سارا طاهریُ خبرنگار:«آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد موفق به اخذ گواهینامه استاندارد ایزو 17025 از مرکز تایید صلاحیت ملی ایران (NACI)شدند. » این خبری بود که چند روز پیش معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه نوید آن را داد. استاندارد ISO 17025 یکی از پایه‌های اصلی توسعه صنعت و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی ـ صنعتی است و تمام بخش‌های آزمایشگاهی باید برای کاهش هزینه، افزایش کیفیت کاری و همچنین برندسازی خود، آن را کسب کنند. در واقع ایزو 17025 معیاری برای سنجش کیفیت آزمایشگاه‌ها بوده و سندی است که نشان می‌دهد دستگاه‌‌های آزمایشگاهی دقت بالایی داشته‌اند. آن‌طور که معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد گفته است برای دستیابی به اعتبار ایزو 17025، سیستم مدیریت کیفیت و صلاحیت فنی آزمایشگاه‌ها به‌طور کامل توسط مُمَیزان مرکز تایید صلاحیت ملی ارزیابی می‌شوند. این ممیزی‌ها به‌طور منظم برای حفظ اعتبارسنجی آزمایشگاه‌ها انجام می‌شوند و اعتبارسنجی آزمایشگاه به این معناست که آزمایشگاه الزامات فنی ISO 17025 را برآورده کرده است و از نظر فنی برای تولید نتایج کالیبراسیون و آزمایش صلاحیت دارد. 
بر همین اساس دانشگاه آزاد هم در سال‌های اخیر در راستای تحقق اهداف سند تحول دانشگاه، حرکت خود را به سمت ایجاد آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مبتنی‌بر ظرفیت‌های بالقوه و استانداردسازی آنها آغاز کرده است. حالا برخی از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مانند آزمایشگاه رازی در واحد اراک، آزمایشگاه ابن‌سینا از واحد ابهر، آزمایشگاه بتن و سنگدانه متعلق به واحد مرودشت موفق به اخذ گواهینامه استاندارد ایزو 17025 از NACI ایران شدند. 
حالا بیش از 10 آزمایشگاه تحقیقاتی دانشگاه آزاد نیز مستندات خود را در سامانه NACI بارگذاری کرده‌اند و منتظر ارزیابی ممیزان آن سازمان هستند. 

  افزایش اعتماد به نتایج آزمایشات با کسب ایزو 17025
برای آگاهی از جزئیات استاندارد ایزو 17025 و برنامه‌های دانشگاه آزاد برای توسعه آزمایشگاه‌های خود به سراغ عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد رفتیم. او می‌گوید: «استاندارد ایزو 17025 یکی از شناخته‌شده‌ترین استانداردهاست که الزامات عمومی برای صلاحیت آزمایشگاه‌های آزمایش و کالیبراسیون را مشخص می‌کند و نتیجه کسب آن افزایش اعتماد به نتایج آزمایشات است.» 
به گفته او بخش «NACI» (مرکز ملی تایید صلاحیت) در سازمان ملی استاندارد بررسی کرده و به آزمایشگاه‌هایی که از یک مدل مدیریتی استاندارد پیروی می‌کنند، تجهیزات آزمایشگاهی مناسب دارند، کالیبره هستند و قابلیت خدمت‌دهی به صنعت را دارند، گواهینامه ایزو 17025 را اعطا می‌کند.» 
البته این گواهینامه مزیت‌هایی را نیز دارد که محمدی درباره آن توضیح داد: «حسن گواهینامه مذکور این است که سرویس‌گیرندگان و صنایع، خیال‌شان راحت شده و اطمینان دارند آزمایشگاه دارای ایزو 17025، استانداردهای لازم را دارد و به نتایج و گزارش آزمایشگاه اعتماد می‌کنند. درواقع به نوعی برندسازی اتفاق می‌‌افتد.» 
به گفته او وقتی آزمایشگاهی، استاندارد ایزو 17025 را دارد، دیگر همه به نتایج این آزمایشگاه اعتماد دارند و می‌توانند براساس نتایج آن تصمیم‌گیری کنند. 
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در پاسخ به این سوال که آیا پیش‌تر هیچ‌یک از آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد این استاندارد را دریافت نکرده بودند گفت: «دانشگاه آزاد قبلا دارای آزمایشگاه‌هایی بود که به‌صورت همکار استانی با سازمان ملی استاندارد فعالیت می‌کردند. پیش‌تر اگر آزمایشگاهی درصدی از استاندارد ایده‌آل سازمان را داشت، به‌جای اینکه استاندارد 17025 بدهند، مجوز «همکار استاندارد استانی» داده می‌شد که تعداد آن بیش از 20 آزمایشگاه همکار استاندارد استانی است.» 
