چند سالی است کشور چین با اجرایی کردن طرح‌های جدید به دنبال حاکمیت علمی در دنیاست و طی سال‌های گذشته موفق شده با سرمایه‌گذاری‌هایی که در این زمینه انجام داده، بخش قابل توجهی از تولید علم دنیا را از آن خود کند. با توجه به اینکه آمریکا سال‌ها قدرت نخست در تولید علم بود، چین تلاش کرده تا این جایگاه را از آمریکا بگیرد و شواهد امر نشان می‌دهد که چند سالی است موفق به این کار شده و رتبه نخست تولید علم دنیا را به دست آورده است. به‌رغم اینکه انتشار مقالات علمی کشورها یکی از ملاک‌های اثبات پیشرفت و توسعه علمی آنها به شمار می‌رود، اما حجم بسیار بالای مقالات بین‌المللی الزاما به معنای توسعه فناورانه و نوآورانه آن کشور محسوب نمی‌شود. چین نمونه بارز چنین وضعیتی است و با توجه به اینکه تولید حجم مقالات منتشرشده‌اش در ژورنال‌های خارجی معتبر بیش از 3 برابر شده، اما نوآوری و فناوری در این کشور به همان نسبت رشد نکرده است و کارشناسان نسبت به این مساله هشدار داده‌اند.
تیرگی روابط با آمریکا ضعف فناوری چین را روشن کرد
همه‌گیری کرونا که آغاز شد، علاوه‌بر بحرانی که چین از نظر بهداشتی با آن مواجه شد، دانشگاه‌های این کشور هم با ضربه شدیدی روبه‌رو شدند. در یک دهه گذشته، وزن بسیار زیادی روی دوش انتشارات بود که انتشار مقالات علمی دانشگاهی را بر عهده دارند. این ژورنال‌ها جزء برترین ژورنال‌های دنیا محسوب می‌شوند که نه‌تنها در پرداخت دستمزدها برتری دارند، بلکه ترجیح اولویت بندی در ارزیابی‌ها منجر به ارتقای حرفه‌ای و طرح فرصت‌های جذب استعدادها می‌شود و به‌نوبه خود باعث افزایش درآمدهای شخصی و منابع تحقیقاتی می‌شود. به‌عنوان مثال یک مقاله منتشرشده در یک محله برجسته SCI (نمایه‌شده) می‌تواند تا 85000 دلار پاداش دریافت کند. در نتیجه خروجی سالانه مقالات چین منتشر شده در مجلات شاخص SCI از 120 هزار مقاله در سال 2009 به 450 هزار مقاله در سال 2019 افزایش یافت. اما به‌طور متناقضی، تولید حجم بالای نشریات چین به معنای قدرتمند بودن این کشور در زمینه نوآوری نیست و تمام این مقالات یا حجم زیادی از آنها به نوآوری تبدیل نمی‌شوند. این مساله تا بر هم خوردن روابط میان چین و آمریکا و جنگ تجاری بین دو کشور به‌خوبی آشکار نشده بود اما این تقابل نشان داد که چین از کمبود شدید کنترل بر فناوری‌های کلیدی و مالکیت معنوی رنج می‌برد. دانشگاه‌های برتر چین تا سال 2020 که اوج بحران‌های اقتصادی در دنیا همزمان با همه‌گیری کرونا بود، نقشی در توسعه و انتقال فناوری نداشتند و از استانداردهای لازم برای پیشبرد این حوزه برخوردار نبودند.
افزایش تولیدات علمی لزوما به رونق فناوری منجر نمی‌شود
به گزارش universityworldnews، «شی ییگونگ» یکی از دانشمندان برجسته چین، دلیل جالبی را در پشت پرده این ماجرا افشا کرده است. او در این افشاگری عنوان کرده که دانشگاه‌های چین بسیاری از نوآوری‌های اصلی یا پیشرفته را تولید نمی‌کنند. او هشدار داده است که کمپینی که از سال 2020 برای توسعه علم و نوآوری در این کشور کلید خورده لزوما منجر به رونق در حوزه علم و مهندسی نخواهد شد، بلکه می‌تواند شکل نمادینی از شکوفایی در این عرصه‌ها را به تصویر بکشد که صرفا براساس اندازه و کمیت مقالات پژوهشی است. درنتیجه وزارت آموزش عالی علوم و فناوری چین در فوریه 2020 یک سند خط‌مشی منتشر کرد که طی آن رسما از اقدامات تحریم‌شده پیشین که از SCI به‌عنوان معیار اصلی برای ارزیابی تحقیقات استفاده می‌کرد، جلوگیری کرد. براساس سیاست جدید، شاخص‌های مرتبط با SCI (به‌عنوان مقاله، تعداد مقالات منتشرشده در مجلات نمایه‌شده از سوی SCI، ضریب تاثیر مجلات و تعداد استنادات انتشارات) به‌عنوان شاهدی بر شایستگی و عملکرد تحقیقاتی پذیرفته نمی‌شوند. پرداخت پاداش به پژوهشگران برای چاپ در مجلات SCI هم ممنوع خواهد بود.
