وضعیت سوررئال و عجیبی است. هرکسی دستش از هرکاری کوتاه است و از پس هرچیزی برنمی‌آید، لگدش را روانه اینترنت می‌کند. آن یکی از پس سر خط کردن پلتفرم‌ها برنمی‌آید، اینترنت را محدود می‌کند، یکی در امنیت نشتی می‌کند، اینترنت را محدود می‌کند، آن یکی در حوزه فرهنگ، دیگری در حوزه سیاست و آن یکی‌تر در باقی زمینه‌ها، هر قصوری دارد گردن اینترنت می‌اندازد و آن را محدود می‌کند. اما خب تا اینجا همه اینها تحمل شد و برای همه اینها بهانه‌تراشی شد، ولی این آخری مورد عجیبی است که نوشتن از آن هم اگر فیلم و متنش موجود نبود، غیرممکن بود. دیروز یکی از مسئولان عالی وزارت علوم برای جلوگیری از تقلب در پروسه برگزاری آزمون سراسری پیشنهاد کرده که اینترنت کل کشور را قطع کنند! می‌بینید؟ به‌همین‌سادگی و بدون هیچ لکنتی، اولین راهکار حذف صورت‌مساله، آن هم از ریشه است. ماجرا آنقدر عجیب است که آدم یاد وقت‌هایی می‌افتد که مثلا رایانه‌اش خراب می‌شود یا امکان هیچ اقدامی نیست، مستقیم دوشاخه را از پریز می‌کشد. مشکل را حل می‌کند؟ نه، فقط یک قوت قلب کذایی برای چند لحظه و فرار از پذیرش اشتباه و قصوری که داشته‌ایم و از تعمیر و بهبود وضعیت فرار کردیم. حالا مسئولان هم جهت جلوگیری از تقلب در آزمون سراسری، اجماع کرده‌اند و به یک نتیجه عالی رسیده‌اند، آن هم اینکه کل کشور را تعطیل کنیم و اینترنت را از 85 میلیون ایرانی بگیریم چون امکان حفاظت و صیانت از برگزاری سالم کنکور را نداریم. عجب!
همیشه در ایام نزدیک به امتحانات خصوصا امتحانات خاص، مثل امتحان نهایی مدارس یا ایام کنکور یکی از پربسامدترین و محتمل‌ترین اتفاقات، احتمال تقلب در جریان برگزاری آنها بوده است. از لو رفتن سوالات و فروش آنها در فضای حقیقی و مجازی و گروه‌های مختلف پیش از برگزاری تا رد و بدل سوالات و پاسخ آنها حین برگزاری که با دستگاه‌های الکترونیکی مختلف صورت می‌گیرد. ماجرایی که همپای رشد تکنولوژی روزبه‌روز رشد و توسعه داشته و به‌قول معروف به‌روزتر شده، اما روش‌های مقابله با آن همچنان همان روش‌های قدیمی مانده و همین مساله باعث ناکارآمدی در برخورد شده است. خاطرم هست در همان زمان دانشجویی خودمان خیلی از دانشجویان دختر سرجلسه امتحان هندزفری زیر روسری و مقنعه خودشان در گوش‌شان می‌گذاشتند و یکی از بیرون پاسخ سوالات را برایشان می‌خواند. به همین سادگی خیلی‌ها نمره عالی گرفتند و خیلی‌ها هم که سالم امتحان دادند حق‌شان تضییع شد. نمی‌شد هم، همکلاسی‌ها را لو بدهیم ولی خب می‌خواهم بنویسم، هم مراقب‌ها و هم اساتید و هم آنهایی که وظیفه‌شان حفظ سلامت آزمون بود اطلاعی نداشتند و عین خیال‌شان نبود. امروز و وضعیت موجود هم در امتداد همین رویه‌هاست، روزبه‌روز روش‌های تقلب نو شد و روش‌های مراقبت، کهنه ماند تا اینکه انگار به یک بن‌بست رسیدیم. بن‌بستی که به‌جای ارائه راهکار نو برای آن، پیشنهادهای عجیب‌و‌غریب و انتزاعی می‌دهند.
