در دوماه اخیر آنچه از کنش سیاسی در فضای دانشگاه بازنمایی می‌شد، اصلا شباهتی به ماهیت علمی که مردم از دانشگاه در ذهن داشتند نزدیک نبود. فحاشی، تعطیلی کلاس‌ها، دعوا و استفاده از سلاح سرد اتفاقات تلخی بود که اختلافات فکری کف دانشگاه را به خشونت محض بدل کرد. اگرچه دعواهای دانشگاه هیچ‌وقت به‌شدت آنچه در خیابان رخ داد و منجر به شهادت تعدادی از نیروهای انتظامی و بسیج مردمی شد نبود اما همین میزان کنش رادیکال نیز خوراک خوبی را برای رسانه‌های معاند فراهم آورد تا از این طریق تصاویر دانشگاه را با تیترهای غلوشده منتشر و دامنه آشوب‌ها را تشدید کنند. در چنین فضای پرتنشی حضور مسئولان اجرایی در دانشگاه مهم‌ترین اقدامی است که می‌تواند به بازگشت فضای گفت‌وگو به دانشگاه کمک کند یا حداقل عیار منطق طیف‌هایی را که هویت‌شان در ایجاد تنش تعریف می‌شود مشخص کند. بعد از ایجاد فضای آشوب اولین‌بار شخص رئیس‌جمهور پا در فضای دانشگاه گذاشته و در جشن آغاز سال تحصیلی با دانشجویان دانشگاه الزهرا(س) گفت‌وگو کرد. این حضور البته بدون حاشیه نیز نماند. اما حتما آنچه در متن قضیه رخ داد به‌قدری واجد اثرات مثبت هست که بتواند بر حواشی غلبه یابد. این اقدام مثبت رئیس‌جمهور در ادامه توسط سخنگوی دولت نیز پیگیری شد. بهادری‌جهرمی ابتدا به دانشگاه خواجه‌نصیر رفته و سپس به‌طور سرزده در خوابگاه دانشگاه قم حضور یافت. جهرمی دوشنبه‌شب نیز مجددا اقدام مثبت خود را تکرار کرد و به‌طور سرزده به خوابگاه دانشگاه صداوسیما رفت. اصرار جهرمی در کشاندن پرچم گفت‌وگو به داخل فضای دانشگاه نهایتا برخی دیگر از مسئولان را نیز به تحرک وا‌داشت. دانشگاه شریف که تصاویر تنش‌های آن بیش از سایر دانشگاهها بازنشر یافته بود در چند روز اخیر فعال‌ترین تریبون گفت‌وگو با دانشجویان را در اختیار چهره‌های سیاسی و مقامات مختلف گذاشته است. ابتدا عزت‌الله ضرغامی، وزیر گردشگری دولت سیزدهم به‌مناسبت گرامیداشت روز 13 آبان در دانشگاه شریف حضور یافت؛ حضوری که با استقبال خوبی نیز روبه‌رو و بازخوردهای مثبتی از آن گرفته شد. دوشنبه نیز محسن دهنوی، احمد امیرآبادی‌فراهانی و سیدنظام‌الدین موسوی، سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس برای گفت‌وگو با دانشجویان راهی دانشگاه شریف شدند. اگرچه در چند روز اخیر فضای سکوت در دانشگاه شکسته و روزنه‌های گفت‌وگو گشوده شده است اما این توقع می‌رود قبح عدم حضور در دانشگاه بیش از این شکسته شود و مسئولان مختلف بدون ترس از حواشی احتمالی پشت تریبون دانشگاه بروند و ابهامات و مطالبات دانشجویان را پاسخ دهند. این امر به ویژه در ماه‌های آبان و آذر که مناسبات‌های مهمی همچون روز دانشجو و روز تسخیر لانه جاسوسی را در تقویم خود گنجانده و اصطلاحا متعلق به دانشجویان است واجد اهمیتی دوچندان است.
این اقدامات علاوه‌بر بازگرداندن فضای عقلانیت به دانشگاه به‌عنوان مهم‌ترین مولفه موردنیاز برای حل مسائل و چالش‌های حکمرانی اثرات مطلوب دیگری نیز دارد که یادآوری آنها می‌تواند عامل محرک خوبی برای چهره‌های علمی، سیاسی و اجرایی باشد تا حصار دور خود را بشکنند و در میان نخبگان جامعه حضور یابند.
