در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پنجشنبه هفته‌گذشته 26 آبان‌ماه در پشت درهای بسته برگزار شد، قطعنامه‌ای علیه ایران به تصویب رسید که در آن از ایران به‌دلیل ناتوانی در توضیح وجود آثار اورانیوم در سه مکان اعلام‌نشده انتقاد شده بود؛ تورقوز آباد، ورامین و مهاباد سه محلی است که آژانس مدعی است در آنها مواد هسته‌ای یافت شده. این نخستین‌بار نیست که آژانس با استناد به گزارش‌های تاییدنشده علیه ایران اتهام‌افکنی می‌کند. این اتهام آژانس روز جمعه توسط رئیس سازمان انرژی اتمی ایران پاسخ داده شد. محمد اسلامی با اشاره به اینکه موارد ادعایی و اتهامی چیز جدیدی نیست، عنوان کرد: «این مکان‌ها جدید نیستند، ۲۰ سال است که مطرح می‌کنند. ۲۰ سال است بر ایران فشار می‌آوردند که این فشارهای ۲۰ سال گذشته موجب مذاکرات مستمر شده است. ایران هیچ‌کاری که آژانس از آن مطلع نباشد، انجام نداده و نمی‌دهد و فعالیت‌های ما همگی در چهارچوب مقررات است.» قطعنامه روز چهارشنبه که به پیشنهاد آمریکا و سه کشور اروپایی فعال در مذاکرات برجام یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان به این شورا ارائه شد بلافاصله با استقبال وزارت امور خارجه رژیم‌صهیونیستی مواجه شد. این رژیم در بیانیه‌ای تصمیم شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اولین‌گام ضروری برای بازگرداندن پایبندی ایران به تعهداتش خواند. رژیم‌صهیونیستی درحالی از بازگرداندن ایران به تعهداتش صحبت می‌کند که خود مجهز به سلاح هسته‌ای بوده و به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نیز نپیوسته است. حال آنکه ایران به تعهدات خود ذیلNPT پایبند بوده و آنچه فعلا از دستور کار ایران خارج شده مربوط به تعهدات برجامی است. این اقدام نیز پس از آن صورت گرفته که طرف‌های غربی به تعهدات خود در برجام پایبند نبوده و برای احیای آن نیز جدیتی از خود نشان نداده‌اند. قطعنامه‌ای که روز چهارشنبه در شورای حکام آژانس به تصویب رسید، سومین قطعنامه است که از زمان به بن‌بست رسیدن مذاکرات در اسفند 1400 علیه ایران تصویب می‌شود. شدت یافتن رویکرد خصمانه آژانس علیه ایران بعد از توقف مذاکرات مصداق خوبی است برای اینکه ادعای غیرسیاسی بودن این نهاد بین‌المللی زیر سوال برود. شدت یافتن حجم اقدامات ضدایرانی برای تهران گریزی جز پاسخ قاطع نمی‌گذارد. گسترش فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای پاسخ مناسبی است که برای ایجاد این فهم در طرف غربی که نمی‌تواند با اعمال فشار سیاسی برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را محدود کند.
واکنش ایران به قطعنامه آژانس
روز گذشته محمد اسلامی در حاشیه بازدید از بیستمین نمایشگاه محیط زیست، در مورد پاسخ سازمان انرژی اتمی به قطعنامه شورای حکام گفت: «قبلا اعلام کرده بودیم که فشار و قطعنامه سیاسی چیزی را تغییر نمی‌دهد و صدور قطعنامه واکنش جدی به‌همراه خواهد داشت، در پاسخ به قطعنامه شورای حکام تولید اورانیوم ۶۰ درصد در فردو را از روز دوشنبه آغاز کرده‌ایم.» پیش از این اقدام نیز سفر رافائل گروسی، دبیرکل آژانس انرژی اتمی به ایران لغو شده بود. پیش از این محمد اسلامی درباره اینکه گفته شده با سفر گروسی به ایران موافقت شده است، گفته بود: «این سفر برای وقتی بود که از سیاست فشار استفاده نکنند، حرکت‌های سیاسی و آوردن عبارات غیرواقعی و غیرحرفه‌ای در شرایطی که گفت‌وگو وجود دارد و مذاکرات مسیر خودش را طی کرده، در راستای همان سیاست شکست خورده فشار حداکثری است که از نظر ما مردود است.»
