علی صولتی، خبرنگار: این روز‌ها آلودگی هوای تهران به‌قدری شدید است که فهم وخامت اوضاع نیازی به مشاهده ارقام شاخص‌های مختلف نیز ندارد. شهروندان علاوه‌بر اینکه می‌توانند وخامت اوضاع را با چشم غیرمسلح مشاهده و با دستگاه تنفسی خود به‌طور ملموسی درک و احساس کنند، به سادگی امکان دسترسی به داده‌های پیش‌بینی وضع هوا در رسانه‌ها و مراجع مختلف را دارند. ضمن اینکه هفته گذشته و درست 5 روز پیش در همین صفحه به ادامه داشتن وضع نامساعد آلودگی هوا و تشدید آن در این هفته اشاره کرده و به نقل از مسئولان هواشناسی خبر داده بودیم. با این وجود و با اینکه این بدیهیات بر هیچ‌کس پوشیده نیست، ظاهرا برای برخی مسئولان این حوزه محل ابهام است. اطلاعرسانی درخصوص تصمیمات مسئولان استان درباره آلودگی هوا و تعطیلی‌ها به‌قدری ضعیف، دیرهنگام و بی‌فایده است که بسیاری از شهروندان در حالی شب را سپری می‌کنند که از وضعیت فردایشان اطلاعی ندارند و همین نیز به تشدید آلودگی هوا دامن می‌زند. روز گذشته جلسه اضطرار آلودگی هوا درحالی برگزار شد که مقامات استان با وجود اطلاع از وضعیت پیش‌بینی‌ها تا دقیقه 90 نه برنامه‌ای برای تشکیل جلسه داشتند و نه پس از تشکیل دیرهنگام جلسه، تصمیم مهم و کارآمدی اخذ کردند. معاون استاندار تهران پس از این جلسه اضطراری که به واسطه برخی پیگیری‌ها و انتقادات تشکیل شده بود، تنها به بیان غیرحضوری بودن مدارس در روز شنبه اکتفا کرد و گفت: «با توجه به ادامه تشدید آلایندگی هوا مقرر شد شنبه ۲۶ آذر ماه تمامی مدارس مقطع ابتدایی و متوسطه شهرستان‌های استان تهران به‌جز فیروزکوه، دماوند و پردیس به‌صورت غیرحضوری فعالیت کنند. مهدهای کودک و پیش‌دبستانی‌ها نیز طی این روز در تمامی شهرستان‌های استان تهران به‌جز فیروزکوه، دماوند و پردیس تعطیل هستند.» سوال این است که خروجی این جلسات چه باید باشد و در واقعیت چه بوده است؟ پاسخ را در ادامه بررسی می‌کنیم.
تداوم وضع ناسالم آلودگی هوا در پایتخت
در ابتدا بار دیگر نگاهی به وضع آلودگی هوای تهران و پیش‌بینی‌ها می‌اندازیم. آخرین اخبار و اطلاعیه‌ها از تداوم آلودگی هوای شهر و افزایش دما خبر می‌دهند. براساس اعلام اداره‌کل هواشناسی استان تهران، وضعیت جوی استان کمی ابری تا نیمه‌ابری، افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا، بارش‌های پراکنده و بارش برف در ارتفاعات و افزایش دما پیش‌بینی می‌شود. در این گزارش آمده، آسمان تهران طی شنبه (۲۶آذر) ابری با احتمال بارش پراکنده با حداقل دمای ۶ و حداکثر دمای ۱۴ درجه سانتیگراد پیش‌بینی می‌شود. ضمن اینکه افزایش نسبی و از شنبه کاهش تدریجی دما پیش‌بینی می‌شود. هم‌اکنون ایستگاه فیروزکوه با کمینه دمای ۷- درجه سانتیگراد سردترین نقطه استان تهران در ۲۴ ساعت گذشته گزارش شده است. براساس تحلیل آخرین نقشه‌های هواشناسی و مدل‌های عددی وضعیت جوی استان تا صبح شنبه، آسمان کمی‌ابری تا نیمه‌ابری و در مناطق پرتردد شهری با توجه به پایداری نسبی جو و عدم‌وزش باد قابل ملاحظه شرایط ادامه انباشت و افزایش غلظت آلاینده‌ها و به‌دنبال آن کاهش کیفیت هوا پیش‌بینی می‌شود. همچنین از روز شنبه با نزدیک شدن سامانه جدید بارشی به استان افزایش ابرناکی، بارش‌های پراکنده و در ارتفاعات بارش برف و باران و برای روز یکشنبه (۲۷آذر) در بعضی ساعات در ارتفاعات استان بارش برف گاهی همراه با مه قابل پیش‌بینی است. از بعدازظهر شنبه نیز کاهش تدریجی آلودگی و افزایش کیفیت