علی صولتی، خبرنگار:اظهارات رئیس‌جمهور در جلسه روز گذشته ستاد ملی مقابله با کرونا به این معناست که زنگ خطر موج جدید کووید در کشورمان رسما به صدا درآمده است، خطری که حال بیش از یک ماه است در همین صفحه درباره‌اش هشدار می‌دهیم اما متاسفانه گوش کمتر مسئولی بدهکار این هشدار‌ها بود. بسیاری از رسانه‌ها، مخاطبان یا حتی شماری از کارشناسان نیز در پرداختن به موج جدید کووید در زمستان و میزان جدیت آن کوتاهی کردند. با این وجود زمان گذشت و سویه‌های جدید کرونا به داخل مرزهایمان راه پیدا کردند. به گفته مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش، مشاهده سه مورد ابتلا به زیرسویه‌های جدید BQ۱ و XBB در کشور، نشان از آغاز موج هشتم کرونا دارد و مردم می‌بایست نسبت به دریافت دوز یادآور واکسن کرونا اقدام کنند. نکته‌ای که رئیس‌جمهور در جلسه روز گذشته این‌گونه بیان کرد: «با توجه به افزایش نرخ شیوع ویروس کووید-۱۹ در برخی مناطق جهان، باید سطح مراقبت‌های بهداشتی را بالاتر ببریم. وزارت بهداشت تمهیدات لازم برای تجهیز و آمادگی مراکز واکسیناسیون را فراهم کند تا کسانی که ۶ ماه از تزریق آخرین دوز واکسن کرونای آنها گذشته، بتوانند نسبت به تجدید واکسیناسیون اقدام کنند.» وی با تاکید بر تهیه بسته‌های رسانه‌ای مناسب برای ارتقای آمادگی‌ها و افزایش سطح اقدامات مراقبتی و پیشگیرانه از سوی مردم خواستار اعمال کنترل کامل و دقیق همه مبادی ورودی کشور و انجام تست‌های لازم از مسافرین شد. موضوع کمبود دارو نیز در این جلسه مغفول نماند. رئیس‌جمهور از وزارت بهداشت خواست تا «به‌طور جدی بر موضوع رفع کمبود اقلام دارویی و آمادگی مراکز درمانی تمرکز کند تا درصورت افزایش آمار مبتلایان به کرونا، نگرانی از این ناحیه وجود نداشته باشد.» همزمان با به صدا درآمدن زنگ خطر کووید در ایران اما اخبار دنیا حاکی از روند کاهشی ابتلا به زیرسویه‌های جدید کووید در کشورهای مختلف است. روندی که تا هفته‌های گذشته با شیبی تند افزایش آمار ابتلا را نشان می‌داد حالا در اواسط تعطیلات کریسمس قدری آرام‌تر شده است. متخصصان البته معتقدند آمار‌های چین به‌درستی اعلام نمی‌شوند و شمار مبتلایان روزانه در این کشور بسیار بیشتر از ارقام رسمی است.
ابتلای روزانه 37 میلیون چینی به کووید
نکته مهم این است که چگونه همزمان با فروکش کردن آمار موج جدید در سایر کشورهای دنیا، همین موج در ایران تازه ابتدای راه است؟ خطر موج جدید در ایران چه میزان است؟ و برای تزریق واکسن چه نکاتی را می‌بایست مدنظر قرار داد؟ بار دیگر با مصطفی نوری‌زاده، متخصص بیوتکنولوژی و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی علوم پزشکی تهران همراه می‌شویم تا به پاسخ سوالات فوق برسیم. «آمار در دنیا فقط در 4-3 روز اخیر کاهشی بوده و نمی‌توان 4-3 روز را به کل روند تعمیم داد. تا قبل از این زمان آمار افزایشی بود و اگر آمار واقعی چین وارد نمودار شود میانگین به طرز وحشتناکی افزایشی خواهد شد.» این توصیف اولیه مصطفی نوری‌زاده از روند کاهشی آمار ابتلای جهانی است. به گفته وی داستان چین هم به لحاظ آمار و هم از حیث ایمنی مردمش متفاوت است. وی در