مکانیسم جدید ارزیابی پژوهش چه می‌گوید؟
وزیر آموزش عالی و پنج آژانس اصلی شامل بخش سازمان مرکزی حزب کمونیست چین و بخش مرکزی تبلیغات، راهبردهای جدیدی را ارائه داده‌اند که توسعه حرفه‌ای کارکنان آموزش عالی را مدنظر قرار داده‌اند. این راهبردها اصلاح شیوه‌های ارزیابی مقالات از طریق انتشار مجلات و اعطای اولویت به مجلات نمایه‌شده توسط SCI را الزامی می‌کنند. رهبری ارشد حزب کمونیست چین در ماه می2021 دستورالعملی را با هدف اصلاح مکانیسم ارزیابی در مورد نتایج علم و فناوری منتشر کرد. این سند به مشکلات ساده‌سازی شاخص‌ها، کمی‌سازی معیارها و تعقیب کورکورانه فرآیندها و کسب سود در شیوه‌های ارزیابی فعلی اشاره می‌کند. این امر مستلزم وجود یک سیستم با چند مقدار متغیر با ارزیابی مبتنی بر بازار و ارزیابی میان‌مدت تا بلندمدت است. این دستورالعمل ضرورت اصلاح فرآیند ارزیابی پژوهش در چین را نشان می‌دهد.
تنگناهای فناوری پاشنه‌آشیل چین شد
مساله‌ای که در جامعه چین به‌وفور مشاهده می‌شود این است که بیشتر مردم این کشور سخت کار می‌کنند و در عین حال پیشرفت کمی را از نظر تحرکات اجتماعی به دست می‌آورند. این امر وقتی در حوزه‌های حرفه‌ای آموزش مطرح می‌شود موقعیت متناقضی را ایجاد می‌کند که در آن بیشتر محققان دانشگاهی سخت‌تر فعالیت کرده و مقالات بیشتری منتشر می‌کنند اما در مقابل قدرت نوآوری آموزش عالی رشد قابل توجهی نداشته است. تناقض ایجادشده بیانگر این واقعیت است که رشد تعداد دانشگاه‌های چین به دلیل حجم انتشار مقالات و مستندات تحقیقاتی باعث شده به جدول‌های لیگ رتبه‌بندی جهانی راه پیدا کنند. از سوی دیگر، آمریکا به‌راحتی از مزایای تنگناهای فناوری چین استفاده کرده و در جنگ تجاری دوجانبه، گلوی چین را فشرده است. پایگاه‌های اطلاعاتی بین‌المللی مقالات پژوهشی نشان می‌دهد که چین از نظر مقالات علمی در زمینه‌هایی چون علم مواد، علوم کامپیوتر، مهندسی شیمی، ریاضیات و فیزیک از آمریکا پیشی گرفته است. با وجود این در میان محدودیت‌های کلیدی حوزه فناوری به زمینه‌های خاص مربوط می‌شوند. در حوزه آموزش عالی چین، دولت این کشور در دو دهه گذشته روی اجرای طرح‌های تعالی با هدف ایجاد دانشگاه‌های کلاس جهانی سرمایه‌گذاری کرده و تمرکز زیادی را روی جذب استعدادهای برتر قرار داده که می‌توان به طرح هزار استعداد اشاره کرد. این طرح‌ها روی منابع متعددی تمرکز می‌کنند. بسیاری از دولت‌ها از چنین طرح‌هایی در سطح محلی بهره می‌برند. این طرح‌ها نه‌تنها روی منابع تمرکز می‌کنند، بلکه معیارهای انتخابی را در مقالات منتشرشده در ژورنال‌های با ضریب اثر بالا مدنظر قرار می‌دهند.
