دومین رتبه‌بندی داخلی دانشگاه‌های کشور از سوی پایگاه استنادی علوم و پایش علم‌وفناوری (ISC) 17 آبان‌ماه امسال اعلام شد؛ رتبه‌بندی‌ای که اولین‌بار فروردین سال گذشته انجام شد تا براساس 6 معیار تعیین‌شده، میزان نقش‌آفرینی دانشگاه‌ها در مسیر تربیت نیروی متخصص و رشد حوزه علم و فناوری کشور مورد پایش قرار بگیرد. هرچند طبق اظهارات مسئولان این پایگاه در سال گذشته، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی کشور طی 10 سال گذشته، توسط گروه رتبه‌بندی این پایگاه صورت گرفته، اما اولین‌بار سال 99 بود که این کار زیر نظارت وزارت علوم و با شاخص‌ها و روش‌شناسی متفاوت در دستور کار قرار گرفت و درنهایت هم اولین رتبه‌بندی به شیوه جدید در اولین‌ماه 1400 اعلام شد.
دانشگاه‌های دولتی چگونه رتبه‌بندی می‌شوند؟
پایگاه استنادی جهان اسلام دانشگاه‌های کشور را فارغ از نوع، براساس 6 معیار آموزش با وزن 30درصد، پژوهش با وزن 25 درصد، فناوری و نوآوری با وزن 20 درصد، بین‌المللی‌سازی با وزن 10درصد، اثرگذاری اقتصادی با وزن 10 درصد و در خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات با وزن 5درصد مورد ارزیابی قرار می‌دهد. هرکدام از معیارهای تعیین شده هم خود دارای زیرشاخص‌های متفاوتی است، به‌طوری‌که برای معیار آموزش 14 شاخص و زیرشاخص، پژوهش 33 زیرشاخص، فناوری و نوآوری 12، بین‌المللی‌سازی 16، اثرگذاری اقتصادی 14 و خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات نیز 15 شاخص و زیرشاخص تعیین شده است. همچنین اطلاعات این کار نیز از سه طریق، خوداظهاری خود دانشگاه‌ها که با سازوکار پرسشنامه الکترونیکی دنبال می‌شود، اطلاعات آموزشی‌ای که وزارت علوم و سازمان‌های زیرمجموعه از دانشگاه‌ها دارند و اطلاعات پژوهشی که توسط خود این پایگاه جمع‌آوری می‌شود، به‌دست می‌آید.
افزایش تعداد دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی جدید ISC
براساس جدیدترین رتبه‌بندی اعلام‌شده از سوی ISC که دانشگاه‌ها را براساس سال تحصیلی 1400-1399 مورد ارزیابی قرار داده، در مجموع 110 دانشگاه در این رتبه‌بندی حاضر شدند که این رقم نسبت به رتبه‌بندی اعلام‌شده در سال گذشته، هفت دانشگاه افزایش داشته که در این میان سهم دانشگاه‌های جامع دو دانشگاه، صنعتی دو و دانشگاه‌های زیرنظام نیز سه بوده که نشان از رشد 7درصدی تعداد دانشگاه‌های حاضر در این رتبه‌بندی دارد.
تهران و فردوسی؛ برترین دانشگاه‌های دولتی
براساس اعلام پایگاه استنادی ISC، دانشگاه‌های تهران، فردوسی مشهد، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و تربیت مدرس به‌عنوان پنج دانشگاه برتر کشور شناخته می‌شوند. دانشگاه شیراز هم که سال پیش رتبه پنجم را داشت امسال در جمع پنج دانشگاه نخست نیست.