هوا و از صبح یکشنبه تا اواخر هفته آینده روند افزایش تدریجی آلاینده‌های جوی در شهر تهران مناطق غربی، جنوبی و مرکزی استان مورد انتظار است. گفتنی است پیش‌بینی شرایط ناپایدار جوی اواخر هفته پیش نیز اطلاعرسانی شد با این وجود نه‌تنها تاثیری در کاهش آلودگی هوا نداشت بلکه آلودگی در این روز‌ها شدت یافت. به گفته رئیس مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا، «تا اواسط هفته آینده در شهرهای صنعتی و پرجمعیت آلودگی هوا ادامه خواهد داشت و در روزهای شنبه و یکشنبه خلیج فارس مواج است. هرچند آسمان تهران شنبه ۲۶آذرماه ابری با احتمال بارش پراکنده با حداقل دمای ۶ و حداکثر دمای ۱۴ درجه سانتیگراد و در روز یکشنبه ۲۷ آذرماه صاف تا کمی ابری همراه با غبار صبحگاهی با حداقل دمای ۶ و حداکثر دمای ۱۳ درجه سانتیگراد پیش‌بینی شده است.» سازمان هواشناسی پیش از این نیز نسبت به کاهش تردد خودروها و کنترل فعالیت واحدهای صنعتی، پرهیز از فعالیت فیزیکی و ورزشی در فضای باز، تاکید بر عدم‌تردد غیرضروری برای همه گروه‌ها، اتخاذ تدابیر مدیریتی لازم برای جلوگیری از افزایش غلظت آلاینده‌ها و مدیریت منابع آلاینده تذکر داده بود و کیفیت وضع هوا را در حد ناسالم برای همه گروه‌ها و درصورت عدم‌مهار منابع آلاینده در مناطق پرتردد تا حد بسیار ناسالم توصیف کرده بود.
بدتر شدن وضع آلودگی هوا از هفته گذشته پیش‌بینی شده بود
آلودگی هوای پایتخت در روزهای آخر هفته گذشته به شاخص آلایندگی بالای 170 رسیده بود، به‌عبارتی هفته گذشته آلوده‌ترین روزهای تهران را شاهد بودیم، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات، درحالی سه‌شنبه را آلوده‌ترین روز تهران معرفی کرد که شاخص آلایندگی در این روز هنوز به مرز هشدار برای همه گروه‌ها نرسیده بود و به گفته این مرجع، انتظار می‌رفت با توجه به احتمال بارش برف و باران اواخر هفته در ارتفاعات تهران از شدت آلاینده‌ها کاسته شود و شاخص آلودگی هوا قدری بهبود یاید. اتفاقی که البته به وقوع نپیوست و نتیجه ملموسی نیز دربرنداشت، بنابراین شاخص آلایندگی در روزهای بعد از مرز وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها گذر کرد، آن هم درحالی‌که همین مرجع پیش‌بینی چندین‌بار در اطلاعیه‌ها و رسانه‌های مختلف از جمله «فرهیختگان» از شدت گرفتن و افزایش آلاینده‌های هوای تهران در هفته پیش‌رو خبر داده بود و تقریبا همه می‌دانستند هفته بعد اوضاع آلودگی وخیم‌تر خواهد شد. همه به‌جز برخی مسئولان امر! که در ادامه به اقدامات عجیب آنها اشاره خواهیم کرد. مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی پیش‌تر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» پیرامون ادامه وضع موجود در پایتخت و شدت یافتن آلودگی در این هفته گفته بود: «ما انتظار داریم این وضعیت در این هفته به همین صورت باقی بماند حتی روز چهارشنبه که ممکن است قدری بارش‌های پراکنده‌ای در ارتفاعات وجود داشته باشد، کماکان غلظت آلاینده‌ها بالا خواهد ماند، البته یک هشداری را برای تغییر شرایط جوی سه‌شنبه داده بودیم و اما اکنون دست نگه‌داشته‌ایم تا در رابطه با وقوع آن مطمئن شویم، مساله این است که باید انتظار این شرایط را برای هفته دیگر هم داشته باشیم. البته شرایط طوری است که پایداری در اغلب نقاط کشور وجود دارد و انتظار داریم روزهای آینده تراکم آلاینده‌ها شدیدتر شود. هفته آینده نیز شاهد افزایش غلظت آلاینده‌ها خواهیم بود.»