این باره می‌گوید: «آمار چین تا حدود روزانه 30 میلیون نفر مبتلا هم شنیده شده است. به صورت رسمی تا روزی یک میلیون مورد هم اعلام شد ولی در اخبار غیررسمی تا 37 میلیون نفر نیز گفته شده. اگر چین را جدا نکنیم، آمار همچنان افزایشی است هرچند نمی‌توان این کشور را جدا کرد چون یک‌پنجم جمعیت دنیا را دارد. البته ما هم قرار نیست وضعیت خودمان را با دنیا بسنجیم چون آمار ابتلا در کشورهایی مثل ژاپن، کره، برزیل، آمریکا، آلمان و فرانسه تا یک ماه قبل افزایشی بود و طبیعتا الان پیک را رد کرده‌اند. پیک کنونی کوتاه‌تر از پیک قبلی هم هست. بنابراین درحالی‌که خود جزئی از دنیا هستیم ولی امواج کرونای ما از نظر بازه زمانی با کشورهای اروپایی متفاوت است. در ایران به تازگی روند افزایش ابتلا آغاز شده، شاید حتی در 10 روز آینده نیز آمار خیلی افزایشی نباشد ولی مطمئنا بهمن ماه تعداد فوتی‌های بیشتر هم خواهیم داشت، این خطری است که 3-2 ماه است در رابطه با آن هشدار می‌دهیم. وقتی هنوز پیک شروع نشده چرا باید از روند کاهشی آن صحبت کنیم؟»
از سویه چینی نترسید، BQ1 را دریابید
«واریانت‌هایی که هم‌اکنون محل نگرانی‌اند، XBB، BQ1 و BA2 هستند. در کنار BQ1، BQ1. 1 نیز موجود است اما این سه مورد جدی‌تر هستند. XBB از ترکیب دو زیرسویه BA2 به‌وجود آمده و در کنار آن BQ1 و BF7 از زیرسویه‌های BA5 هستند. همگی این زیرسویه‌ها به اُمیکرون مرتبط هستند.» به گفته این عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی علوم پزشکی تهران ما نگران زیرسویه‌های BA2 و XBB هستیم که مطمئنا خیلی قبل‌تر با ما بودند و اکنون شناسایی شده‌اند. وی توضیح می‌دهد: «درخصوص سویه BF7 نگرانی نداریم چراکه احتمال واکسن‌گریزی آن نسبت به سویه‌های دیگر کمتر است. اگر در چین BF7 غالب شد به این علت بود که واکسن‌های مورد استفاده آنها همگی از نوع ویروس غیرفعال‌شده بودند که در اُمیکرون بسیار ضعیف عمل کردند. از سوی دیگر از زمان واکسیناسیون آنها مدت زیادی گذشته است و همچنین در این مدت طولانی مواجه‌ای با ویروس نداشتند. پس ما چین نمی‌شویم ولی نگران هستیم.» اما سویه BQ1 از لحاظ بیماری‌زایی چقدر با سویه‌های قبلی متفاوت است؟ نوری‌زاده پاسخ می‌دهد: «در زیرسویه BQ1 نوع جهش آمینواسیدها را تغییر داده است به همین سبب این زیرسویه نسبت به BF7 که هر دو از BA5 نشات گرفتند، خطرناک‌تر است. سرایت‌پذیری آن بسیار بالاتر و واکسن‌گریزی آن بیشتر است. وقتی می‌گویم واکسن‌گریزی هم ایمنی واکسن و هم ابتلا قبلی منظور است. درواقع این زیرسویه آنتی‌بادی‌گریزتر از BF7 است. اگر انتخابی باشد دوست داریم BF7 در ایران غالب شود. البته این زیرسویه از نظر بیماری‌زایی تقریبا با اُمیکرون تفاوتی ندارد اما سرایت آن نسبتا شدید است. در حالت کلی ما مثل چین نمی‌شویم، بارها این نکته را بیان کردم چراکه در کشور ما واکسن‌های بوستر نسبت به چین بهتر تزریق شده ولی آمار تزریق واکسن‌های دوز چهارم‌مان نسبت به کشورهای دیگر خوب نبوده است نه خیلی خوب و نه خیلی بد، نسبت به چین وضع‌مان خوب است ولی نسبت به کشورهایی که تزریق دوز چهارم را جدی گرفتند خیلی اوضاع‌مان خوب نیست.»
