فاطمه طاری بخش، خبرنگار:جهادی‌های دانشگاه فرهنگیان تبریز، چندسالی می‌شود که با دغدغه برقراری عدالت آموزشی دور هم جمع شده‌اند تا بتوانند به سهم خود نقشی در رفع تبعیض‌های موجود در این حوزه داشته باشند. ایجاد عدالت آموزشی از یک‌سو و رفع مشکلات درسی دانش‌آموزانی که به‌ویژه در دوران آموزش‌های غیرحضوری به‌دلیل مشکلات دسترسی به شبکه شاد با چالش روبه‌رو شده بودند، دلیلی شد تا جهادی‌های این گروه آستین‌ها را بالا بزنند و با حضور در مناطق دورافتاده استان، راهی برای ادامه تحصیل این دانش‌آموزان باز کنند، به‌طوری‌که اگر این گروه و امثال آن نبودند، قطعا جمعیت قابل‌توجهی از این محصلان برای همیشه از تحصیل بازمی‌ماندند. اولویت‌بندی گروه‌های جهادی به‌خصوص طی سال‌های اخیر باعث شده نه‌تنها زمینه برای انجام کارهای تخصصی از سوی دانشجویان فراهم شود، بلکه از اتلاف وقت و انرژی گروه‌های جهادی که بعضا به انجام کارهای نیمه‌تمام منتهی می‌شد، هم جلوگیری شود. البته این همه ماجرا نیست، بلکه فعالیت‌های تخصصی جهادی‌ها به‌ویژه در حوزه آموزشی باعث کشف استعدادها در میان دانش‌آموزانی شده است که به‌دلیل دور بودن از مناطق برخوردار کشور، هیچ‌گاه امکان دسترسی به بسترهای موجود برای کشف و پرورش استعدادشان را نداشته‌اند، اما حالا گروه‌های جهادی که حیطه فعالیت‌شان را آموزش و تحقق عدالت آموزشی گذاشته‌اند، مانند کورسوی امیدی شده‌اند. گروه جهادی دانشگاه فرهنگیان تبریز با وجود سابقه نسبتا کم در مقایسه با جهادی‌های دانشگاه‌های مهم کشور، توانسته کارهای قابل‌توجهی را در استان آذربایجان شرقی برای دانش‌آموزانی انجام دهد که یا به‌دلیل عدم دسترسی به آموزش‌های مجازی با مشکل روبه‌رو شده بودند یا به‌دلیل عدم شناخت از استعدادهایشان، درحال گوشه‌گیری از سیستم آموزشی کشور بودند. در این گزارش سراغ مسئول این گروه جهادی رفتیم تا برایمان از کم‌وکیف کارهایشان بگوید.
امضای توافقنامه همکاری برای برگزاری اردوهای آموزشی
علی‌محمد توکلی، مسئول گروه جهادی دانشگاه فرهنگیان تبریز قصه ایجاد گروه را این‌طور روایت می‌کند: «گروه جهادی‌های دانشگاه‌مان از سال 97 ایجاد شد و از همان زمان نیز محور اصلی فعالیت‌هایشان را توزیع عدالت آموزشی و اقدامات فرهنگی گذاشت. هدفی که باعث شد تا با اوج‌گیری کرونا و غیرحضوری شدن آموزش‌ها در مدارس، جزو اولین گروه‌هایی باشیم که در تابستان 99، در سطح استان به بحث آموزش دانش‌آموزان ورود کنیم.»
او با بیان اینکه برای اولین بار در شهرستان ورزقان اردوی جهادی آموزشی برگزار کردیم، می‌گوید: «این اردو در تابستان 99 برپا شد که در آن حدودا 21 نفر حضور داشتند و توانستیم اشکالات درسی نزدیک به 83 دانش‌آموز را رفع کنیم. بعد از این اردو با توجه به استقبالی که از سمت دانش‌آموزان و اولیا داشتیم، هدف‌گذاریمان را برگزاری چنین اردوهایی به‌صورت استانی گذاشتیم، مولفه‌ای که باعث امضای توافقنامه‌ای بین 3 ارگان شد.» دانشگاه فرهنگیان، بسیج دانشجویی و اداره کل آموزش‌وپرورش استان 3 دستگاهی بودند که با امضای توافقنامه، مسیر جدیدی را در راستای رفع محرومیت آموزشی در استان آذربایجان‌شرقی برداشتند. موضوعی که توکلی درباره نتایج اش می‌گوید: «خوشبختانه با این کار در فاز اول، نزدیک به 207 دانشجومعلم در آن شرکت کردند که باعث شد بیش از هزار و 500 دانش‌آموز در سطح استان تحت پوشش قرار بگیرند؛ البته باید این مساله را هم بگویم که میانگین جمعیت گروه جهادی ما بیش از 50 نفر است که ظرفیت خوبی را برای برگزاری اردو در اختیارمان می‌گذارد.»