او اضافه کرد: «اخیرا سازمان ملی استاندارد به همه آزمایشگاه‌های همکار استانی ابلاغ کرد که این مجوز به‌صورت استانی تمدید نخواهد شد و باید صددرصد الزامات سازمان استاندارد را پاس کنند تا بتوانند مجوز «ملی» دریافت کنند. گواهینامه 17025 مجوزی «ملی» بوده و دیگر از حالت استانی خارج شده است.»

 تعداد آزمایشگاه‌های استاندارد دانشگاه به عدد هفت رسید
محمدی با بیان اینکه در کل تا سال 1399 یک آزمایشگاه داشتیم که استاندارد ایزو 17025 را کسب کرده بود اظهار کرد: «در ادامه با توجه به سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و سیاست‌های کلان این دانشگاه تلاش کردیم وارد این مسیر شویم. خوشبختانه در یکی، دو سال اخیر تعداد آزمایشگاه‌های استاندارد دانشگاه به عدد هفت رسیده است. ضمن اینکه فرآیند اخذ استاندارد ایزو 17025، فرآیندی ماهیتا زمان‌بر محسوب می‌شود. آزمایشگاه باید حداقل الزامات را رعایت کند تا بازرسی شود و بازدید صورت بگیرد چراکه به هر حال سندی معتبر است و نیاز به زمان دارد.»  او با تاکید بر اینکه مدارک تعدادی از آزمایشگاه‌های دیگر نیز بارگذاری شده و همکاران در حال استقرار استاندارد ایزو 17025 هستند تصریح کرد: «حدود 10 آزمایشگاه به مرحله نهایی رسیده که این 10 آزمایشگاه در حال استقرار به شمار می‌روند. همچنین مدارک 60 آزمایشگاه دیگر نیز بارگذاری شده و دوستان کار را پیش می‌برند تا ان‌شاءالله بتوانیم تعداد آزمایشگاه‌های استاندارد دانشگاه آزاد را بالا ببریم. اگر این اتفاق رخ دهد، تاثیر خیلی زیادی بر همکاری دانشگاه با صنایع خواهد داشت.» 
او در پاسخ به این سوال که طبق گفته معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری، سه آزمایشگاه «رازی» واحد اراک، «ابن‌سینا» واحد ابهر و «بتن و سنگدانه» واحد مرودشت توانسته‌اند گواهینامه استاندارد 17025 را کسب کنند؛ آیا این سه آزمایشگاه به جز آن هفت آزمایشگاه است یا خیر توضیح داد: «سه آزمایشگاهی که معاون محترم تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه نام برده‌اند اخیرا گواهینامه دریافت کرده‌اند، اما آزمایشگاه خمینی‌شهر، تبریز و مشهد را نیز داریم. آزمایشگاه اصفهان نیز آزمایشگاهی بوده که از ابتدا وجود داشته و این استاندارد را کسب کرده است. بنابراین با این سه آزمایشگاه که از آن نام بردید مجموع این آزمایشگاه‌ها به هفت می‌رسد. به گفته وی آزمایشگاه رازی اراک مجموعه‌ای از آزمایشگاه‌ها را در دل خود جای داده است و مجموعه آنها این مجوز را کسب کرده‌اند.» 