تمرکز چینی‌ها روی نقش آموزش عالی در بهبود کیفیت زندگی
کمبود بسیاری از منابع فرصت‌هایی را پیش روی دانشگاه‌ها و محققان چینی قرار می‌دهد تا بتوانند روی حل فوری کمبودها تمرکز کنند. این وضعیت اغلب منجر به تشدید بهره‌وری در کارها می‌شود. برخی دانشگاه‌ها و محققان حتی مانورهای تاکتیکی برای هدف قرار دادن مقالات منتشرشده به‌خاطر انتشار در مجلات SCI به کار می‌گیرند و بدتر از آن، اینکه کمبود منابع عملکرد شناختی را مختل می‌کند. این کمبودها، چین را در وضعیتی قرار داده که در آن، کشور به‌طور کامل به منابع یا فرصت‌هایی که با کمبود مواجه‌اند توجه داشته باشد. به عبارتی وقتی حرف از کمبود به میان می‌آید، به این مساله می‌پردازد که نوآوری چگونه می‌تواند در آموزش حرفه‌ای دانشگاه‌های چین شکل گرفته و رشد کند و از همه مهم‌تر اینکه می‌توان پیش‌بینی کرد که در این مسیر چه اتفاقی رخ خواهد داد. به گزارش تایمز، طرح‌های بلندپروازانه‌ای که در کنگره ملی چین مطرح شده دانشگاه‌های برجسته را به این سمت‌وسو سوق داده است که از اسپیناف‌ها و استارتاپ‌های متشکل از فارغ‌التحصیلان حمایت کنند. پوشش بین‌المللی حزب ملی کمونیست در چین به‌طور گسترده روی تایید این موضوع تمرکز کرده است که با اجرای استراتژی‌های مهم آموزشی به‌ویژه آموزش عالی در راستای مدرن‌سازی این کشور بیش از هر زمان دیگری اقدام شود. کنگره‌های ملی چین که پیش‌تر برگزار شده‌اند، روی نقش اصلی آموزش عالی در بهبود وضعیت و کیفیت زندگی مردم این کشور تمرکز کرده‌اند. اما در بیستمین کنگره ملی که به‌تازگی برگزار شده آموزش، علم‌وفناوری و منابع انسانی جزء برنامه‌های اصلی این طرح در نظر گرفته شده‌اند تا چین از نظر علمی و آموزشی قوای بیشتری پیدا کند.
آموزشی باید توسعه یابد که بتواند انتظارات مردم را برآورده کند
مقامات و کارشناسان چینی بر این باورند که حمایت از استعدادها و فارغ‌التحصیلان برتر می‌تواند در توسعه نوآوری‌های فناورانه در این کشور نقش داشته و منجر به پیشرفت در ظرفیت نوآوری ملی و بهره‌وری شود. رسیدن به این هدف بدون وجود یک سیستم آموزش عالی در سطح جهانی که از بودجه‌های خوبی هم برخوردار باشد، غیرممکن است. اما مدرن‌سازی آموزش عالی نیز بخشی از این طرح است و گزارش کنگره ملی نشان می‌دهد که دانشگاه‌های چین قادرند تغییراتی اساسی و مهمی در سال‌های پیش‌رو در عرصه نوآوری این کشور داشته باشند. در گزارش‌های گذشته کنگره حزب، حمایت از علم و فناوری با توسعه اقتصادی و بهبود سرمایه انسانی مرتبط بوده است؛ در حالی که مسائل آموزشی به‌طورکلی با مسائل مربوط به معیشت و رفاه مردم این کشور ارتباط داشته است. این بار تمام رشته‌ها در ارتباط با یکدیگر قرار داشته و آموزش‌ها و فارغ‌التحصیلان برتر در حوزه‌های علمی می‌توانند از یکدیگر حمایت کنند. به‌طورکلی باید اهمیت اساسی آموزش‌های دانشگاهی و حمایت از آموزش و تدریس در تمام سنین را در تمام انواع موسسات آموزشی جدی گرفت. در این نظام آموزشی باید آموزشی توسعه پیدا کند که بتواند انتظارات مردم آن کشور را برآورده کند.