عقب‌نشینی غربی‌ها از مواضع خود
واکنش قاطع تهران به قطعنامه ضدایرانی آژانس بلافاصله غربی‌ها را به عقب‌نشینی از مواضع خصمانه خود وادار کرد. روز سه‌شنبه رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران در گفت‌وگو با شبکه الجزیره تصریح کرد: «ما باید گام‌هایی را که ایران در زمینه پرونده هسته‌ای خود اتخاذ خواهد کرد، با دقت زیرنظر داشته باشیم.» مالی اگرچه با تکرار ادعاهای واهی دیگر مقامات آمریکایی، جمهوری اسلامی ایران را متهم به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای کرد اما با عقب‌نشینی از مواضع گذشته خود از اعتقاد کشورش به گزینه دیپلماتیک در قبال ایران سخن گفت و تصریح کرد: «ما به گزینه دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای اعتقاد داریم.» وی درحالی از اعتقاد آمریکا به گزینه دیپلماتیک سخن گفته است که پیش از این احیای برجام را وقت تلف کردن خوانده بود. مالی اوایل آبان سال جاری با اوج گرفتن اغتشاشات خیابانی در ایران در گفت‌وگو با بنیاد کارنگی گفته بود: «دولت جو بایدن درحال‌حاضر وقتش را برای احیای برجام تلف نمی‌کند.» حال با فروکش کردن آشوب‌های خیابانی دولت آمریکا که اهرم فشار خود را بدون کارکرد یافته و در مقابل با واکنش قاطع ایران مواجه شده است چاره‌ای جز بازگشت به میز مذاکره در مقابل خود نمی‌بیند.»
پیش از این نیز رافائل گروسی بعد از آنکه از حضور در ایران منع شد در پاسخ به سوال خبرنگار برنامه ۶۰ دقیقه شبکه سی‌بی‌اس گفته بود ما هیچ اطلاعاتی درمورد آنکه نشان دهد ایران درحال‌حاضر برنامه هسته‌ای نظامی دارد، در اختیار نداریم.
آغاز غنی سازی 60 درصد در نطنز
اقدامات صورت‌گرفته در نطنز:
-گازدهی به دو زنجیره جدید از ماشین‌های پیشرفته نوع IR-4 و IR-2m .
- شروع پاسیواسیون دو زنجیره دیگر از همین نوع IR-2m و IR-4 که طی روزهای آینده به مرحله گازدهی خواهد رسید.
- آغاز روند راه‌اندازی واحد B1000 با ظرفیت ۸ آبشار جدید؛ ( توضیح اینکه تکمیل این اقدام باتوجه به ضرورت ایجاد زیرساخت، به شکل مرحله‌ای صورت خواهد گرفت).
در پی قطعنامه اخیر در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران و در واکنش به این اقدام سیاسی و غیرسازنده، سازمان انرژی اتمی چندین اقدام را در گام نخست در دستورکار قرار داد و روز یکشنبه ۲۹ آبان‌ماه اجرای آنها با حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مجتمع‌های غنی‌سازی نطنز و فردو انجام شد.
از جمله اقدامات انجام شده غنی‌سازی ۶۰ درصد در تأسیسات غنی‌سازی فردو است. گفتنی است این اقدام درحالی است که غنی‌سازی ۶۰ درصد در نطنز همچنان ادامه دارد. سازمان انرژی اتمی اقدامات صورت گرفته در فردو و نطنز را این‌گونه تشریح کرده است.
اقدامات صورت گرفته در فردو:
- تولید محصول اورانیوم UF6 با غنای ۶۰ درصد برای نخستین بار در این مجتمع؛ (توضیح اینکه غنی‌سازی ۶۰ درصد در مجتمع شهید احمدی روشن (نطنز) نیز همچنان ادامه دارد).