پاسخ به شبهات رسوب‌شده در دانشگاه
شبهات طرح‌شده توسط دانشجویان واجد دو ویژگی است که باعث می‌شود نسبت به آنچه در کف جامعه مطرح می‌شود پراهمیت‌تر انگاشته شده و پاسخگویی به آن ضروری‌تر باشد. اولا این شبهات به‌لحاظ محتوایی یا در سطح بالاتری از ابهامات جامعه است یا حداقل با پیچیدگی بیشتری بیان می‌شود. از این جهت پاسخگویی به آن نمی‌تواند از تریبونی یک‌طرفه و بدون درک پیچیدگی‌ها بیان شود؛ چراکه حل آن نیاز‌مند گفت‌وگو تقابلی و واکاوی دقیق گره‌های ذهنی است. ثانیا آنچه در دانشگاه از زبان نخبگان طرح می‌شود به‌واسطه ماهیت دانشگاه وجهه‌ای علمی یافته و در جامعه به آن استناد می‌شود. بی‌پاسخ گذاشتن این‌گونه ابهامات باعث می‌شود شبهات دانشگاه با ضریب بیشتری در جامعه تسری یابد. در این صورت دیگر گفتمان علمی برای حل چالش‌ها کفایت نکرده و بار ساده‌سازی و اقناع افکار عوام نیز بر آن افزوده می‌شود.
پایان دوران سیاست زیرزمینی
سیاست‌زدایی از دانشگاه در کنار دخیل نبودن احزاب در سازوکار حکمرانی و گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی باعث شده است که امر سیاسی به‌مثابه کالایی زیرزمینی تبدیل شده و در شبکه‌های اجتماعی بروز حداکثری یابد. در چنین فضایی صاحبان ایده‌های سیاسی غیرهمسو با نظر حاکمیت جسارت طرح مستقیم ایده‌های خود را از دست داده و از پشت رباط‌های اینستاگرامی آن را فریاد می‌زنند. فریادی که وجهه‌ای رادیکال به خود گرفته و طبعا به رسمیت نیز شناخته نمی‌شود. قبح‌زدایی از طرح ایده‌های سیاسی غیرهمسو باعث می‌شود تا این ایده‌ها با صراحت بیشتر و به دور از فضای رادیکال در جامعه مطرح شده و منطق آن در قیاس با سایر ایده‌ها مورد سنجش افکار عمومی قرار گیرد. بازگشت سیاست به محیط دانشگاه و طرح نظرات متکثر در فضای علمی باعث می‌شود تا ایده‌های متنوعی برای حل چالش‌های حکمرانی پیش‌روی مسئولان قرار گیرد.
دفاع از ایده‌های اسلام و انقلاب
زمانی که فضایی برای تقابل ایده‌ها وجود نداشته باشد صاحبان هیاهو دیکتاتورمآبانه سعی در به حق جلوه دادن نظرات خود خواهند بود. در فضای فعلی نیز که دعوا از گشت ارشاد به ساحت حجاب تسری یافته برخی بدون اینکه حاضر به شنیدن استدلال‌های طیف مقابل باشند هرگونه نظر مخالف خود را سرکوب می‌کنند. حضور مسئولان در دانشگاه و تلاش برای گشودن باب گفت‌وگو این امکان را فراهم میکند تا فرصت دفاع علمی از نظریات مختلف فراهم شود.
چنین رویکردی هیاهوهای غیرمنطقی را کنار رانده و نظریات فکری را به تقابل هم می‌کشاند. تقابل مکتب‌ها از طریق گفت‌وگو بهترین فرصت برای اثبات منطق حاکم بر ارزش‌های اسلامی است. همان‌طور که سیره معصومان چنین روشی را توصیه کرده و شهیدمطهری نیز با استفاده از همین ابزار به دفاع از ساحت اسلام پرداخت.