ورود دانشگاه امام‌حسین(ع) به جمع 5 دانشگاه جامع برتر
در بخش دانشگاه‌های جامع در رتبه‌بندی 1401 پایگاه استنادی جهان اسلام به تربیت دانشگاه‌های تهران، فردوسی مشهد، تربیت مدرس، شهید بهشتی و جامع امام‌حسین(ع) در رتبه‌های اول تا پنجم قرار دارند. در بین جامع‌ها از حیث آموزشی تهران رتبه نخست را دارد، تربیت مدرس در جایگاه دوم و شهید بهشتی در جایگاه سوم قرار می‌گیرد. در حوزه فناری در رتبه‌بندی امسال وزن 20 درصدی دارد دانشگاه‌های تهران، فردوسی مشهد، جامع امام‌حسین(ع)، کردستان و شهید بهشتی جزء پنج دانشگاه برتر این حوزه هستند و در این میان دانشگاه‌های تهران و فردوسی مشهد سال گذشته به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم قرار داشتند و بعد از آن دانشگاه شهید باهنر کرمان، کردستان و شهید بهشتی بودند. در معیار پژوهش اما یکی از تغییرات مهم در حوزه دانشگاه‌های جامع، کاهش یک‌پله‌ای جایگاه دانشگاه تربیت مدرس و درمقابل ارتقای دوپله‌ای دانشگاه شیراز براساس معیار پژوهش است، به‌عبارت دیگر امسال دانشگاه‌های تهران، شیراز، تربیت مدرس، فردوسی مشهد و جامع امام‌حسین(ع) به ترتیب جزء پنج دانشگاه برتر در شاخص پژوهش به‌شمار می‌روند، درحالیکه چیدمان دانشگاه‌ها براساس این معیار در سال گذشته به تربیت تهران، تربیت مدرس، فردوسی مشهد، شیراز و تبریز بوده است. در شاخص اثرگذاری اقتصادی که با معیارهایی ازجمله بودجه مرکز پژوهشی، درآمد آموزشی، درآمد پژوهشی مرکز پژوهشی، قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه، درآمد تجاری مورد بررسی قرار گرفته، دانشگاه تهران درصدر جدول قرار دارد و بعد از آن شهید بهشتی، جامع امام‌حسین(ع)، تربیت مدرس و فردوسی مشهد هستند، این درحالی است که سال گذشته سکوی اول اثرگذاری اقتصادی در اختیار دانشگاه فردوسی مشهد بوده و شیراز، تهران، تبریز و کردستان در رده‌های دوم تا پنجم قرار داشتند. برای معیار بین‌المللی که با شاخص‌هایی ازجمله اساتید و پژوهشگران بین‌المللی، دانشجویان بین‌المللی، جابه‌جایی دانشجویان و اعضای هیات‌علمی و پژوهشگران در سطح بین‌المللی، انتشارات بین‌المللی، عضویت مرکز پژوهشی در کنوانسیون‌های بین‌المللی، دوره‌های آموزشی مشترک بین‌المللی، پروژه‌های مشترک و گرنت‌های بین‌المللی و حضور در نظام رتبه‌بندی معتبر بین‌المللی سنجیده می‌شود، تهرانی‌ها جایگاه نخست را دارند. فردوسی مشهد، تربیت مدرس، جامع امام‌حسین(ع) و شیراز در جایگاه‌های بعدی هستند. معیاری که سه‌رتبه نخست آن نسبت به سال گذشته تغییری نداشته و تنها نام دانشگاه تبریز به‌عنوان رتبه چهارم و دانشگاه شیراز هم بدون تغییر رتبه در پله پنجم قرار گرفته بود. در حوزه خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات هم که برمبنای رویدادهای فرهنگی، اجتماعی و ورزشی، سازمان‌های مردم نهاد و خیریه مرکز پژوهشی (سمن)، کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و ترویجی، تسهیلات و امکانات و زیرساخت مرکز پژوهشی شاخص‌های مورد بررسی قرار می‌گیرد، دانشگاه‌های تهران، اصفهان، فردوسی مشهد، شیراز و علامه طباطبایی رتبه‌های اول تا پنجم را دارد.
