مجتبی اردشیری، خبرنگار: فردا مهلت ثبت‌نام در بخش ملی چهل‌ویکمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر به پایان می‌رسد و باید منتظر ماند و دید که میزان استقبال آثار ایرانی در این دوره از جشنواره به چه‌میزان است. طبق اطلاعاتی که به دست خبرنگار «فرهیختگان» رسیده، تا یک هفته پایانی مهلت ثبت‌نام، استقبال مطلوبی از این فرآیند صورت نگرفته است و در این زمینه توجه به 2 نکته، بسیار مهم است:
نخست آنکه قطعا به‌مانند سایر ادوار جشنواره، استقبال از ثبت‌نام طی روزهای آخر، اوج گرفته و بیشتر می‌شود اما با این‌حال، احتمالا باز هم تعداد آثار مشتاق برای حضور در جشنواره فجر امسال به‌مراتب کمتر از سالیان عادی گذشته خواهد بود.
نکته دوم آنکه، در سالی که به نظر، تولیدات بخش خصوصی به دلایل مختلف کمتر از سالیان گذشته بوده است، بنابراین باید بیشترین میزان تولیدات حاضر در رویداد فجر امسال را مربوط به ارگان‌های دولتی دانست درنتیجه بیراه نیست اگر از هم‌اکنون این ادعا را مطرح کنیم که سهم تولیدات دولتی در جشنواره امسال چشم‌گیرتر از ادوار گذشته خواهد بود.
اوضاع اجتماعی این روزهای کشور اصلی‌ترین دلیل این میزان استقبال از جشنواره فجر است. با اینکه قاطبه جامعه سینمایی کشور، بر اهمیت این رویداد وقوف دارند اما در سالیان اخیر به دلایل مختلفی که عمدتا متصل به اتفاقاتی در خارج از متن سینما و فرهنگ است، برخی خواستار عدم‌برگزاری این رویداد بوده‌اند. قرعه دلایل شرکت نکردن در جشنواره فجر، امسال به اعتراضات مدنی اخیر خورده است. همان گروهی که مدعی هستند نباید قبض گاز و برق و تلفن را داد و کاسبان باید کرکره مغازه‌هایشان را پایین کشیده و تعطیل کنند، خواننده نباید برای کنسرت به روی صحنه برود، بازیکنان تیم ملی نباید در جام‌جهانی قطر به زمین بروند، حالا توجه ویژه‌ای نیز به سینما دارند. آنها در گام نخست، خواستار تعطیلی جشنواره فیلم کوتاه تهران شدند. سپس به صاحبان فیلم بخارست که در این شرایط به روی پرده رفت، تاختند و حالا در ادامه همین فرآیند با آتش پربار رسانه‌ای‌شان به بازیگرانی می‌تازند که جلوی دوربین هستند و از آنها می‌خواهند تا با عدم‌حضور خود، تولیدات سینمایی را بخوابانند.
این دسته که نقشه تعطیلی جشنواره فیلم کوتاه تهران و در ادامه، جشنواره سینماحقیقت را کشیدند، برای جشنواره فیلم فجر که بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور است خواب دیگری دیده‌اند. آمار عجیبی که هم‌اکنون در بخش ثبت‌نام آثار ملی جشنواره فجر درحال رقم خوردن است تنها در اثر نفوذ این جریان است. آنهایی که تولیدات را می‌خوابانند و از سوی دیگر تلاش می‌کنند تا با پیغام‌هایی که ارسال می‌کنند، مانع از ثبت‌نام پروژه‌های آماده یا درحال اتمام شوند.
با این‌حال اما، فیلمساز و جامعه سینمایی به‌عنوان طبقه روشنگر، به کار خود مشغول است و این رویه به معنای آن است که این جریان خزنده تحریم، حداقل در گام نخست نتوانسته مانع از خواباندن تولیدات سینمایی کشور شود. «فرهیختگان» در این گزارش، تولیدات سینمایی کشور را در مراحل مختلف بررسی می‌کند.
فیلم‌هایی در کش‌وقوس شورای پروانه ساخت
شورای پروانه ساخت طی 45 روز اخیر، روزهای پرترافیکی را پشت سر گذراند. با روی کار آمدن تیم سینمایی جدید در دولت سیزدهم، حواشی بسیاری برای این شورا به‌وجود آمد و این‌گونه تداعی شد که این شورا با سختگیری‌هایی، مانع بزرگی در مسیر تولیدات سینمایی کشور است.