حمایت از دانشجویان نوآور؛ اولویت بزرگ دانشگاه‌ها
به گزارش تایمز، سیاست‌گذاران و محققان اذعان دارند که دانشگاه‌ها فضای متفاوتی دارند. آنها چراغ‌های پیشرفت اجتماعی و موتورهای محرک توسعه اقتصادی هستند که مسئولیت سنگین تربیت استعدادهای برتر را برعهده دارند. در این چهارچوب از دانشگاه‌ها خواسته می‌شود که مسئولیت استراتژی‌های مطرح‌شده برای تحول چین از طریق علم و آموزش را برعهده بگیرند. در عمل، این به معنای تربیت فارغ‌التحصیلانی بااستعداد، تقویت رشد اقتصادی مبتنی‌بر نوآوری، پیگیری زمینه‌های جدید تحقیقاتی و حمایت از کارآیی کل سیستم ملی نوآوری است. همان‌طور که در برخی دیگر از اقتصادهای پیشرفته دنیا مشاهده می‌شود، دانشگاه‌ها موظفند تا آموزش‌های نوآورانه و کارآفرینی را برای دانشجویانی ارائه دهند که اغلب تفکری تجاری و نو دارند. چین به دنبال آن است که سیستم آموزش عالی خود را طبق دستورالعمل صادر شده در اکتبر 2021 در مورد حمایت از دانشجویان نوآور و کارآفرین، به سمت شکل‌گیری دانشگاه‌های نوآور سوق دهد. تشویق یک جامعه کارآفرین به‌طورقطع، یک سرمایه‌گذاری جدید برای دانشگاه‌های چین محسوب نمی‌شود اما به‌طور فزاینده‌ای اولویت بزرگی برای این کشور به شمار می‌رود و به دنبال آن، بودجه لازم برای موسساتی تامین خواهد شد که فارغ‌التحصیلان آنها در این حوزه‌ها برترین هستند.
نوآوری؛ شاخص مهم ارزیابی دانشگاه‌های چینی
نقش محوری دانشگاه‌ها در سه استراتژی برای تقویت چین از طریق علم و آموزش، مهارت‌آموزی نیروی کار و هدایت توسعه مبتنی‌بر نوآوری تاکید می‌کند. هر سه استراتژی خواسته‌های جدیدی را برای کارکنان دانشگاه ایجاد می‌کنند. کالج‌ها و دانشگاه‌ها باید آموزش نوآوری و کارآفرینی خود را اصلاح کنند و آموزش نوآوری و کارآفرینی را در آموزش کارکنان ادغام کنند. اقدامات خاصی که در این میان قرار است انجام شود، شامل ارائه دوره‌های تئوری بیشتر و دروس مشترک بیشتر، تغییر در روش‌های تدریس، تقویت ارتباط بین محتوای دوره‌ها و دنیای واقعی و نیز تشویق بیشتر اسپیناف‌هاست. در حالی که رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی همچنان اهمیت دارد، ارزیابی‌های جدید از آموزش نوآوری و کارآفرینی نیز به شاخص‌های مهمی برای دانشگاه‌های چین تبدیل خواهد شد. تغییرات مشابهی نیز پیش‌تر در هند آغاز شده بود به‌طوری که دولت هند در دسامبر 2021 یک رتبه‌بندی را در زمینه دستاوردهای نوآوری برای ترویج تحول دانشگاه‌ها و ایجاد یک سیستم نوآوری و کارآفرینی دانشگاهی راه‌اندازی کرد. نوآوری در مدرن‌سازی دانشگاه‌های چین نقش اساسی دارد. در عمل، این به معنای بسیج منابع سراسر کشور برای الهام بخشیدن به خلاقیت بیشتر، سرمایه‌گذاری موثرتر در علم و فناوری و پیشبرد اصلاحات در مکانیسم‌های تخصیص بودجه تحقیقاتی دولتی است. مشوق‌های بیشتری در استراتژی‌های علمی دانشگاه‌ها مدنظر قرار می‌گیرند که از آن جمله می‌توان به دانشمندان کلاس جهانی و تیم‌های نوآور، دانشمندان جوان، مهندسان برجسته و کارگران با مهارت بالا اشاره کرد.