آشنایی مسئولان با واقعیت‌های جامعه
وقتی صحبت از گفت‌وگوی مسئولان با دانشجویان می‌شود، بسیاری از دانشجویان و حتی مردم این سوال پرتکرار را مطرح می‌کنند که این گفت‌وگوها چه نتیجه‌ای برای ما دارد و خروجی‌اش چه مشکلی را حل میکند. در پاسخ این سوال ازجمله نتایجی که میتوان به آن اشاره کرد، این است که مسئولان با حضور در دانشگاهها و گفت‌وگو با دانشجویان فضای واقعی و صحنه دانشگاه را بهتر درک می‌کنند. درکی که به آنها کمک میکند اقدامات و برنامه‌ریزی‌شان را متناسب با واقعیت تنظیم کنند نه ذهنیتی به دور از واقع. در این زمینه، حضور سخنگوی دولت در دانشگاهها قابل‌توجه است؛ چراکه او زمانی‌که وارد چند دانشگاه شد، ذهنیتش نسبت به فضای دانشگاه واقعی‌تر شد؛ چراکه شاید گمان نمی‌کرد برخی دانشجویان آنقدر خشمگین باشند که حتی به او اجازه صحبت ندهند. با این حال، سخنگوی دولت با سعه‌صدری که نشان داد، سعی کرد با این واقعیت آشنا شود و برای دفعات بعد که مسئولان دولتی بناست وارد دانشگاهها شوند، متناسب با واقعیت کف دانشگاهها گفت‌وگو را شکل دهند. در ادامه همین انتقال تجربه بهادری‌جهرمی به دولتمردان، ضرغامی زمانی که در دانشگاه شریف برای گفت‌وگو با دانشجویان حضور پیدا کرد، سعی کرد فضای گفت‌وگو را متناسب با واقعیت و بهتر از تجربه قبلی ترتیب دهد، و البته چنین هم شد. گفتنی است که تلاش برای درک عینی واقعیت، منحصر به اعضای هیات‌دولت نمی‌شود و نمایندگان مجلس هم برای این درک اقدامات رو به جلویی انجام داده‌اند، ازجمله حضور محسن دهنوی و سیدنظام‌الدین موسوی، نمایندگان مردم تهران در مجلس در دانشگاه شریف. البته این گفت‌وگوها و درک فضای واقعی دانشگاهها، نباید به دانشگاه محدود شود و باید دایره وسیع‌تری از گفت‌وگوها شکل بگیرد به‌طوری‌که گفت‌وگو با مردم در خارج از دانشگاه هم در دستورکار دولتمردان قرار بگیرد، همان‌طور که قوه قضائیه هم چندهفته پیش از این مساله (گفت‌وگوی بی‌واسطه مردم با مسئولان قوه قضائیه) استقبال کرده بود و البته سازوکار این گفت‌وگو مبتنی بر واقعیت نیز باید مشخص شود.
کمرنگ شدن کنش سیاسی رادیکال
طی دوماه اخیر که اغتشاشات کف خیابان به اعتراضات دانشگاهی و سپس اغتشاشات در دانشگاهها بدل شد، دانشگاه شریف بیش از هر دانشگاه دیگری مرکز «کنش‌های سیاسی رادیکال» شد، به‌طوری‌که در آغاز درگیری‌ها در دانشگاه شریف، حدود 200 دانشجو در شعارهای خود از الفاظ زننده استفاده کردند. رفته‌رفته البته کنش رادیکال در دانشگاه شریف از الفاظ رکیک و زننده عبور کرد و جای خود را به خشونت و درگیری با سلاح سرد داد. طی یکی از این درگیری‌ها در دانشگاه شریف، برخی دانشجویان پس از دادن شعارهای رکیک و ساختارشکن شروع کردند به خرد کردن شیشه‌های سلف و کندن پنجره‌های آن و پرت کردن به‌سمت دانشجویان داخل سلف که منجر به زخمی شدن برخی دانشجویان و مسئولان حراست شد. البته این کنش‌های رادیکال تنها به دانشگاه شریف منحصر نشده و در دانشگاه تهران نیز چنین کنش‌های رادیکالی رخ داده‌اند، برای مثال در 7 آبان‌ماه فردی در تجمعات دانشجویی دانشگاه تهران حضور داشته و پس از اینکه در خروجی درِ 16 آذر دانشگاه تهران با درخواست ماموران حفاظت فیزیکی مبنی‌بر ارائه کارت دانشجویی روبه‌رو شد، اقدام به درگیری با آنها کرد و پس از وارد کردن ضربات چاقو به دو تن از کارکنان حفاظت فیزیکی دانشگاه، قصد فرار داشت. همه اینها درحالی است که پس از حضور سخنگوی دولت در برخی دانشگاهها و حضوری که چهار روز پیش ضرغامی در دانشگاه شریف داشت و سپس حضور چندتن از نمایندگان مجلس در این دانشگاه، کنش‌های سیاسی رادیکال کمرنگ شدند و جای خود را به کنش‌های سیاسی چهارچوب‌مند دادند. همه اینها نشان می‌دهد زمانی که به کنش‌های سیاسی در کف دانشگاه هویت داده شود، دانشجویان خود را ملزم می‌کنند که مطالبات سیاسی خود را در چهارچوب قوانین و با زبان گفت‌وگو بیان کنند، نه خشونت. به‌عبارتی، کنش سیاسی در دانشگاه اشل کوچکی از کنش‌های سیاسی در کف جامعه است و زمانی که مسئولان بی‌پرده با دانشجویان و مردم به گفت‌وگو بنشینند، کنش سیاسی رادیکال بی‌معنی می‌شود.