اوضاع دانشگاه‌های صنعتی چقدر تغییر داشت؟
وضعیت برترین دانشگاه‌های صنعتی کشور تقریبا مشابه سال پیش بوده است. دانشگاه صنعتی امیرکبیر، علم‌وصنعت، صنعتی‌شریف، صنعتی اصفهان و درنهایت خواجه نصیرالدین طوسی برترین‌های امسال معرفی شده. اما با نگاهی به برترین دانشگاه‌های صنعتی کشور آن هم براساس معیار آموزش باید گفت تغییری در رتبه‌های اول و دوم ایجاد نشده و دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر و صنعتی‌شریف هر دوسال، در رتبه‌های نخست قرار داشتند. هرچند دانشگاه علم‌وصنعت سال گذشته رتبه سوم این بخش را در اختیار داشت که حالا در اختیار دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی است. دانشگاه علم‌وصنعت براساس معیار پژوهش اما در رتبه نخست صنعتی‌ها قرار دارد، بعد از آن صنعتی امیرکبیر و صنعتی اصفهان جزء برترین‌های کشور به شمار می‌روند. جایگاهی که تا سال پیش به ترتیب در اختیار دانشگاه صنعتی امیرکبیر، علم‌وصنعت ایران و صنعتی شریف بود.
شریف جایگاه اول فناوری و نوآوری را به صنعتی اصفهان داد
اما وقتی بنا به تقسیم‌بندی دانشگاه‌ها براساس فناوری و نوآوری به میان می‌آید، پایتخت‌نشین‌ها یک پله عقب نشسته‌اند؛ چراکه براساس رتبه‌بندی امسال این دانشگاه صنعتی اصفهان است که در خانه نخست جای دارد. بعد از آن دانشگاه‌های علم‌وصنعت و شریف در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. درحالیکه شریفی‌ها سال گذشته رتبه اول فناوری و نوآوری را در اختیار داشتند و بعد از آن دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان و امیرکبیر بود. از طرف دیگر دانشگاه صنعتی امیرکبیر امسال در سکوی اول بین‌المللی‌سازی قرار گرفته و رتبه‌های دوم و سوم به دانشگاه‌های صنعتی شریف و صنعتی اصفهان رسیده و در عمل هیچ تغییری در این معیار به نسبت سال گذشته رخ نداده است. دانشگاه‌های صنعتی اما از لحاظ خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات نیز هرچند شاهد تغییر در جایگاه سه دانشگاه اول بودند، اما موضوع اصلی چرخش در بین سه دانشگاه صنعتی شریف، صنعتی اصفهان و علم‌وصنعت بوده است. یعنی دانشگاه علم‌وصنعت، صنعتی اصفهان و صنعتی شریف به ترتیب در زمره سه دانشگاه برتر سال 1401 معرفی شده، درحالیکه سال گذشته صنعتی اصفهان، شریف و علم صنعت در سکوی اول تا سوم این حوزه قرار داشتند.
جایگاه برترین دانشگاه‌های هنری کشور بدون تغییر باقی ماند
جایگاه دانشگاه‌های هنری کشور اما در طول دو سال گذشته بدون تغییر باقی مانده است. به‌طوری‌که چه سال گذشته و چه در جدیدترین رتبه‌بندی صورت گرفته از سوی ISC دانشگاه‌های هنر اصفهان، هنر تهران، هنر اسلامی تبریز و هنر شیراز در رتبه‌های اول تا چهارم کشوری قرار دارند. اما اگر بخواهیم این دانشگاه‌ها را براساس معیارهای مختلف بررسی کنیم، وضعیت متفاوت می‌شود. امسال دانشگاه هنر تهران براساس معیار آموزش در رتبه اول قرار دارد و هنر اسلامی تبریز و اصفهان در جایگاه دوم و سوم قرار گرفتند، درحالیکه سال گذشته رتبه اول این معیار در اختیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز بود و دانشگاه هنر تهران و اصفهان در جایگاه بعدی قرار داشتند.
در حوزه پژوهش هم دانشگاه هنر اصفهان توانست در طول دو سال گذشته در رتبه اول قرار گیرد، البته امسال رتبه‌های دوم و سوم این معیار به دانشگاه هنر اسلامی تبریز و تهران رسید، درحالیکه سال گذشته جایگاه این دو دانشگاه برعکس بوده و دانشگاه هنر تهران در رتبه دوم و هنر اسلامی تبریز در رتبه سوم قرار داشت. طبق رتبه‌بندی این دانشگاه‌ها در حوزه فناوری و نوآوری نیز هنر اصفهان، هنر تهران و هنر اسلامی تبریز در رتبه اول تا سوم قرار دارند، رتبه‌هایی که سال گذشته نیز به ترتیب در اختیار همین دانشگاه‌ها بوده است. در حیطه بین‌المللی‌سازی اما دانشگاه هنر تهران برای امسال دست برتر را دارد و بعد از آن دانشگاه هنر اصفهان و هنر اسلامی شیراز قرار دارند. دانشگاه هنر تهران در حوزه اثرگذاری اقتصادی هم توانسته یک پله بالاتر از دانشگاه هنر اصفهان قرار بگیرد. دانشگاه هنر اسلامی شیراز هم سکوی سوم این معیار را از آن خود کرده و جایگاه دانشگاه‌ها در این معیار هم تغییری نسبت به سال قبل ندارد.
