیست‌شناسان و برخی دانشمندان تابع امر شیطان بوده و در خلقت خداوند تغییر ایجاد کرده‌اند. این موضوع حاکی از فقر ارزش‌هاست؛ همان‌طور که اخیرا شاهد ازدواج رئیس کنست رژیم صهیونیستی با هم‌جنس خود بودیم که با تغییرات ژنتیکی و بیولوژیکی، صاحب فرزند شدند. سیاستگذاری که مد‌نظر ماست، در قرآن تحت عنوان تبیین و «وَ یُبَیِنُ اللَه لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَه عَلِیمٌ حَکِیمٌ» آمده است. بنابراین ما با دو گزاره علم و حکمت مواجه هستیم.»
وی با اشاره به اهمیت توجه به علم و پژوهش گفت: «مقام‌معظم‌رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تاکید فرموده‌اند که «دانش، آشکارترین وسیله عزت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت و نفوذ و قدرت 200ساله فراهم کند و با وجود تهیدستی در بنیان‌های اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب‌مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آنها را به دست گیرد.» ایشان همچنین می‌فرمایند «یکی از چیزهایی که حیات طیبه را تامین می‌کند، پیشرانی در علم و تمدن جهانی است. یک ملتی بتواند در مجموعه دانش جهانی و مدنیت جهانی، حالت پیشران داشته باشد و جلو ببرد؛ برای ارتقای کل بشریت، یک نردبان جدیدی را جلوی پای بشریت بگذارد؛ این یکی از اجزای حیات طیبه است. غربی‌ها این‌جور نیستند؛ بله، پیشرفت‌های مادی زیاد آوردند، در این زمینه‌ها حرف‌های جدید زدند، هنوز هم دارند می‌زنند، منتها این را همراه کردند با چیزی که سقوط از این نردبان در آن حتمی است؛ بله، نردبان را جلوی پای بشر می‌گذارند منتها کاری می‌کنند که از این نردبان حتما بشر سقوط خواهد کرد؛ اخلاق را فاسد می‌کنند.» عضو هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: «کارکرد علم و فناوری، جهت‌دار است. باید فناوری و جهت آن برای منافع مردم باشد. برخلاف آنچه در غرب ارزش را مجموعه کنش‌های موردپسند اجتماع می‌دانند، ما می‌گوییم حکمت جای ارزش قرار می‌گیرد که مجموعه کنش‌های انسانی است که از سوی خداوند ارزش‌گذاری می‌شود.»
دکتر طهرانچی با تاکید بر اینکه بشر نیازمند حیات طیبه است، گفت: «حیات طیبه جز از طریق پیشرانی در علم و فناوری حاصل نمی‌شود اما علم و فناوری نیازمند جهت‌گیری و سیاست علمی است و سیاست علم برمبنای ارزش‌های انسانی ختم به اینجا شد. چاره‌ای نیست مگر اینکه دانشمندان سیاست علم مبتنی‌بر حکمت داشته باشند تا به سرمنزل مقصود برسند.»
بیژن رنجبر، قائم‌مقام رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در این جلسه به ارائه سخنانی با موضوع «ترمودینامیک و حیات» پرداخت و گفت: «در موضوع چگونگی شکل‌گیری و فلسفه پیدایش حیات نظریه‌های مختلفی ارائه شده است، نکته‌ای که در بررسی این نظریه‌ها باید در نظر داشته باشیم این است که این نظریات، مدل‌های علمی هستند و مدل‌های علمی همیشه ناقص بوده‌اند.»
وی با بیان اینکه مدل‌های علمی در محدوده عالم واقعیت و براساس پارامترهای قابل اندازه‌گیری شکل می‌گیرند و ادعایی در زمینه درک حقیقت مطلق یک پدیده ندارند، افزود: «با توجه به ماهیت مدل‌های علمی در حوزه پیچیده‌ای همچون شکل‌گیری و فلسفه حیات، نمی‌توان به حقیقت مطلق دست یافت.»
رنجبر خاطرنشان کرد: «به نظر می‌رسد که مدل‌های علمی در پدیده‌های پیچیده، توانایی عبور از خط مرزی بین واقعیت و حقیقت را نخواهند داشت و مدل‌های علمی در حوزه حیات نیز صرفا در محدوده عالم واقعیت قدرت مانور دارند.»
عبدالحسین خسروپناه معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی همچنین در این همایش به پیوند حکمت اسلامی و طبیعت‌شناسی اشاره کرد و گفت: «حکمت یک واژه ایرانی اسلامی است و در هیچ فرهنگ و سنت دیگری وجود ندارد، لذا هیچ معادلی ندارد. حکمت یک مفهوم قرآنی و اسلامی است و در ادبیات ایرانی شکل گرفته است. حکمت از سنخ علم و عمل است و دارای ساحت بینشی، منشی و کنشی دارد.»
وی ادامه داد: «حکمت در ساحت دانش و بینش، علم نافع مبتنی‌بر خرد ناب است. حکمت در ساحت منش، عبارت از فضایل اخلاقی است و حکمت در ساحت کنش شامل رفتارهایی از جمله خدمت به خلق، مردم‌داری، دستگیری، گره‌گشایی و... است.» دکتر خسروپناه با تاکید بر اینکه آیات متعددی در قرآن کریم درباره طبیعت وجود دارد، افزود: «پارادایم (چهارچوب معرفتی) طبیعت‌شناسی قرآن با پارادایم طبیعت‌شناسی علم متفاوت است و جایگزین آن نمی‌شود. طبیعت‌شناسی باید خدا محورانه باشد.»
جمشید صباغ‌زاده قائم‌مقام رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در واحد علوم و تحقیقات همچنین در این همایش، ضمن تبریک میلاد حضرت زهرا(س) و گرامیداشت روز زن و مقام مادر گفت: «قریب به یک‌سال از شروع فعالیت همایش حکمت اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی می‌گذرد.» وی به تبیین جایگاه فیزیک و لیزر و تقارن آن با مباحث فلسفی پرداخت و افزود: «ورود غیر‌تخصصی یک فیزیکدان به مباحث فلسفی، جز خسران، عایدی نداشته است.»
قائم‌مقام رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در واحد علوم و تحقیقات ادامه داد: «نیازمند تقارن و پیوند بیش از پیش فیزیک و فلسفه هستیم و یکی از متغیرها که فلسفه و فیزیک به آن مبتلابه است، زمان است. جهان خلقت به دنبال شکیبایی است و نگاه عجولانه‌ای در تبیین مباحث ندارد.»