84 درصد افزایش ایمنی با تزریق واکسن‌های به‌روز شده
این متخصص بیوتکنولوژی ادامه می‌دهد: «زیرسویه‌هایی که الان وجود دارند از BA2 و BA5 نشات گرفته‌اند. افرادی که حدودا 5 ماه تا 7 ماه قبل به کرونا مبتلا شدند به احتمال زیاد نوع BA2 را گرفته بودند و افرادی که در ماه‌های اخیر مبتلا شدند به BA5 مبتلا شدند چون در آن دوره واریانت‌های غالب این دو مورد بود. اگر این افراد واکسن هم تزریق کرده باشند احتمال اینکه در این پیک مبتلا شوند کمتر از دیگران است. این به این معنا نیست که افراد مبتلا نمی‌شوند ولی این‌طور هم نیست که مثل چینی‌ها هیچ ایمنی‌ای نداشته باشند اما احتمال ابتلای‌شان کمتر می‌شود. واکسن‌هایی که در دنیا تولید شده‌اند اما براساس سویه ووهان هستند، مخصاصا واکسن‌های ایرانی! به غیر از واکسن برکت که برای اُمیکرون آپدیت شده اما باقی واکسن‌های ما آپدیت نشده‌اند. نکته مهم این است؛ در دنیای واقعی و طبق مطالعه‌ای که در آمریکا صورت گرفته است، تزریق واکسن‌های به روزشده ریسک ابتلا را تا 84 درصد نسبت به افرادی که واکسن تزریق نکرده‌اند کاهش می‌دهد. نسبت به افرادی که واکسن‌های قدیمی تزریق کرده‌اند نیز این عدد حدود 50 درصد است. این ثابت می‌کند واکسن‌های بهروزشده بسیار موثر هستند و طبیعی هم است، چون براساس اُمیکرون ساخته شده‌اند یعنی هم در برابر اُمیکرون و هم سایر سویه‌های قبلی مقاوم هستند. این مطالعه همچنین ثابت می‌کند که حتی تزریق واکسن‌های قبلی هم بی‌اثر نیست. چیزی که در جراید ایران شاهد آن هستیم این حرف اشتباه است که هیچ یک از واکسن‌های قبلی دیگر اثری ندارد، این مطالعه ثابت می‌کند این امر درست نیست. قبل از این مطالعه هم ما می‌دانستیم واکسن‌های قبلی قدری موثر هستند ولی مطالعه ساختار واکسن‌ها را بررسی کرده و این امر را اثبات می‌کند.» نوری‌زاده تاکید می‌کند؛ «بنده از جمله افرادی هستم که در ماه‌های اخیر بسیار تاکید کردم واکسن‌های بهروزشده در ایران باید مطالعه شوند، اما مسئولان بهداشت آن‌طور که باید توجه نکردند. به یاد دارم در تابستان در مصاحبه‌ها عنوان کردم مطمئنا نیازمند واکسن‌های استنشاقی خواهیم بود که اتفاقا به‌راحتی می‌توانستیم این واکسن‌ها را را داشته باشیم اما توجهی نشد.»