جایگاه اول علوم کشاورزی همچنان در اختیار گرگانی‌ها
دانشگاه‌های برتر حوزه علوم کشاورزی هم امسال بدون تغییر نسبت به رتبه‌بندی اعلامی در سال گذشته بوده‌اند. از این رو دانشگاه‌های علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ساری، خوزستان و دانشکده کشاورزی و دامپروری تربت‌جام به ترتیب رتبه اول تا چهارم را از آن خود کرده‌اند و همین ترکیب براساس معیار آموزش و پژوهش هم حفظ شده است. براساس معیار فناوری و نوآوری تنها رتبه سوم به دانشکده کشاورزی و دامپروری تربت‌جام در سال 1401 تعلق می‌گیرد، درحالیکه این رتبه سال گذشته در اختیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان بود. در بحث بین‌المللی‌سازی نیز دقیقا جایگاه‌های اول تا سوم براساس رتبه کلی این دانشگاه‌ها اعلام شده است. در حوزه اثرگذاری اقتصادی اما امسال دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در رتبه اول قرار گرفته و بعد از آن دانشگاه منابع طبیعی گرگان و خوزستان قرار دارند، درحالیکه سال گذشته رتبه اول این معیار در اختیار دانشگاه منابع طبیعی گرگان بود و دانشگاه‌های منابع طبیعی ساری و خوزستان در جایگاه دوم و سوم قرار داشتند. در بحث خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات هم دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان هم امسال و هم سال گذشته در رتبه اول قرار داشت، اما جایگاه دوم این معیار امسال در اختیار دانشگاه منابع طبیعی خوزستان است. جالب اینجاست که دانشگاه تربت‌جام تنها در حوزه فناوری و نوآوری یک پله نسبت به سال گذشته رشد داشته و در دیگر معیارها در هر دو سال، رتبه چهارم کشور را به‌دست آورده است.
رتبه‌بندی زیرنظام‌های دانشگاهی برای نخستین‌بار
تفاوت رتبه‌بندی امسال با سال گذشته نیز مربوط به دانشگاه‌های زیرنظام است و حالا دانشگاه پیام نور، فنی‌و‌حرفه‌ای و فرهنگیان به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند. البته در حوزه آموزش علی‌رغم اینکه پیام نوری‌ها همچنان در رتبه اول قرار دارند، اما دانشگاه فرهنگیان رتبه دوم را کسب کرده است. اتفاقی که در معیار پژوهش باز هم دستخوش تغییر می‌شود و دانشگاه فنی‌و‌حرفه‌ای بعد از دانشگاه پیام نور، در جایگاه دوم قرار می‌گیرد. اما وقتی قرار می‌شود توانایی این 3 دانشگاه در حوزه فناوری و نوآوری قرار می‌گیرد، دانشگاه فنی و حرفه‌ای در رتبه اول قرار می‌گیرد و بعد از آن پیام نوری‌ها و فرهنگیان ایستاده‌اند. طبیعی است که در حوزه بین‌المللی‌سازی ترتیب دانشگاه‌ها به پیام نور، فنی و حرفه‌ای و فرهنگیان تغییر کند، اما این وضعیت ثابت نمی‌ماند و در حوزه اثرگذاری اقتصادی، بار دیگر فنی و حرفه‌ای در جایگاه نخست قرار گرفته و بعد از آن پیام نور و فرهنگیان قرار دارد، اتفاقی که در بحث خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات هم بدون تغییر باقی مانده است. البته نباید این مساله را فراموش کرد که در زیرنظام‌ها، دانشگاه آزاد اسلامی حضور ندارد.