اقدامی که معاندان را خشمگین میکند
دولت سیزدهم پس از روی کار آمدن، حوادث مختلفی را پشت سر گذاشت و در این میان نوع مواجهه دولت با معترضان قابل‌توجه است. طی یک‌سال گذشته که ایران شاهد چند حادثه و واقعه ناگوار بود، این دولت سعی کرد تا باب گفت‌وگو را بین خود و مردم باز کند تا از این طریق با هم‌اندیشی مردم مشکلات موجود در کشور را حل کند. در حادثه‌ی اخیر و فوت مهسا امینی هم اگرچه نقدهایی به عملکرد برخی مسئولان به‌خاطر دیرکرد در حل این ماجرا وجود دارد اما در این میان اقدامات مثبتی صورت گرفته که در دولت‌های گذشته کمتر به آن پرداخته شده. ازجمله این اقدامات تماس رئیس‌جمهور با خانواده امینی بود که طی این تماس رئیسی ضمن ابراز همدردی گفت من در جریان سفر ازبکستان از این واقعه مطلع شدم که بلافاصله به همکارانم دستور دادم تا بررسی موضوع را به‌صورت ویژه در دستورکار قرار دهند و مطمئن باشید این موضوع را از دستگاه‌های مسئول مطالبه خواهم کرد تا ابعاد آن روشن شود. همچنین درجریان اعتراضاتی که در دانشگاهها صورت گرفت، دولت با انتخابی مناسب سعی کرد سخنگوی خود را به میان دانشجویان بفرستد تا گام‌‌های ابتدایی گفت‌وگو با دانشجویان را آغاز کند. چندی پس از آن هم شاهد حضور ضرغامی در دانشگاه شریف بودیم که طی این حضور بین دانشجویان و مسئولان گفت‌وگویی شکل‌گرفت که به‌مراتب از گفت‌وگوهای قبلی پرثمرتر بود. رسانه‌های لندن‌نشین ایران‌اینترنشنال و بی‌بی‌سی اما ترجیح دادند با نادیده گرفتن اصلی‌ترین پیام این حضورها یعنی تغییر فضای تنش به گفت‌وگو صرفا به حواشی پیرامونی حضور مسئولان در دانشگاه پرداخته و کنش غضب‌آلود تعدادی از دانشجویان را تشویق و ترویج کنند.
بهادری‌جهرمی: باید اغتشاشگر و معترض را از هم تفکیک کنیم
علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت دوشنبه‌شب در دانشگاه صداوسیما با دانشجویان به گفت‌وگو نشست. وی در این نشست گفت: «ما پاسخ دشمن خارجی را حتما می‌دهیم و شک نکنید اگر یکی بخوریم دوتا می‌زنیم فقط شاید بعضی‌ها را نتوانیم بگوییم.»