برای دوز پنجم کدام واکسن مناسب‌تر است؟ از دوز استنشاقی چه خبر؟
اما چرا واکسن استنشاقی؟ گذشته از این موضوع با توجه به دستور رئیس‌جمهور برای شروع واکسیناسیون دوز پنجم، بهترین گزینه تزریق در بین واکسن‌های موجود کدام است؟ مصطفی نوری‌زاده پاسخ می‌دهد: «در اُمیکرون بیشتر از این نگرانی که افراد ممکن است مبتلا شوند، نیاز به این داریم که مبتلاها دیگران را مبتلا نکنند و واکسن‌های استنشاقی می‌توانند جلوی این روند را بگیرند. ما پیش از این دغدغه این روز‌ها را داشتیم و حداقل در جامعه، دانشگاه و فضای مجازی بارها تاکید کردیم زمستان نسبتا سختی را خواهیم داشت. به همین خاطر به‌عنوان پژوهشگر پیگیر واکسن‌های استنشاقی بودیم اما ظاهرا خیلی از این ایده حمایت نشد. همواره بیان کردم آقایان ظاهرا با کرونا خداحافظی کردند و نگرانم الان شوکه شوند. واکسن رازی قرار بود یک دوز استنشاقی داشته باشد اما ما هیچ مطالعه چاپ شده‌ای از آن ندیدم. این اتفاق در ارتباط با واکسن برکت هم قرار بود رخ دهد. حتی مطالعات حیوانی دوز استنشاقی آن نیز انجام شد اما مقاله‌ای در این خصوص چاپ نشده است.» اما تزریق دوز پنجم برای چه افرادی توصیه می‌شود؟ این پژوهشگر می‌گوید: «امیدواریم این دوز برای سنین بالا توصیه شود، مخصوصا افرادی که واکسن‌های غیرفعال‌شده‌‌ایی همچون سینوفارم و برکت و... را تزریق کرده‌اند. امیدوارم اجازه داده شود این افراد دوز پنجم را نیز تزریق کنند. فراموش نکنیم این عزیزان واکسن‌های غیرفعال‌شده‌ای را دریافت کردند که در برابر اُمیکرون تاثیر کمتری دارد و همچنین سن آنها بالاست. البته واکسن‌هایی که الان داریم هم بهروزشده نیستند. درست است که تاثیر آنها کمتر است ولی موثر هستند. با توجه به اینکه شرایط ایران مثل قبل نیست که واکسن نداشته باشد، این عزیزان را باید زودتر واکسینه کنیم؛ هرچند اگر در این شرایط واکسن‌های بهروزشده داشتیم بسیار موفق‌تر بودیم. خواهش من این است مسئولان حوزه سلامت دوچندان تلاش کنند، به‌شدت نگران سنین بالا هستیم چون بیماری‌های زمینه‌ای در کشور ما زیاد است. اُمیکرون قدرت بیماری‌زایی کمتری دارد ولی وقتی ویروسی جمعیت بالایی را درگیر کند تعداد فوتی‌ها بیشتر خواهد شد. امیدوارم مسئولان نظام سلامت در انتخاب نوع واکسن این بار خطا نکنند.»
کمبود دارو در این پیک کرونا تکرار نشود
یکی از نکاتی که رئیس‌جمهور نیز بدان اشاره کرد، حل معضل کمبود دارو به خصوص برای مبتلایان کووید بود. رئیس‌جمهور به‌نوعی به وزارت بهداشت ماموریت داد تا اطمینان حاصل کند بحران کمبود دارو و اقلام پزشکی در این موج کرونا تکرار نخواهد شد، درحالی‌که موجودی داروهای کرونا در کشور وضعیت مناسبی ندارد. این متخصص بیوتکنولوژی در پایان وضعیت نظام سلامت را از حیث موجودی داروی کرونا این‌طور توصیف می‌کند: «از میان داروهایی که برای درمان کووید موثر هستند و تایید شده‌اند در ایران تنها رمدسیور را داریم. مولنوپیراویر و پکسلووید در خیلی از کشورها استفاده می‌شود اما در کشور ما هنوز وضعیت این اقلام مشخص نیست. این در حالی است که همه اقدامات احتیاطی پیش از ورود ویروس به کشور می‌بایست انجام شود. پکسلووید قرار بود وارد و تولید شود اما نشد. مولنوپیراویر حتی در داخل تولید هم شد اما هنوز استفاده نمی‌شود. برای این توقف در حوزه داروهای کرونا هیچ توضیحی هم داده نشده، آن هم برای داروهایی که در مقالات معتبر علمی 50 درصد کارایی برایشان ثبت شده است. نکته اینکه رفرنس دارویی نظام سلامت ما اف‌دی‌ای است یعنی هر دارویی توسط اف‌دی‌ای تایید شود مورد استفاده ما نیز قرار خواهد گرفت اما درمورد این اقلام این‌گونه نشد و همچنان آنها را در دسترس نداریم. موجودی اقلامی مثل دگزا، آنتی‌بیوتیک‌ها و سرم‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ هرچند معمولا برای درمان کووید از آنتی‌بیوتیک استفاده نمی‌شود اما آنتی‌بیوتیک در مهار برخی عفونت‌ها مهم است. امیدواریم پیش از شدت گرفتن پیک، مشکلاتی نظیر کمبود دارو و تعلل در واکسیناسیون عمومی سالمندان حل شود.»