- آغاز روند تعویض ماشین‌های سانتریفیوژ نسل اول با ماشین‌های پیشرفته IR-6 در این مجتمع که باعث افزایش چشمگیر ظرفیت تولید می‌شود.
-آغاز روند تجهیز سالن B (واحد یک) با ظرفیت ۸ زنجیره جدید که با توجه به ضرورت ایجاد زیرساخت به شکل مرحله‌ای صورت خواهد گرفت.
پیامدهای فنی اقدامات اخیر ایران در حوزه صنعت هسته‌ای
1- تاسیسات نطنز هرچند زیرزمینی هستند اما عمق چندانی ندارند، برای همین این‌گونه تلقی می شود که حملات با بمب‌های سنگرشکن به این تاسیسات می‌تواند موفق باشد. این مساله اما درباره فردو موضوعیت ندارد، زیرا تاسیسات آن در عمق زمین است. از این‌رو آغاز غنی‌سازی 60 درصدی به این معناست که برنامه غنی‌سازی سطح بالای ایران ضربه‌ناپذیر خواهد بود.
2- 8 آبشار در فردو و 8 آبشار در نطنز با ماشین‌های نسل جدید برپا می‌شود. اگر آبشارها را 164 تایی درنظر بگیریم، 16 آبشار مزبور در کل 2624 سانتریفیوژ خواهند داشت. با توجه به ظرفیت 5.5 سویی سانتریفیوژهای آی آر-4 و آی آر-6 این تعداد 14,432 هزار سو ظرفیت غنی‌سازی ایجاد خواهند کرد.
پیشتر علی‌اکبر صالحی رئیس وقت سازمان انرژی اتمی اعلام کرده بود ایران با ظرفیت 16 هزار سو ماهانه بین 300 تا 400 کیلوگرم اورانیوم 4.2 تولید می‌کند. بنابراین اگر 16 آبشار جدید ایجاد شده در سطح پایین وارد فرایند غنی‌سازی شوند ماهانه 300 تا 400 کیلوگرم دیگر به ظرفیت غنی‌سازی ایران اضافه می‌شود.
ایران علاوه بر راه‌اندازی آبشارهای جدید قصد دارد سانتریفیوژهای نسل یک را در تاسیسات فردو با نسل جدید تعویض کند. مطابق برجام ایران در فردو 1044 سانتریفیوژ نسل یک دارد. این دستگاه‌ها دارای ظرفیت غنی‌سازی یک سو هستند. ایران اگر این تعداد را به نسل جدید تبدیل کند، ظرفیت غنی‌سازی 1044 سو به 5742 می‌رسد. این میزان 4,698 بیشتر از سطح قبلی خواهد بود.
ایران همچنین اعلام کرده است قصد گازدهی به 4 آبشار دیگر را نیز دارد. این میزان نیز دست کم 656 سانتریفیوژ را دربرمی‌گیرد که 3,608 سو به ظرفیت غنی‌سازی اضافه می‌کند.
در نتیجه اقدامات جدید ایران در حوزه هسته‌ای مجموعا 22,738 سو به ظرفیت غنی‌سازی ایران افزوده خواهد شد. یعنی در مجموع ایران می‌تواند حدود 400 تا 500 کیلوگرم اورانیوم 4.2 تولید کند.
3- غنی‌سازی سه مرحله دارد. مرحله اول تا 4.2 درصد، مرحله دوم تا 20 درصد، مرحله سوم تا 60 درصد و مرحله چهارم تا 90 درصد. با این‌حال سه‌چهارم دشواری غنی‌سازی تا 4.2 درصد است؛ هرچند مابقی مراحل نیز دشواری زیادی دارند و کیفیت مواد به‌دست آمده از اهمیت بیشتری برخوردار می‌گردد اما طولانی‌ترین زمان منحصر به غنی‌سازی تا 4.2 درصد است.
ایران با غنی‌سازی گسترده تا 4.2 درصد 75 درصد دشواری را پشت سر گذاشته و در ادامه با غنی‌سازی تا 20 درصد و 60 درصد این دشواری را بیشتر کاهش داده است.