بهادری‌جهرمی افزود: «سوال می‌شود که چرا با آشوبگران داخلی مماشات صورت می‌گیرد؟ من اصولا معترضان را دشمن نمی‌دانم و اصل بر این است که این جوانان که به خیابان می‌آیند فرزندان خطاکار ما هستند. استراتژی دشمن این است که دولت را به جان بچه‌های خودش و این بچه‌ها را به جان دولت بیندازد. اتفاقا دولت طی 45 روزی که از وقایع اخیر می‌گذرد تمام تلاش خود را کرده که در تله دشمن نیفتد و دلیل اینکه هم گفته می‌شود با اغتشاشگران مماشات صورت می‌گیرد، این است که در تله دشمن نیفتیم.»
جهرمی گفت: «رئیس‌جمهور زمانی که زاینده‌رود خشک‌شده بود بین مردم معترض رفت نه موقعی که در آن آب جاری‌شده بود یا موقعی به پمپ‌بنزین‌ها سر زد که سامانه هک شده بود یا وقتی کمبود دارو بود و مردم بدوبیراه می‌گفتند به داروخانه‌ها رفت و دولت این را تکلیف خود می‌داند، چون معتقد است با حضور در بین مردم حرف آنها را بهتر می‌تواند بشنود.»
سخنگوی دولت اظهار کرد: «بخش زیادی از اعتراضات امروز نتیجه سیاست‌های غلط اقتصادی، حکمرانی و سیاسی دولت قبل بوده است. دولت سابق بین خودش و مردم دیوار کشید، حرف آنها را نشنید و با آنها امنیتی برخورد کرد و صدای آنها را خفه کرد و اجازه نداد که صدای آنها شنیده شود و همین مساله باعث شده حجم زیادی از اعتراض تجمیع شود و حالت انفجار به خودش بگیرد، پس مسائل قدیمی را نباید به‌پای دولت سیزدهم حساب کنیم.»
عزت‌الله ضرغامی؛ جامعه زنده «قدرت ترمیم» دارد
عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم عصر روز یکشنبه ۱۵ آبان‌ماه به دعوت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه شریف، در سالن جابربن حیان این دانشگاه میهمان دانشجویان بود. ضرغامی در این نشست دانشجویی که به مناسبت سالروز تسخیر لانه جاسوسی و به بهانه تحولات اخیر کشور برگزار می‌شد هم سخنرانی کرد و هم به تفصیل، پاسخگوی سوالات دانشجویان بود. ضرغامی در ابتدا از دید خود به واکاوی مشکلات امروز جامعه پرداخت و گفت: «کشور ما به طور جدی، مشکلش آداپتور و پل‌سازی است. ما در جامعه و بین مردم به پل و آداپتور نیاز داریم. کسی نیست اینها را به هم بچسباند و هر کسی هم می‌خواهد حرف بزند، به انواع و اقسام اتهامات متهم می‌شود. دانشگاه شریف در این زمینه می‌تواند پیشرو باشد. مشکل امروز ما در وحدت اقشار و نخبگان است. کسی که نقش آداپتور را ایفا میکند باید دو طرف را بشناسد.»
وی افزود: «برخی روش‌های ما غلط است، اصلاحات از موضع قدرت است، ما را نترسانند از اینکه اگر از حدی عقب بروید، نظام نابود می‌شود، نظام کجا نابود می‌شود، شما نابود می‌شوید.» ضرغامی همچنین گفت: «تعداد دختران کم‌سن‌وسال که حجاب ندارند زیاد شده، آیا نظام و انقلاب از میان رفت؟! اینها که این حرف‌ها را می‌گویند، آدم‌های اصولا ترسو و محافظه‌کارند. آنهایی که می‌گویند همه چیز درست است، نمی‌فهمند جامعه ما زنده است و جامعه زنده قدرت ترمیم دارد. موجود مرده است که قدرت ترمیم ندارد.» او درباره نظرش درخصوص فضای مجازی گفت: «این فضا آمده تا انقلاب اسلامی را نجات بدهد. اگر رهبری معظم بر آزادی اندیشه تاکید می‌کنند، این آزادی اندیشه را در رسانه‌های رسمی نمی‌توانیم داشته باشیم. فضای مجازی اگر نباشد، آدم‌ها