ندا اظهری، خبرنگار:از مهم‌ترین و ارزشمندترین حوزه‌هایی که فناوری نانو در آن بسیار می‌تواند مورد استفاده قرار گرفته و کارایی داشته باشد، حوزه‌های درمانی و پزشکی است که تا حد زیادی می‌تواند موفقیت درمان بیماری‌ها و عارضه‌های مختلف را به دنبال داشته باشد. در سال‌های اخیر به دنبال جایگاه برتری که ایران در زمینه تولید علم در حوزه فناوری نانو به‌دست آورده، محققان و فعالان نانویی توانسته‌اند این توانایی را به جهان معرفی کنند. به‌رغم اینکه ایران بیشتر در زمینه تولید علم نانو در دنیا فعالیت می‌کند، اما این دلیل نمی‌شود که دانشمندان ایرانی بی‌هیچ حرکتی بنشینند و نظاره‌گر باشند، بلکه با توجه به تحریم‌هایی که هر روز بیشتر از قبل گریبان تولید داخل را می‌فشارد، به‌طور قطع تقویت هر‌چه بیشتر تولیدات داخلی می‌تواند علاوه‌بر تقویت بازار داخلی و جلوگیری از خروج ارز، نیاز تولیدکنندگان داخل را نیز تامین کنند. در این راستا یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان نانویی موفق شده سه محصول مهم را تولید و آماده تجاری‌سازی و ورود به بازار کند.
پانسمان نانوپودری با یک‌دهم قیمت نمونه خارجی
محققان جوان شرکت دانش‌بنیان «یارا درمان سیرنگ» در تلاشی که سال‌ها داشته‌اند موفق به تولید چند محصول پزشکی، درمانی با کمک فناوری نانو شده‌اند. در نخستین محصول این شرکت، آنها موفق به تولید نوعی پانسمان نانو پودر ژل شونده شده‌اند که با قرار گرفتن روی زخم تبدیل به ژل می‌شود. آنها یک پانسمان پودری شکل نانویی ساخته‌اند که وقتی روی زخم قرار می‌گیرد، از قابلیت تبدیل شدن به ژل برخوردار می‌شود. این پانسمان نانویی مراحل نیمه‌صنعتی خود را طی کرده و در‌حال ورود به فاز صنعتی است.
به گفته کاووس رزمجویی، فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد مهندسی پزشکی دانشگاه امیرکبیر و مدیر تحقیق و توسعه این شرکت دانش‌بنیان، این پانسمان به این شکل عمل می‌کند که نانوذرات و نانوپودرها با ریخته شدن روی بستر زخم، به ژل تبدیل شده و یک غشای یکنواخت را روی سطح زخم ایجاد می‌کنند و به این ترتیب فرآیند ترمیم زخم به بهترین شکل انجام می‌شود. درواقع زمانی که لایه‌ای نازک از پودر روی زخم قرار می‌گیرد، رطوبت زخم باعث به هم چسبیدن دانه‌های پودر شده و تبدیل به غشایی نازک روی زخم می‌شود که حکم پانسمان روی زخم را ایفا می‌کند. این تشکیل غشا با نانوذرات ویژگی‌هایی را ایجاد می‌کند که می‌توان به این موارد اشاره کرد: حفظ رطوبت زخم، ایجاد گذردهی میان زخم و محیط اطراف و جلوگیری از ورود میکروارگانیسم‌ها به داخل زخم.
ترمیم 100 درصدی زخم تنها در 21 روز
به گفته مدیر تحقیق و توسعه این شرکت دانش‌بنیان، این پانسمان‌ها فرآیند ترمیم انواع زخم‌ها، حتی زخم‌های مقاوم به درمان مانند زخم‌های سوختگی، زخم‌های دیابتیک و حتی زخم‌های معمولی را تا حد قابل توجهی سرعت می‌بخشند. همچنین درباره سرعت ترمیم زخم‌ها با استفاده از این پانسمان‌های نانویی باید گفت که در بررسی‌هایی که انجام شده، توانسته‌ایم تا 14 روز حدود 70 درصد از مساحت زخم را کامل مسدود کنیم و بعد از 21 روز، زخم به‌طور کامل بهبود پیدا کرده است. به عبارتی این پانسمان‌ها بیشتر در درمان زخم‌هایی با وسعت و عمق زیاد کاربرد دارند، اما افراد برای ترمیم سریع‌تر زخم‌های معمولی هم می‌توانند از آنها استفاده کنند. این پانسمان‌های پودری در بسته‌بندی‌های کوچک (ساشه) یا ویال طراحی شده‌اند که با ریختن پودر روی زخم می‌توان جراحات را ترمیم کرد و با توجه به اینکه تا 7 روز هم ماندگاری دارد، فرد تا این مدت نیازی به تعویض پانسمان ندارد و بعد از گذشت این مدت زمان، باید پودر از روی ناحیه پاک شده و پودر جدیدی برای پوشاندن سطح جراحت روی آن قرار گیرد.