از اردیبهشت امسال اما روند صدور مجوز در این شورا با شتاب بیشتری همراه شد به‌نحوی که طی 45 روز اخیر، اوج شلوغی شورای پروانه ساخت بوده است.
این شورا از اول امسال تا ابتدای این هفته برای 52 فیلم بلند سینمایی پروانه ساخت صادر کرده است که شمار این پروانه‌ها در قالب دیگر تولیدات (مستند، کوتاه، غیرسینمایی و...) در این مدت به حدود 80 اثر می‌رسد.
طبق پیگیری‌های «فرهیختگان»، عمده این آثار هنوز کلید نخورده‌اند و بنابراین، همچنان از این شانس برخوردار هستند که درصورت ثبت‌نام طی مهلت مقرر، شانس حضور در بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور را داشته باشند.
ازجمله این آثار که پروانه ساخت آنها در این مدت صادر شده است می‌توان به فیلم‌های فرزاد موتمن، مهدی صباغ‌زاده، مصطفی شایسته، نرگس آبیار، علی ژکان، مهدی جعفری، بهروز شعیبی، ابراهیم ابراهیمیان، انسیه شاه‌حسینی، وحید موسائیان، مهرداد خوشبخت، اصغر نعیمی، مزدک میرعابدینی، بهتاش صناعی‌ها، حمید زرگرنژاد، مصطفی تقی‌زاده، پدرام پورامیری و حسین امیری‌دوماری و... اشاره کرد.
البته باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که اگر بخواهیم تعداد پروانه‌های ساخت را از ابتدای امسال درنظر بگیریم، این تعداد به 83 فیلم می‌رسد که از این میان، تنها بخارست توانست خود را به روی پرده برساند و مابقی آثار، ولو با درنظر نگرفتن فیلم‌های آماده پخش و آنهایی که در پروسه تولید، پیش‌تولید و پس‌تولید هستند، می‌توانند مایه کافی برای برگزاری جشنواره فجر امسال را مهیا کنند.
این مایه، زمانی از قوام بیشتری برخوردار می‌شود که متوجه شویم اگر این 83 فیلم با فیلمنامه‌هایی که در انتظار دریافت پروانه ساخت به‌سر می‌برند، تجمیع شوند به عدد 111 فیلم می‌رسیم. اتفاقی که احتمالا طی روزهای آتی به‌وقوع خواهد پیوست و تعداد بیشتری از آثار روانه تولید می‌شوند.
از چهره‌هایی که طی این روزها در انتظار پروانه ساخت به سر می‌برند می‌توان به سعید سهیلی، علی روئین‌تن، حسین شهابی، سهیل بیرقی، مهدی فردقادری، رامتین لوافی‌پور، هادی مقدم‌دوست، محمد حمزه‌ای، مجید توکلی و... اشاره کرد.
فیلم‌هایی که جلوی دوربین رفتند
«فرهیختگان» به دلیل خلط نشدن بحث و با توجه به اینکه برخی از 111 فیلم بالا، به‌صورت چراغ‌خاموش، مراحل پیش‌تولید را می‌گذرانند، به‌طور عامدانه از فیلم‌هایی که در مرحله پیش‌تولید قرار دارند، عبور کرده و در این بخش، تنها آمار فیلم‌هایی که در مرحله تصویربرداری و پس‌تولید قرار دارند را منتشر می‌کند.
طبق بررسی «فرهیختگان»، هم‌اکنون 44 فیلم در مرحله‌ای جلوتر از پیش‌تولید قرار دارند. ازجمله مهم‌ترین این آثار می‌توان به «ویلای ساحلی» کیانوش عیاری اشاره کرد که این روزها، آخرین سکانس‌های آن در شمال کشور، درحال ضبط است. «کت چرمی» نیز به‌عنوان نخستین فیلم بلند سینمایی حسین میرزامحمدی، این روزها با بازی جواد عزتی، درحال فیلمبرداری است.