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در پاسخ به سوال دیگری مبنی‌بر اینکه طبق تاییدیه «NACI»، شرکت معیار «دانش پارس» از واحد دانشگاهی اصفهان هم موفق شده دامنه فعالیت خود را از 34 به 488 زمینه کاری افزایش دهد. منظور از «دامنه فعالیت» چیست؟ گفت: «معمولا وقتی سازمان ملی استاندارد، مجوز ایزو را به آزمایشگاهی اعطا می‌کند، به مسئولان آزمایشگاه می‌گوید: «شما می‌توانید 10 خدمت یا آزمایش یا آزمون خاص را انجام بدهید.» آزمایشگاه برای انجام یازدهمین خدمت خاص باید دوباره مجوز بگیرد تا شرایطش احراز شود. ما به این روند «اسکوپ» یا «دامنه آزمون» می‌گوییم. طبیعتا هر قدر «دامنه آزمون» بالاتر برود، آزمایشگاه مذکور می‌تواند مشتری‌های بیشتری را جذب کرده و خدمات بیشتری ارائه بدهد. آزمایشگاه استاندارد واحد اصفهان که تعداد «دامنه» را از 34به نزدیک 500 رسانده است اکنون می‌تواند در دامنه‌های زیادی روی محصولات متعددی که در دامنه‌اش تعریف شده از جمله صنایع غذایی، «آزمون معتبر» انجام بدهد.»  محمدی در بخش دیگر سخنان خود درخصوص درآمدزایی این آزمایشگاه‌ها نیز صحبت به میان آورد و عنوان کرد: «این آزمایشگاه‌ها می‌تواند ظرفیت بالایی را برای تجاری‌سازی خدمات آزمایشگاهی ایجاد کند. با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت بازار خدمات آزمایشگاهی در کشور، بازاری بسیار بزرگ است. مشکینی معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری عدد بیش از 30 همت (هزار میلیارد تومان) که تا 50 همت هم می‌رسد را مطرح کرده‌اند که عدد بزرگی به شمار می‌رود. بازاری که می‌توان از طریق آن خدمات آزمایشگاهی در کشور ارائه داد. برای استفاده از این بازار باید زیرساخت و استانداردهای لازم را داشته باشیم. یکی از مهم‌ترین راه‌ها این است که استاندارد ایزو 17025 را بگیریم تا صنایع و بازار به سمت ما بیایند.»
 او در ادامه خاطرنشان کرد: «ما باید با اتکا به زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود با قدرت در بازار حضور داشته باشیم تا بتوانیم از این بازار بزرگ بهره ببریم. عددی که مشکینی در سخنان خود عنوان کردند حجم بازار را نشان می‌دهد. تصور کنید اگر کل بازار بالفعل کشور شامل شبکه فناوری راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، شرکت‌های خصوصی، دانشگاه‌های دولتی و دانشگاه آزاد را حساب کنیم به عدد حدود 3 هزار میلیارد خدمت می‌رسیم. یعنی مجموع آزمایشگاه‌های کشور می‌توانند 10 درصد نیاز کشور را تامین کنند.»

 رشد 200 درصدی درآمد «ساها» را نسبت به سال قبل‌ تجربه کردیم
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه دانشگاه آزاد با تقویت زیرساخت‌های خود می‌تواند سهم خود را بالا ببرد اظهار کرد: «بدیهی است دانشگاه در حال انجام این کار است. ما درخصوص اعداد هزار میلیارد تومانی صحبت می‌کنیم. درآمدی که سال 1400 در حوزه ساها داشتیم نسبت به سال‌های گذشته روند رو به رشدی بود. رشدی تقریبا 200 درصدی را در حوزه درآمد «ساها» نسبت به سال قبل‌تر تجربه کردیم اما این اعداد، رقم‌هایی نیستند که ما را قانع کنند چون ما در بازاری هستیم که واحدش «همت» (هزار میلیارد تومان) است.» 
او معتقد است: «برای دستیابی به این اعداد باید رشدمان را چندبرابر کنیم، طبیعتا باید دست به برندسازی بزنیم. آزمایشگاه‌های ما باید برند شوند تا ان‌شاءالله بتوانیم از بازار مذکور منتفع شویم.» 
محمدی در پاسخ به این سوال که در افق پنج‌ساله سند تحول، چند آزمایشگاه قرار است استاندارد ایزو 17025 را کسب کنند گفت: «در سند تحول، در حوزه‌های مختلف پیش‌بینی‌های لازم شده است. به‌جای «تعداد» به «درصد» پرداخته شده است. به‌طور مثال: «در سال 1401 باید 60 درصد از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی دانشگاه آزاد استاندارد لازم را کسب کنند.» البته توجه داشته باشید منظور سند فقط استاندارد ایزو نیست. یکی از استانداردها «ایزو» است و آزمایشگاه می‌تواند همکار سازمان نظام مهندسی، شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری (labsnet)، همکار سازمان غذاودارو یا معتمد سازمان حفاظت محیط‌زیست باشد. ممکن است همکار وزارت جهاد کشاورزی یا دیگر بخش‌ها نیز محسوب شود. 60 درصد از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی خود را به این صورت دیده‌ایم.» 