ارز غیردولتی، قیمت محصول را 7 برابر کرد
به گفته رزمجویی یکی از ویژگی‌هایی که این پانسمان‌های پودری دارد، این است که در عین اینکه قابلیت چسبندگی به ناحیه زخم را داراست، به راحتی هم از آن جدا می‌شود و احتمال خونریزی مجدد در آن ناحیه وجود ندارد و بیمار دردی را تحمل نمی‌کند. اگر پانسمان در ناحیه‌ای قرار گرفته که به دلیل تحرک زیاد و تعریق ممکن است از پوست جدا شود، می‌توان روی آن را با پانسمان پارچه‌ای محدودتر کرد و در غیر این صورت نیازی به استفاده از پانسمان‌های پارچه‌ای روی زخم وجود ندارد. او تاکید می‌کند که این پانسمان‌های نانوپودری نمونه داخلی نداشته و تنها یک نمونه آمریکایی از آن در دنیا موجود است که به دلیل مسائل ارزی به‌وجود آمده، واردات این محصول به‌طورکلی قطع شده است. پیش از این پانسمان‌های پودری با ارز 4200 تومان وارد کشور می‌شد و هر بسته یک گرمی آن با احتساب ارز دولتی با قیمت 170 هزار تومان به فروش می‌رسید. اما در‌حال‌حاضر با توجه به تولید داخل، قیمت تمام‌شده‌ای که برای آن تعیین شده حدود 75 هزار تومان است. اما با توجه به اینکه برای واردات این محصول ارز 4200 تومانی تعلق نگرفت و ارز 28000 تومانی شامل حال واردکنندگان شد به همین دلیل، قیمت آن حدودا 7 برابر شد و قیمت هر بسته یک گرمی از این پانسمان نانوپودری به حدود یک میلیون تومان رسید و دیگر واردات آن برای واردکننده صرفه اقتصادی نداشت. بنابراین با توجه به اینکه دیگر واردات این محصول را به داخل کشور نداریم، محصول تولید شرکت ما که هیچ نمونه داخلی هم ندارد می‌تواند بازار این محصول را با یک‌دهم قیمت نمونه خارجی و وارداتی در اختیار بگیرد. او اشاره می‌کند که هدف ما از تولید چنین محصولی تامین نیاز بازار بود و طی صحبت با درمان‌گرهایی که در حوزه زخم و مدیریت زخم همکاری می‌کنند، نیاز آنها را شناسایی کردیم و با تحقیق و توسعه موفق به تولید چنین محصولی شدیم.
بندآورنده سریع خون تنها در 8 ثانیه
رزمجویی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به محصول دیگر این شرکت دانش‌بنیان اشاره می‌کند و می‌گوید: «این محصول بندآورنده سریع خون است به‌صورتی‌که در جراحات شدید یا برخورد گلوله شریان آسیب می‌بیند و حجم خونریزی بالاست و چنانچه خونریزی بیمار در مدت‌زمان کوتاهی متوقف نشود، ممکن است بیمار آسیب شدیدی را متحمل شود. از این رو ما از محصولی استفاده کرده‌ایم که به‌ویژه در جراحاتی چون برخورد گلوله بسیار کاربردی عمل می‌کند. این محصول شامل یک سیلندر پیستون است که در قسمت برخورد گلوله وارد ناحیه جراحت شده و با فشاری که به این پیستون اعمال می‌شود، دیسک‌های نانویی که ما تولید کرده‌ایم و در داخل سیلندر حدود 20 عدد دیسک کوچک قرار گرفته، افزایش حجم می‌دهند و در کمتر از 8 ثانیه تبدیل به یک دیسک یکپارچه متشکل از دیسک‌های کوچک‌تر می‌شود که خون را به خود جذب کرده و خیلی سریع تبدیل به یک دیسک یکپارچه می‌شود.»
به گفته او زمانی که این دیسک‌ها بزرگ می‌شوند، در‌هم‌تنیده شده و به‌عنوان یک مانع فیزیکی در‌برابر تداوم خونریزی قرار می‌گیرد. این دیسک‌ها از جنس پلیمرهای طبیعی بوده و در تولید آن از نانو الیافی استفاده شده که بتواند هم ساختار موردنظر را برای ما حفظ کند و هم انعقاد خون را سریع‌تر انجام دهد. همچنین علاوه‌بر نانوالیاف به کار رفته در این دیسک‌ها، از نظر شیمیایی هم فرآیندهای انعقادی را تحریک کرده و آبشار انعقادی آغاز می‌شود و از طرف دیگر، مانع از ادامه خونریزی می‌شود تا فرد آسیب‌دیده و مجروح به مراکز درمانی اعزام شود و این کار تنها به‌عنوان یک کمک اولیه برای جلوگیری از خونریزی شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این مدیر تحقیق و توسعه شرکت دانش‌بنیان تاکید می‌کند که این دیسک‌های نانویی برای جراحت‌های باز کاربرد دارد که شریان آسیب‌دیده و خونریزی شدیدی اتفاق افتاده است. از نمونه این آسیب‌ها می‌توان به شکستگی‌های باز یا از همه مهم‌تر برخورد گلوله با بدن اشاره کرد که برخورد گلوله با بدن، عمق وسیعی را دچار آسیب کرده و خون زیادی از بدن خارج می‌شود. ما این پروژه را بیشتر با مراکز هلال‌احمر و مراکز نظامی مطرح کرده‌ایم؛ چراکه این محصول خیلی کاربرد عام و خانگی ندارد اما مساله مهم فرمولاسیون این سیستم است که قرار است به‌صورت یک پد آن را تهیه کنیم تا بیمارانی که مشکل انعقادی خون دارند هم بتوانند از آن استفاده کنند.