اوضاع هوای تهران بر همه روشن است جز مسئولان استان
توصیفات فوق را درنظر بگیرید، درحالی‌که تشدید آلودگی هوای پایتخت در ابتدای این هفته مانند روز بر همگان روشن بود و با توجه به محقق نشدن پیش‌بینی بارندگی و ایجاد شرایط ناپایدار جوی در روز چهارشنبه دیگر هیچ‌شکی در تشدید آلودگی هوای تهران وجود نداشت، کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران که علت وجودی و حدود وظایفش از نامش پیداست، تا روز جمعه و دقیقه 90 برنامه‌ای برای تشکیل جلسه و تعیین‌تکلیف درخصوص وضع آلودگی، اطلاعرسانی عمومی محدودیت‌ها، تعطیلی‌ها و کنترل اوضاع و مدیریت بحران نداشت. تا جایی که صدای اعتراض محسن دهنوی، نماینده تهران از این بی‌برنامگی درآمد و پنجشنبه‌شب در توییت نوشت: «حل ریشه‌ای آلودگی هوای پایتخت پیشکش؛ لااقل جلسه کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران را زودتر تشکیل دهید و اگر قرار است اوایل هفته آتی تعطیل شود، الان اعلام کنید! تکلیف شهروندانی را که از آلودگی به بقیه شهرها پناه برده‌اند، زودتر مشخص کنید تا بیهوده به تهران برنگردند.» این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه این توییت نوشته بود: «امشب در تماسی با استاندار تهران خواستم که کارگروه را زودتر تشکیل دهند تا دانش‌آموزان، دانشجویان و خانواده‌هایشان بتوانند برای هفته آینده برنامه‌ریزی بهتری کنند. گاهی با تدابیر کوچک می‌توان از لطمه به آسایش مردم، جلوگیری کرد.» نه اینکه چنین اعتراضات و تماس‌هایی با استاندار محترم تهران موثر نبوده و جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران تشکیل نشود که تشکیل شد اما دیر، اولین اطلاعرسانی و نتیجه تصمیمات این جلسه درحالی در رسانه‌ها منتشر شد که ساعت از 12 ظهر گذشته بود. واکنش‌ها البته به این ضعف در تصمیم‌گیری‌های فوری و اضطراری چندان نیز منفی نبود. کاربری در توییتر نوشته بود: «باز خداروشکر که 1 نصف شب اعلام نکردید فردا تعطیله!» اشاره‌ای که بی‌مناسبت نیست و حتما به‌خاطر دارید که در سال‌های قبل این‌گونه تصمیمات نظیر تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات تا نیمه‌شب اعلام رسمی نمی‌شد و مردم شب‌هنگام درحالی به خواب می‌رفتند که نمی‌دانستند فردایشان تعطیل است یا نه.