4- ایران برای پاسخ‌دهی متقابل به غرب می تواند گامی مانند رساندن غنی‌سازی به 90 درصد را بردارد اما تهران به‌جای آن تلاش کرده تا گام‌های پیشین را استوارتر سازد. افزایش تعداد آبشارها و اطمینان‌پذیرتر کردن غنی‌سازی 60 درصدی در فردو در این راستا هستند. افزایش حجم میزان اورانیوم 60 را می‌توان تلاشی برای تثبیت این موقیعت توسط تهران توصیف کرد تا درنتیجه مقدمه حرکت به سمت غنی‌سازی 90 درصد نیز فراهم آید.
پیامدهای سیاسی اقدامات اخیر
1 -ایران با پاسخ‌های پی‌درپی‌ای که در برابر قطعنامه‌های شورای حکام نشان داده است، برای طرف‌های مقابل شفاف ساخته است مسیر امتیازگیری از مسیر فشار نمی‌گذرد بلکه بده‌بستان‌ها از میز گفت‌وگو قابل پیگیری است.
2 -مجموعه تدابیر ایران که شامل توسعه ظرفیت غنی‌سازی است آشکار ساخت تهران دارای توانایی‌های بزرگی برای ارتقای توان هسته‌ای خود است و آنچه ایران را از اقدامات سطح بالاتر بازداشته است نه ناتوانی فنی بلکه رعایت روابط خود با طرفین برجام است و ممکن است در آینده تصمیماتی اتخاذ شود که می‌توانند به‌راحتی ایران را به سطح غنی‌سازی 90 درصدی نیز برسانند.
3- ایران با حرکت نکردن به سمت آغاز غنی‌سازی 90 درصد نشان داد هنوز خواهان توافق است. این توقف البته وابسته به واکنش متقابل طرف مقابل است. در صورت تشدید فشارهای سیاسی علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران دلیل و تضمینی وجود ندارد که حرکت به سمت غنی‌سازی با درصد بیشتر متوقف بماند.
4- غرب با این اقدام مهم ایران قدرت ایجاد اجماع علیه تهران را ندارد اما به‌خوبی متوجه سنگینی اقدام جدید ایران است ولی چاره‌ای جز تحمل یا دست زدن به اقدامات یکجانبه را ندارد. چرا که اقدامات ایران بدون اینکه منجر به تحریک قابل توجه جامعه بین المللی شود اجرایی شده و طرف غربی برای تحمل اقدامات بی هزینه ایران تحت فشار قرار دارد.
5- ایران با ساخت و نصب سانتریفیوژهای جدید درحال کاهش امتیازات غرب از احیای توافق است تا هشداری برای این جبهه صادر کرده باشد. توافقات پیشین که ایران بر اجرای آنها اصرار دارد شامل انبار کردن سانتریفیوژهای نصب شده است. از این‌رو تهران هرچه تعداد سانتریفیوژ بیشتری تولید کند دستگاه‌های بیشتری انبار خواهند شد. بر همین اساس تعداد بالای این دستگاه‌ها می‌توانند مساله «زمان گزیر» را که غرب بر آن تاکید دارد کاهش دهند. غرب هرچه در زمینه احیای توافق وقت را هدر دهد به دلیل افزایش تعداد دستگاه‌های انبار شده در صورت احیای توافق، دستاورد کمتری در حوزه زمان‌گریز خواهد داشت.
6- ایران تاکنون آبشارهای زیادی را نصب نکرده و هرچند امکان حرکت به سمت غنی‌سازی 90 درصدی نیز وجود دارد اما به دلیل محدودیت حجمی ظرفیت غنی‌سازی ایران، حجم مواد غنی شده 90 درصد به راحتی به میزانی نمی‌رسید که دارای کارکردی نیز باشد. حال با ظرفیت‌سازی‌های جدیدی که ایجاد شده است ایران این پیام را به طرف‌های مقابل می‌دهد که اگر اراده کند می‌تواند با سرعت حجم قابل توجهی از اورانیوم 90 درصد را تولید کند.