مشکل محصول آمریکایی را حل کردیم
به گفته او این دیسک‌ها پس از تزریق بافشار داخل زخم، به‌راحتی بعد از رساندن مصدوم به مرکز درمانی از داخل بدن خارج می‌شود، اما در‌صورتی‌که هرکدام از این ذرات و دیسک‌ها در داخل بدن باقی بماند و خارج نشده باشد، از آنجایی که از موادی کاملا زیست‌سازگار و زیست‌تخریب ساخته شده، بین 21 تا 28 روز به‌مرور به مواد اولیه تبدیل شده و از بدن خارج و جذب می‌شود و هیچ مشکلی را از نظر بروز عفونت ناشی از حضور جسم خارجی در بدن ایجاد نمی‌کند. این محصول بندآورنده سریع خون هیچ نمونه داخلی ندارد و نمونه خارجی وارد شده به بازار هم ندارد، اما تنها یک شرکت آمریکایی در دنیا این محصول مشابه را به‌صورت سفارشی و صرفا برای ارتش آمریکا تولید می‌کند. ما تنها ایده ساخت این محصول را از این محصول آمریکایی گرفته‌ایم، اما مواد سازنده آن کاملا متفاوت است. مشکلی که در نمونه آمریکایی این محصول به چشم می‌خورد و ما با ترکیباتی که در ساخت آن به کار بردیم آن را حل کردیم، احتمال ایجاد عفونت و آسیب ناشی از باقی ماندن مواد این دیسک‌ها بود. به همین دلیل تولیدکنندگان آمریکایی روی ساختار ماده تولید شده، یک خطای «رادیواپک» می‌گذارند که بعدا بتوانند با تصویربرداری اشعه ایکس باقی‌مانده آن مواد را از بدن فرد خارج کنند. اما رزمجویی عنوان می‌کند که ما با تغییر فرمولاسیون مواد به‌کار رفته در این دیسک‌ها و مدلی که طراحی کردیم، آن را کاملا زیست‌سازگار کردیم و باقی ماندن آن در بدن هم مشکلی ایجاد نمی‌کند.
تنها محلول ضدعفونی‌کننده زخم در دنیا با ترکیبی پایدار
مدیر تحقیق و توسعه این شرکت دانش‌بنیانی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «محصول دیگری که تولید کرده‌ایم، محلول ضدعفونی‌کننده زخم است که برای ضدعفونی کردن زخم در مرحله اولیه استفاده می‌شود که آن را شست‌وشو می‌دهد تا درصورت وجود باکتری یا میکروارگانیسم روی سطح زخم، آن را ضدعفونی کند تا در ادامه، مراحل درمانی روی آن انجام شود. در ضدعفونی‌کننده‌های زخمی که در بازار وجود دارند معمولا از نانوذرات نقره یا از پلی‌هگزامتیلن بایوگوناید به‌صورت جداگانه استفاده می‌شود اما ما در این محصول، با ترکیب این دو ماده با یکدیگر، با فرمولاسیونی که انجام داده‌ایم توانسته‌ایم نانوذرات نقره را با استفاده از پلی‌هگزامتیلن بایوگوناید پایدار کنیم. استفاده همزمان از این دو ماده ضدعفونی‌کننده و آنتی‌باکتریال باعث می‌شود این دو ماده اثر هم‌افزایی داشته باشند و قدرت آنتی‌باکتریال محلول‌مان را افزایش دهند. از این رو محلولی که ساخته‌ایم در مقایسه با محلول‌هایی که به‌تنهایی از هرکدام از این مواد استفاده می‌کنند، قدرت آنتی‌باکتریال بسیار بالاتری دارد.»
به گفته او «این محصول در نوع خود بی‌نظیر است و هیچ نمونه قبلی در داخل کشور و نیز در دنیا ندارد، از این رو ثبت اختراع آن هم با موفقیت انجام شده است. ما با تغییر و روش جدیدی که ایجاد کرده‌ایم موفق شده‌ایم این دو ماده را همزمان کنار هم پایدار کنیم. این فرمولاسیون دشواری بود و به‌راحتی قادر به این کار نشدیم و باید با روشی خاص این دو را کنار هم نگه می‌داشتیم.»