یک روز دیگر با مدارس غیرحضوری کل خروجی جلسه کمیته اضطرار
همان‌طور که نوشتیم، روز گذشته پس از برخی پیگیری‌ها و انتقادات جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوا با حضور اعضا برگزار شد و نزدیک به یک‌بعداز ظهر عابد ملکی، معاون استاندار تهران از آخرین تصمیمات این کمیته خبر داد. به گفته وی این جلسه برای دومین‌بار در هفته برگزار شد و مدارس در روز شنبه (۲۶ آذرماه) در تمامی شهرستان‌های استان تهران به‌جز فیروزکوه، دماوند و پردیس «غیرحضوری» شدند. وی در توضیح مصوبات کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران، گفت: «فعالیت‌های ورزشی نیز برای فردا شنبه ممنوع خواهد بود. شهروندان نیز از ترددهای غیرضرور خودداری و درصورت لزوم حتما از ماسک مناسب N۹۵ استفاده کنند. همچنین فروش طرح ترافیک در روز شنبه متوقف است و فعالیت کارخانه‌های شن و ماسه نیز تا روز یکشنبه متوقف می‌شود.» به گفته ملکی از روسای سازمان‌ها و ادارات نیز درخواست شده که با تقاضای مرخصی مادران دانش‌آموزان موافقت کنند.» بنابر آنچه از صحبت‌های فوق پیداست با وجود شدت یافتن آلودگی هوای پایتخت، نه اقدام جدی‌تر و اضافه بر آنچه تاکنون تصمیم‌گیری شده بود انجام شده و نه تصمیم تازه و ویژه‌ای اتخاذ شده است. در جلسه روز جمعه هفته قبل که اوضاع آلودگی به این شدت نبود، اقدامات و تصمیمات این کمیته رنگ و بوی جدی‌تری داشت. علیرضا مزینانی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران در تشریح تصمیمات هفته قبل این کمیته گفته بود: «جلوگیری از تردد شبانه کامیون‌ها به استثنای کامیون‌های حامل سوخت، مواد غذایی و مواد فاسدشدنی، توسط پلیس راهور، جانمایی پایگاه‌های سیار فوریت‌های پزشکی اعم از اورژانس و هلال‌احمر در مناطق پرتردد شهر و جلوگیری از روشن ماندن اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها در پایانه‌ها از مصوبات کارگروه بود. همچنین جلوگیری از تردد همه موتورسیکلت‌ها، خودروهای دودزا و فاقد معاینه فنی توسط پلیس راهور، جلوگیری از فعالیت‌های عمرانی که موجب تشدید آلودگی هوا می‌شود توسط شهرداری‌ها و ممنوعیت مصرف نفت کوره و مازوت در همه واحدهای نیروگاهی، صنعتی، تولیدی، معدنی و خدماتی استان به تصویب رسید.»
عجز در اطلاعرسانی، ناتوانی در تصمیم‌گیری و اطلاعرسانی دقیقه نودی
همان‌طورکه از اظهارنظرات پیداست مصوبات کمیته اضطرار آلودگی هوا نه‌تنها تصمیم و چاره‌ای جدید برای کنترل و مدیریت بحران آلودگی پایتخت نداشت، بلکه در تعیین‌تکلیف و اطلاعرسانی نیز فشل عمل کرده و همچنان نیز به این روند ادامه می‌دهد. نتیجه و خروجی جلسه فوری کمیته به اصطلاح اضطرار آلودگی هوای تهران نهایتا این است که اعلام می‌شود فردا نیز مدارس غیرحضوری هستند. تصور کنید درحالی‌که بدتر شدن وضع آلودگی هوا که هم از مراجع رسمی و هم از با چشمان غیرمسلح به‌سادگی قابل مشاهده و رصد است و عده بسیاری نیز دقیقا به همین دلیل از تهران خارج شده‌اند تا هم به دستگاه تنفسی خود کمکی کرده باشند و هم به خلوت شدن شهر و فروکش کردن آلودگی، کمیته‌ای که می‌تواند با اخذ یک تصمیم مفید و حساب‌شده تعطیلات را نه روزبه‌روز بلکه به‌صورت یکجا اطلاعرسانی کرده و به این روند و اقدامات مقابله‌ای مردمی با آلودگی هوای پایتخت کمک کند، جلسه اضطراری تشکیل می‌دهد تا فقط و فقط درباره غیرحضوری شدن مدارس در یک روز تصمیم‌گیری شود. ناکارآمدی به‌حدی است که تعطیلی‌ها در حد یک روز زودتر هم برای مردم مشخص نشده و برایشان تعیین‌تکلیف نمی‌شود که تا چه مدت می‌توانند از تهران دور بمانند و چطور می‌شود برای خروج از این کلانشهر آلوده تصمیم‌گیری کرد. این البته تنها مورد سوءمدیریت مقامات استانی در این زمینه نیست. چهارشنبه هفته گذشته رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت از «رد درخواست وزارت بهداشت برای شناورسازی ساعت کاری ادارات به‌دلیل شدت آلودگی هوا» خبر داده بود و در این مورد گفته بود: «زمانی که کاهش منابع انتشار آلاینده‌های هوا را اجرا نمی‌کنیم، بیشتر باید به‌سمت سیاست‌های کاهش مواجهه افراد با آلودگی هوا به‌ویژه گروه‌های حساس برویم و مدارس و دانشگاه‌ها را غیرحضوری کرده یا ساعات کاری کارکنان را کاهش دهیم.»