این چند خط را با هم مرور کنیم، اول به سطح استدلال و درک از مساله و راهکار پیشنهادی بخندیم و بعد به ریشه چنین نگاهی برسیم و آن را واکاوی کنیم. حسن مروتی، معاون امور آزمون‌های سازمان سنجش در برنامه صبح بخیر ایران صدا‌و‌سیما با اعلام خبر قطعی اینترنت در روز کنکور، گفت: «اینترنت ان‌شاءالله در آن روز، یعنی روز برگزاری کنکور قطع خواهد شد. ما سال گذشته اینترنت را قطع کردیم. قطع نقطهای در این مورد جواب نمی‌دهد. پارسال قطع نقطهای در بعضی نقاط انجام شد و از آنتن‌های دیگر آنتن گرفته بودند. در جاهای مختلف توسط آنتن‌های مختلف پوشش اینترنت انجام می‌شود. درصورتی‌که آنتنی قطع باشد از آنتنی که کمی دورتر است، خط گرفته می‌شود. ما قصد داریم به‌طور کامل اینترنت را در کل کشور قطع کنیم.» مجری برنامه چند باری با سوالاتی منطق این راهکار و پیشنهاد و احتمالا تصمیم را زیر سوال برد و گفت این روش خیلی منطقی نیست و بههرحال قطع سراسری منجر به آسیب و قطع امور دیگر خواهد شد که مروتی در پاسخ به این مساله هم گفت: «این موضوع برای چند ساعت می‌ارزد، چون سرنوشت افرادی که در کنکور حاضر هستند در آن ساعات رقم می‌خورد.» البته کمی بعدتر وزیر علوم بعد از جلسه هیات‌دولت نسبت به این ادعاها واکنش نشان داد. محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم در حاشیه جلسه هیات‌دولت و در واکنش به سوالی در ارتباط با سخنان عجیب حسین مروتی اعلام کرد: «اینترنت فقط در محله‌هایی که کنکور برگزار می‌شود، قطع خواهد شد نه به شکل سراسری.» وزیر علوم گفت: «قطع اینترنت نیاز به مصوبه شورای امنیت کشور دارد. در حوزه‌هایی که کنکور برگزار می‌شود، طبق سال گذشته اینترنت فقط برای محل‌هایی که کنکور برگزار می‌شود قرار است قطع شود تا فرزندان‌مان با خیال راحت به رقابت در کنکور بپردازند.»
خب، همان‌طورکه احتمالا می‌دانید براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، این دوره کنکور سراسری دو‌نوبته برگزار می‌شود. نوبت اول آن 29 و 30 دی‌ماه امسال و نوبت دوم نیز در 14 و 15 تیر 1402 برگزار خواهد شد. یعنی طبق ادعای معاون امور آزمون‌های سازمان سنجش در چهار روز ذکر شده، اینترنت کل کشور باید قطع شود که مثلا داوطلبان تقلب نکنند! مساله‌ای که در این وضعیت کشور و در شرایطی که بسیاری از مردم از وضعیت اینترنت ناراضی هستند، دسترسی به پلتفرم‌های خارجی محدود شده است و از این قبیل نارضایتی‌ها، چنین ادعایی نمک روی زخم همه است نه صرفا برای 4 روز قطعی اینترنت با تمام اهمیتش (که البته این 4 روز صرفا برای برگزاری آزمون سراسری است، آزمون‌های نهایی، کنکور ارشد و دکتری و... را هم می‌توان به آن اضافه کرد و این‌طور احتمالا بخش زیادی از روزهای سال ایران، منهای اینترنت خواهد بود!) اتفاقا برای همان نکته‌ای که در ابتدای گزارش به آن اشاره کردم و آن هم اینکه این روزها، زور همه به اینترنت می‌رسد و جور هر نارسایی و مشکل و قصوری را اینترنت به دوش می‌کشد.