فیلم «پرونده باز است» کیومرث پوراحمد، 16 شهریورماه کلید خورد و این روزها، در مرحله پس‌تولید قرار دارد. «غریب» که مقطعی از زندگی شهید بروجردی را به تصویر می‌کشد، 12 شهریور کلید خورد و اکنون، مراحل فنی خود را پشت سر می‌گذراند. پرویز شهبازی نیز چندی پیش فیلمبرداری «رکسانا» را به‌پایان رساند. «قیف» محسن امیریوسفی نیز این روزها در مرحله پس‌پروداکشن قرار دارد.
«زمانی در ابدیت» به کارگردانی مهدی نوروزیان که اردیبهشت‌ماه امسال با بازی لیلا حاتمی و نیکی کریمی کلید خورد، هم‌اکنون آماده نمایش است. علی عطشانی نیز زمستان سال گذشته «لوتریا» را در مکزیک جلوی دوربین برد که این فیلم نیز آماده نمایش است. محمدرضا رحمانی نیز اواخر زمستان سال گذشته فیلمبرداری «آنها مرا دوست داشتند» را به‌پایان رساند تا این فیلم نیز آماده نمایش باشد.
احمد بهرامی که «دشت خاموش» او سروصدای زیادی به راه انداخت، در اواخر زمستان سال گذشته شهر خاموش را با بازی باران کوثری جلوی دوربین برد و هم‌اکنون نیز آن را آماده نمایش دارد.
از دیگر فیلم‌هایی که در این دسته قرار می‌گیرند می‌توان به «زنگ آخر» شهرام عبدلی، «دختری با لباس ارغوانی» خداداد جلالی، «توتو» به کارگردانی محمدابراهیم عزیزی، انیمیشن «ببعی» حسین صفارزادگان، استاد عماد حسینی، «پروانه‌ها فقط یک روز زندگی می‌کنند» به کارگردانی محمدرضا وطن‌دوست و «خاطرات بندباز» ساخته حامد رجبی اشاره کرد.
برخی فیلم‌ها نیز قرار بود در جشنواره فجر سال گذشته رونمایی شوند که طولانی شدن مراحل فنی این اجازه را به آنها نداد تا در جشنواره چهلم باشند. از این‌رو حضور این فیلم‌ها در جشنواره فجر امسال کاملا محتمل است. ازجمله این فیلم‌ها می‌توان به «مست عشق» حسن فتحی، «کابل پلاک 10» نوید محمودی، «پیرپسر» اکتای براهنی و «رگ‌های آبی» جهانگیر کوثری اشاره کرد.
دولتی‌ها مشغول کارند
در شرایطی که برخی فیلمسازان مستقل به هردلیلی، پروسه تولید کار خود را با کندی دنبال می‌کنند، اما ارگان‌های دولتی به‌سرعت مشغول تولید آثار هستند.
از جمله این نهادها سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که خردادماه امسال اعلام کرد برای امسال، 10 فیلم سینمایی دردست تولید دارد که از این میزان حدود 8 فیلم را به جشنواره چهل‌ویکم می‌رساند. با این‌حال، بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد که اوج احتمالا با 4 عنوان فیلم در جشنواره امسال حضور دارد.
ازجمله این فیلم‌ها، «غریب» محمدحسین لطیفی است که مقطعی از زندگی شهید بروجردی را جلوی دوربین برده است. اوج همچنین 3 فیلم دیگر را در مراحل مختلف تولید دارد که به احتمال فراوان، در جشنواره امسال رونمایی می‌شوند. فیلم‌هایی که مقاطعی از زندگی شهیدان علی هاشمی (اسفند)، مهدی زین‌الدین و ابراهیم همت را شامل می‌شود.
این سازمان رسانه‌ای فرهنگی همچنین قرار است «سرهنگ ثریا» را نیز به جشنواره امسال بیاورد. نخستین ساخته بلند سینمایی لیلی عاج که با محوریت زندگی منافقان و پادگان اشرف در دست تولید است.
«دومین روز پاییز» به‌عنوان نخستین ساخته سینمایی اردلان عاشوری به گوشه‌هایی از زندگی علی‌اکبر شیرودی می‌پردازد. فیلمی که فارابی سرمایه‌گذاری این اثر را در اختیار دارد. فارابی همچنین با همکاری بنیاد روایت فتح سرمایه‌گذار فیلم «مومن» نیز است که با محوریت زندگی حسین همدانی جلوی دوربین خواهد رفت.