او اضافه کرد: «همچنین در سند تحول و تعالی دانشگاه تعداد آزمایشگاه‌هایی که مرجع شوند را برای سال 1401به شکل عدد، 56 آزمایشگاه مرجع دیده‌ایم. اینجا نیز ماجرای «همکار» به اضافه ایزو 17025 صدق می‌کند. خوشبختانه از این برنامه بسیار جلوتر هستیم. زمانی که برنامه آغاز شد تعداد آزمایشگاه‌های همکار شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی ریاست‌جمهوری، حدود 40 آزمایشگاه بود و اکنون به 180 آزمایشگاه رسیده است.» 
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد با بیان اینکه بیش از 6 آزمایشگاه داریم که همکار سازمان غذاودارو هستند افزود: «بیش از پنج آزمایشگاه، معتمد سازمان حفاظت محیط‌زیست محسوب می‌شوند. به 55 آزمایشگاه و کارگاه مرکزی هم در سطح استان‌ها مجوز داده‌ شده است. کلینیک گیاه‌پزشکی خراسان‌شمالی واحد بجنورد نیز به‌عنوان اولین کلینیک درجه یک کشور راه‌اندازی شده است. وقتی مجموع تعداد آزمایشگاه‌ها را محاسبه می‌کنیم، می‌بینیم از برنامه پیش‌بینی‌شده در این بخش جلوتر هستیم.»
 
  به بیش از 3 هزار دامنه آزمون در آزمایشگاه‌ها رسیدیم
مورد دیگری که در سند به آن توجه شده است کیفیت این آزمایشگاه‌ها و تعداد دامنه آزمون‌ها در آزمایشگاه‌ها است. محمدی درباره این بخش نیز توضیح داد: «اهمیت آزمایشگاه استاندارد به تعداد دامنه آزمون آن است. طبیعتا آزمایشگاه استانداردی با 10 دامنه آزمون قابل‌مقایسه با آزمایشگاهی با 488 دامنه نیست. این آزمایشگاه‌ها با یکدیگر متفاوت هستند و نمی‌توان آنها را روی یک ترازو قرار داد. در سند تحول و تعالی دانشگاه، تعداد دامنه آزمون به‌عنوان معیار قرار داده شده است. در سال 1401 این عدد 2 هزار و 400 دامنه آزمون پیش‌بینی شده است. خوشبختانه در حال حاضر بیش از 3 هزار دامنه داریم. عملا در برنامه 1402 باید به 3 هزار دامنه می‌رسیدیم اما حالا به این عدد رسیده‌ایم، این درحالی است که یک فصل از سال 1401 باقی مانده است.»
 
 عملکرد مالی شبکه آزمایشگاهی دانشگاه نسبت به سال گذشته سه‌برابر می‌شود
او تاکید کرد: «خدا را شکر جلوتر از برنامه هستیم اما عرض اصلی بنده این است؛ بازار خدمات آزمایشگاهی به‌قدری بزرگ است که باید تلاش کنیم به چند برابر آنچه در سند پیش‌بینی شده، دست پیدا کنیم تا ضمن معرفی خود به‌عنوان دانشگاه حل مساله و جامعه‌پرداز، بتوانیم از این بازار منتفع شویم.» 
محمدی در ادامه خاطرنشان کرد: «در رابطه با بحث مالی نیز باید گفت براساس تعداد و قیمت تجهیزات پیشرفته‌ای که در سطح واحدهای دانشگاهی وجود دارد، تکالیفی برای این واحدها مشخص شده است. در ایام تصویب بودجه استان‌ها؛ درآمدزایی به میزان ده درصد قیمت کل این دستگاه‌ها مبنای محاسبه قرار گرفته است. بدیهی است برای تحقق این امر این تجهیزات باید کالیبره شده و استاندارد شوند و درنهایت در قالب برنامه مشخص به ارائه خدمت بپردازند.» 
او ادامه داد: «با برنامه‌هایی که طرح‌ریزی شده است و با همت همکاران در واحدهای دانشگاهی بنا داریم عملکرد مالی شبکه آزمایشگاهی دانشگاه را نسبت به سال گذشته حداقل سه‌برابر کنیم. البته منظورم «سال مالی» است؛ 6 ماه پایانی سال 1401 و 6 ماه ابتدایی 1402. در واقع تا شهریورماه سال آینده می‌خواهیم ان‌شاءالله عدد درآمدی را حداقل به سه‌برابر برسانیم. اگر روند استاندارد‌سازی و برندسازی را طی کنیم، دستیابی به این اعداد بسیار راحت خواهد بود چون بازار، بازار بزرگی است و مهم‌تر از آن اراده همکاران آزمایشگاهی من در دانشگاه آزاد، اراده قوی و مستحکم است.»