از اینها بگذریم و به این نکته اشاره کنیم که چنین رویکرد و دیدگاهی ناشی از چه مسائلی است و چه ایراداتی به چه رویه‌ها و نهادهایی وارد است. در قدم اول به‌نظر بد نمی‌رسد که انتقادی به وزارت ارتباطات داشته باشیم؛ هرچند زارع‌پور هم مثل زلفی‌گل بعد از جلسه هیات‌دولت نسبت به این خبر و ادعا واکنش نشان داد و گفت: «سازمان سنجش درخواست داده از آنجایی که ابزار و ادواتی پیدا شده که با اتصال به اینترنت می‌توان از آنها در جلسات کنکور استفاده و تقلب کرد، برای حفظ حقوق شرکت‌کنندگان در کنکور، اینترنت در زمان برگزاری کنکور قطع شود. این درخواست در‌حال بررسی است و هنوز چیزی مصوب نشده است. من تصمیم‌گیر نیستم و شورای امنیت کشور باید تصمیم بگیرد.» اما خب گلایه به وزیر ارتباطات و وزارتخانه متبوعش محدود به چنین اتفاقات و ماجراهایی نیست. انفعال در ماجراهایی نظیر طرح صیانت، وضعیت نابسامان اینترنت و نارضایتی مردم از این اوضاع، به‌علاوه شانه خالی کردن از پاسخگویی در ارتباط با انتقادات به این وزارتخانه و بیان این جمله تکراری که من تصمیم‌گیر نیستم. همه بخشی از ایراداتی است که می‌توان به وزارت عیسی زارع‌پور گرفت. بههرحال به‌نظر نگارنده و البته کاربران، در یک چنین شرایطی نباید هر شخصی با هر مسئولیتی این‌طور نسبت به قطع و وصلی اینترنت در کشور اظهارنظر کند، خصوصا وقتی هنوز تصمیمی نهایی نشده است.
پله بعدی اما ریشه چنین تصمیماتی است، یک روی این مطالبه احتمالا به وضعیت برگزاری آزمون‌ها طی چند سال اخیر، خصوصا یکی دو سال گذشته برمی‌گردد. هم آموزش‌وپرورش و هم وزارت علوم، متهمان ردیف اول بروز و وجود تقلب در آزمون‌های برگزار شده هستند. کافی است سری به خبرها بزنید، اصلا همین آزمون‌های ایجاد سوابق تحصیلی یا ترمیم نمرات نهایی امسال و امتحانات نهایی سنوات اخیر، می‌بینید که به‌وضوح و تعدد پیش و حین برگزاری آزمون‌ها، تقلب به طرق مختلف رخ داده است. تقلب‌هایی که اتفاقا خیلی ربطی به قطع و وصلی اینترنت در زمان برگزاری آزمون هم ندارد، چطور؟ به این صورت که گزارش‌های متعددی از لو رفتن سوالات امتحانات و حتی آزمون‌های سراسری پیش از برگزاری خود آزمون و امتحان وجود دارد. خرید و فروش سوالات به مبالغ هنگفت چندده تا حتی چندصد میلیونی که این چندروزه اخبار و اطلاع آن به گوش رسید و همچنین کانال‌ها و گروه‌های متعددی که در فضای مجازی وجود دارند و به همین امر فروش سوالات مشغولند، تصدیق‌کننده این مساله هستند. خلاصه اینکه تقلب فقط سر جلسه امتحان و آزمون نیست و اگر هم چنین بود، قطع اینترنت کمکی به صفر شدن تعداد و انجام تقلب نمی‌کند.
پله بعدتر اما نکته مهم‌تری را گوشزد می‌کند و آن هم اینکه شاید چنین تصمیم و ادعایی، لزوما به معنی نبود راهکار نیست و برآمده از نوعی کارشکنی و سنگ‌اندازی است. یعنی چه؟ یعنی تغییرات جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی در نوع برگزاری کنکور و دو‌مرحله‌ای شدن آن متبوع سازمان سنجش نیست و این دوئل طولانی که باز هم حتما از آن مطلع هستید و درنهایت هم به‌نفع شورای عالی انقلاب فرهنگی به پایان رسید و کنکور دو‌مرحله‌ای شد، فضایی را ایجاد کرده تا احتمالا سازمان سنجشی‌ها طور دیگری مخالفت خود را با این تصمیم بروز دهند و خروجی آن هم همین مدل راهکارها و اجرائیات باشد. راستش را بخواهید برای کشوری که کمتر ماه و هفته‌ای در آن وجود دارد که آزمونی برگزار نشود، باورکردنی نیست که در زمینه زیرساخت‌ها و مسائل اجرایی آنقدر لنگی داشته باشیم که نتوانیم سلامت آزمون را تضمین کنیم.