فارابی همچنین فیلم «پالایشگاه» را نیز با محوریت دفاع از این اماکن در دوران جنگ، در دست تولید دارد. غافلگیری بزرگ فارابی برای جشنواره امسال اما فیلم «شوماه» است که سال گذشته، با محوریت شهدای غواص جلوی دوربین رفت اما نتوانست خود را به جشنواره چهلم برساند. مژگان بیات، کارگردان این فیلم است و فاطمه معتمدآریا و پژمان بازغی هم نقش‌های اصلی آن را بازی می‌کنند.
سازمان سینمایی حوزه هنری که مدتی است با تیمی جوان، قصد دارد تحولی بنیادین در تولیدات این نهاد قدیمی داشته باشد، هنوز مشخص نیست به‌صورت چراغ‌خاموش چه تولیداتی را برای جشنواره امسال تدارک دیده است.
با این تفاسیر متوجه می‌شویم که بدون تولیدات حوزه هنری، 2 نهاد فارابی و اوج، بین 6 تا 8 فیلم را به‌صورت قطعی برای جشنواره امسال آماده می‌کنند. حوزه هنری هم اگر فیلمی داشته باشد، تعداد این آثار فراتر از این آمار هم می‌رود بنابراین اصلا خارج از تصور نیست که در بدبینانه‌ترین حالت، یک‌سوم آثار جشنواره امسال و در خوش‌بینانه‌ترین حالت آن نیز، نیمی از فیلم‌های حاضر در فجر چهل‌ویکم را آثار ارگانی تشکیل می‌دهند که باید دید چه سیاستی در جهت مهندسی این روند اتخاذ می‌شود.
دورنمای جشنواره فجر امسال به چه ترتیبی است؟
همان‌گونه که عنوان شد تا به امروز، 145 فیلم می‌توانند خود را به ماراتن چهل‌ویکم فجر برسانند. ترافیکی که قطعا با تعدد فیلمنامه‌ها، بیشتر هم شده و قدرمسلم آنکه مرز 150 فیلم را درمی‌نوردد.
این شرایط سبب شده تا برخلاف آنچه تصور می‌شد، مقوله تولید نه‌تنها با افت عجیبی مواجه نباشد بلکه با یک رشد سرسام‌آور نیز همراه شده است. در چرایی اینکه هم‌اکنون این میزان فیلم در شرایط امروز سینمای ایران وجود دارد، می‌توان به دلایل مختلفی استناد کرد.
یکی از مهم‌ترین این دلایل، عادی‌سازی و ایمن‌سازی جامعه در مواجهه با پدیده کرونا است. حقیقتی که برای ماه‌ها، مردم را خانه‌نشین کرد و همین اتفاق برای مدتی، فرآیند تولید در سینما را به‌واسطه محدودیت‌هایی که ایجاد کرده بود، به رکود رساند. حال و پس از آن رکود ناخواسته، هم سینما از آن روزهای تعطیل عبور کرده و هم فیلمسازان موفق شدند تا در این خانه‌نشینی اجباری، به فیلمنامه‌های مورد علاقه خود برسند. بنابراین مقوله تولید در سینما، ناگهان با ترافیکی مواجه شده که یکی از نشانه‌های آن، آمادگی 150 فیلم برای عرضه در جشنواره فجر است.
مورد دیگر، به سیاست‌های سازمان سینمایی بازمی‌گردد که طی آن، وقفه‌ای در سیاستگذاری‌های شورای پروانه ساخت در دولت جدید رخ داد. این وقفه، سبب تلنبار شدن فیلمنامه‌های ارائه‌شده گشت و وقتی اخبار ناخوشایندی مبنی‌بر سختگیری این شورا به بیرون درز کرد، فیلمسازان بسیاری دست نگه‌داشتند و از ارائه فیلمنامه به این شورا خودداری کردند. به این ترتیب از اردیبهشت‌ماه امسال بر تعداد درخواست‌ها افزوده شد و وقتی اخبار،حاکی از صدور پروانه ساخت‌های متعدد شد، آن مانع روانی ازبین رفت و اکنون مدتی است که این شورا به‌صورت هفتگی، جواز ساخت چندین فیلم را صادر می‌کند.