نمی‌توانند حرف بزنند. حتی من ضرغامی در طول سال‌های گذشته در صفحات مجازی می‌توانستم حرف بزنم. اگر استقلال بخشی از شعار انقلاب ما است، زیربنا و پیش‌نیازش استقلال فکری است.» ضرغامی همچنین گریزی هم به سال‌های مدیریتش بر رسانه ملی زد و گفت: «زمانی که در سازمان صداوسیما مسئولیت داشتم، کم کارت قرمز نگرفتم، تعدادشان زیاد است. نیمه اول پنج سالم که تمام شد، از بس گزارش برای رهبری رفته بود و پرونده تشکیل داده بودند، فکر میکردم کارم تمام است. محبت و درک بالای مقام‌معظم‌رهبری بود و دستور دادند دوباره این مسئولیت را بپذیرم.» او در پایان این نشست درباره برخی بدرفتاری‌های صورت‌گرفته در فضای دانشگاه گفت: «حتما دولت موافق نیست. هر حرکت و اقدامی در محیط علمی و دانشگاهی که اساعه ادب باشد، مورد تایید نظام و مقام‌معظم‌رهبری و رئیس‌جمهور نیست. بارها در جلسات، آقای رئیس‌جمهور به این مساله توجه نشان دادند، اما بعضی جاها در انجام ماموریت خطا می‌شود. حتما باید برخورد و عذرخواهی شود و حتما باید مشخص شود این کار غلط است. بزرگان نظام روی این مساله تاکید دارند که اگر کار خطایی صورت گرفته، حتما عذرخواهی کنند.»
نمایندگان مجلس: بستن فضای گفت‌وگو خیانت به کشور است
دوشنبه شانزدهم آبان‌ماه، نشستی تحت‌عنوان «صدای ما باشید» باحضور سیدمحسن دهنوی، سیدنظام‌الدین موسوی و احمد امیرآبادی‌فراهانی نمایندگان مجلس شورای اسلامی برگزار شد. طی این نشست نمایندگان باحضور در جمع دانشجویان از نزدیک درجریان مطالبات آنان قرار گرفتند.
در ابتدای این نشست سیدنظام‌الدین موسوی به لزوم گفت‌وگو در جامعه پرداخت و گفت: «دانشگاه باید به جامعه مسیر و خط‌مشی را نشان دهد و مشخص کند جامعه به چه سمتی حرکت کند. هر تحولی که در کشور ایجاد شود باز هم ما هم‌وطن هستیم و باید درکنار یکدیگر به‌سمت پیشرفت کشور حرکت کنیم.» موسوی همچنین تاکید کرد: «دانشجویان باید پویایی خود را حفظ کرده و آزادانه صحبت کنند و برخوردی با آنها نشود. مشکلاتی که در دانشگاه به‌وجود می‌آید باید در داخل دانشگاه حل شود و کمیته انضباطی آن را بررسی کند. من هم با حرف اکثر دانشجویان موافقم و معتقدم باید با گفت‌وگو مشکلات را برطرف کرد.»
در ادامه این نشست سیدمحسن دهنوی نیز اظهار کرد: «دانشگاه محل گفت‌وگو است، عده‌ای سعی دارند فضای گفت‌وگو را در دانشگاه ببندند. این خیانت به کشور و نظام جمهوری اسلامی است.» او همچنین تاکید کرد: «اقتضای فضای دانشگاه گفت‌وگو است. ما باید حرف بزنیم، اگر حرف نزنیم بین‌مان فاصله می‌افتد.»
دهنوی ادامه داد: «جمهوری اسلامی نشان داده اگر جایی خطا کند، آن را می‌پذیرد. درباره بی‌قانونی نظامی، جاهایی خطا کردند و تذکر دادیم. اما همین اتفاق کرج را میتوان اعتراض نام نهاد؟ کجای دنیا پلیس را خلع‌سلاح می‌کنند؟ پلیس نمی‌تواند از گلوله جنگی استفاده کند و تمام گلوله‌ها پلاستیکی و پینت‌بال است. اما عده‌ای می‌خواهند خشونت را در جامعه بالا ببرند و کشته‌سازی می‌کنند. با این همه خشونت پلیس ما دست به استفاده از سلاح سرد نمی‌برد.»
علاوه‌بر این دو، احمد امیرآبادی‌فراهانی نیز گفت: «اصل حجاب یک مساله اسلامی، ارزشی و دینی است و باید رعایت شود، اما درخصوص نوع آن میتوان گفت‌وگو کرد.»