بنابراین جشنواره فجر برخلاف تمام آنچه استنباط می‌شد به‌صورت بالقوه از پتانسیل بسیار خوبی برای تبدیل شدن به یک آوردگاه رقابتی برخوردار است. وقتی قرار باشد آثار بخش رقابتی از میان 150 فیلم انتخاب شود طبیعی است که سلایق مختلفی در این دوره حضور خواهند داشت و با جشنواره متنوعی مواجه خواهیم بود که بر میزان غنای این رویداد خواهد افزود.
نقش مدیریت سینمایی کشور در خنثی‌سازی تحرکات منفی
این ترافیک تولید، زمانی می‌تواند به غنای جشنواره منجر شود که درصد بالایی از آن، خواستار حضور در این رویداد باشند. بر روی کاغذ مقصد بسیاری از این آثار جشنواره فجر است اما همان جریانی که درصدد تعطیلی کشور است تلاش می‌کند تا بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور را از نام‌های بزرگ خالی کند.
این جریان با خبرسازی‌های خود به‌ناگهان فهرستی از اسامی بازیگران را منتشر کرده و این‌گونه فضاسازی کند که در روزهایی که مردم در کوچه و خیابان کشته می‌شوند، این بازیگران با آسودگی جلوی دوربین رفته‌اند تا جیب‌های خود را پرپول کنند. این جریان رسانه‌ای با پروپاگاندا و فضاسازی ضداخلاقی و غیرحرفه‌ای، مردم را مقابل جریان سینمایی کشور قرار داده و زمینه‌ای را ترتیب داده‌اند تا آن بازیگران از طرق مختلف هرگونه فعایت سینمایی خود در شرایط فعلی را انکار کنند.
حالا چنین موجی به جشنواره فجر رسیده و طی آن تهدیدهایی صورت گرفته که قصد دارد نشان دهد کسانی که فیلم به جشنواره فجر می‌دهند خائن هستند و وقعی بر اعتراضات نمی‌نهند.
اگر چه رویکردی که انتخاب کردند در ظاهر بسیار ابتدایی و حتی بچگانه می‌نماید اما مشاهدات خبرنگار «فرهیختگان» نشان می‌دهد که این جریان با نگاهی دیکتاتورمابانه به سینمای ایران حمله می‌کند و برخی از تهیه‌کنندگان و کارگردانان بر مبنای همین فشارهای رسانه‌ای و برخلاف میل خویش، از ارائه فیلم به جشنواره فجر امتناع کردند تا این پیام را به تهدیدکنندگان بدهند که طرف مردم هستند!
اینکه خواسته شود در این زمینه روشنگری صورت گیرد، گونه‌ای فرهنگ‌سازی می‌طلبد که قطعا با توجه به ضیق وقت کنونی به آن نتیجه مطلوب رهنمون نمی‌شود. در چنین نبردی، سازمان سینمایی و مجموعه مدیران جشنواره فجر باید وارد عمل شده و فرآیند آگاهی‌بخشی را شروع کنند که اگر چنین نکنند و اجازه دهند تا رویه حضور فیلم‌ها در جشنواره امسال، روال طبیعی خود را پیش گیرد، ماحصل زیان‌باری نصیب سینمای ملی می‌شود.
در چنین فعلیتی، اتفاقا مدیریت سینما باید به سمت گرایش بیشتر به تولیدات بخش خصوصی برود و از هم‌اکنون اجازه ندهد تا برچسب جشنواره دولتی، بیش از وزن جریان برگزارکننده که دولت است، بر فرآیند کیفی آن استیلا پیدا کند. این اتفاق به موازات رغبتی که فیلمسازان طی سالیان اخیر برای رونمایی از آثار خود در جشنواره‌های خارجی نشان داده‌اند سبب می‌شود تا پایه‌های جشنواره فجر متزلزل شده و اعتباری که در دهه‌های گذشته به‌دست آورده را به مسلخ سیاست ببرند.
جشنواره چهل‌ویکم، پیش از آنکه آوردگاه رقابتی 150 فیلم باشد، به مکانی برای عرض‌اندام، برش و نفوذ مدیران سینمایی کشور تبدیل شده است تا خود را در مواجهه با جریان برانداز محک زده و ببینند چگونه می‌توانند در شرایط امروز اجتماع ایران، سینما را از گزند توطئه‌ها و منفعت‌طلبی‌های عده‌ای که دغدغه فرهنگ ندارند، به سلامتی از این گردنه عبور دهند.