بیش از 1500 دانش‌آموز تحت پوشش آموزشی یک گروه جهادی
مسئول گروه جهادی دانشگاه فرهنگیان تبریز به آمار کلی دانش‌آموزانی که تحت پوشش این گروه در آمده‌اند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «در فاز اول طرح‌مان 227 دانشجومعلم در سطح 14 شهرستان استان حضور داشتند که بیش از 1500 دانش‌آموز تحت پوشش قرار گرفتند. در عید امسال نیز 21 دانشجومعلم شرکت کردند و 250 دانش‌آموز را تحت پوشش قرار دادند. در تابستان هم در شهرستان ورزقان 28 دانشجومعلم شرکت کردند و حدود 183 دانش‌آموز را تحت پوشش قرار دادند.» گروه جهادی فرهنگیان تبریز فرصت نوروز 1401 و تابستان را برای تقویت پایه‌های درسی دانش‌آموزان مناطق محروم استان از دست نداد و با برگزاری اردوهای مختلف، کلاس‌های تمرینی مختلفی را برای دانش‌آموزان برگزار کرد. توکلی روستاهای شهرستان چاراویماق را نقطه هدف برگزاری اردوی عید و شهرستان ورزقان را مبدا حضور جهادی‌های این گروه در اردوی تابستان معرفی می‌کند و می‌گوید: «با توجه به اینکه فعالیت‌های ما بیشتر در حوزه آموزش و فرهنگ متمرکز است؛ با حضور در این مناطق اقدام به برگزاری کلاس‌های تقویتی برای دانش‌آموزان ابتدایی، دبیرستان و راهنمایی کردیم و به‌صورت کلی این کار در لیست برنامه‌های آموزشی‌مان قرار دارد. دانشجومعلمان در دو بعد تربیتی و مسائل فرهنگی و خانوادگی فعال هستند و با توجه به همین ویژگی، ارائه مشاوره و آموزش از ارکان اصلی انجام فعالیت‌های جهادی ما محسوب می‌شود.»
استعدادیابی 60 دانش‌آموز در سطح استان آذربایجان‌شرقی
مسئول گروه جهادی دانشگاه فرهنگیان تبریز به استعدادیابی از دانش‌آموزان مناطق محروم اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی در شهرستان چاراویماق بودیم بعد از اینکه کلاس‌های آموزشی برگزار کردیم، متوجه شدیم برخی از دانش‌آموزان از لحاظ درسی خیلی ضعیف هستند، اما در حوزه‌هایی مانند فنی‌وحرفه‌ای استعداد زیادی دارند، این مساله باعث شد تا آنها را به سمت دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای سوق دهیم. در اصل به دانش‌آموزان مشاوره می‌دهیم تا بتوانند استعدادشان را پیدا کرده و در همان مسیر گام بردارند.»
او درباره آمار دانش‌آموزانی که به سمت استعداد خود هدایت شدند، می‌گوید: «در فاز اول بیشترین برنامه‌ریزی که در استان داشتیم، بیش از 50 دانش‌آموز بود که استعدادیابی کردیم و دانشجومعلمان همچنان با آنها در ارتباط هستند. در اردوی عید نیز استعداد 10 تا 15 دانش‌آموز را پیدا کرده که با آنها در ارتباط هستیم. البته با هزار و 500 دانش‌آموزی که در سطح استان تحت پوشش قرار دادیم امروز با بیش از 150 نفر آنها در ارتباط هستیم.»
محل برگزاری اردوها چگونه انتخاب می‌شود؟
مسئول گروه جهادی دانشگاه فرهنگیان تبریز درباره نحوه انتخاب مناطق هدف به‌ویژه برای فعالیت‌های جهادی و به آموزشی، توضیح می‌دهد: «این مناطق عمدتا دسترسی خوبی به اینترنت ندارند. برای مثال ورزقان بعد از شهرستان چاراویماق از محروم‌ترین شهرستان‌های استان است، یعنی مردم این مناطق یا از نظر مالی، اصلا امکان خرید گوشی هوشمند را برای خود یا فرزندان‌شان ندارند یا به دلیل بی‌سوادی خانواده، نمی‌توانند از فضای مجازی استفاده کنند، یعنی در مجموع بستر استفاده از فضای مجازی در این مناطق وجود ندارد و در چنین شرایطی طبیعی است که دانش‌آموزان از لحاظ درسی هم با مشکلات جدی روبه‌رو شوند.»
او درباره نحوه شناسایی مناطق محروم را به‌صورت کلی این‌طور عنوان می‌کند: «یک تا دو ماه قبل از اینکه در منطقه‌ای اردو برگزار می‌کنیم، تیمی را به آن منطقه می‌فرستیم تا از این طریق به این شناخت برسیم که نیاز به اعزام گروه جهادی به این منطقه وجود دارد یا خیر.»
بستر استفاده از فضای مجازی در مناطق محروم وجود ندارد
موضوع اصلی برای فعالیت جهادی‌ها، انتخاب سوژه‌هایشان است. به عبارت دیگر علی‌رغم اینکه مناطق محروم هر استان و هر شهر را به‌راحتی می‌توان پیدا کرد، اما اینکه پیش از برگزاری اردو، شناخت نسبتا دقیقی از وضعیت منطقه مورد نظر داشت، کاری نیست که جهادی‌ها به‌تنهایی از پس آن بر بیایند. موضوعی که توکلی هم به‌نوعی بر آن صحه می‌گذارد و می‌گوید: «دانش‌آموزان نیازمند در این مناطق پیش‌تر از طریق آموزش‌وپرورش استان شناسایی شده و نامه‌ای را از مسئولان این اداره دریافت کردیم که در هر شهرستان چند دانش‌آموزش به دلیل دسترسی به عدم اینترنت و سواد رسانه‌ای نتوانسته در برنامه شاد حضور داشته باشد.»
تفاوت‌های فرهنگی در هر منطقه هم مولفه مهمی است که تقریبا هر گروه جهادی با حضور در منطقه محروم، تلاش دارد تا با انجام فعالیت‌های مرتبط با این حوزه، به ارتقای فرهنگ و رفع چالش‌های این حوزه بپردازند. جهادی‌های فرهنگیان تبریز هم با در نظر گرفتن اینکه مشکلات فرهنگی مناطق با یکدیگر متفاوت است، به برنامه‌ریزی برای رفع این مسائل پرداخته‌اند. او می‌گوید: «عمده مشکلات ما برای مثال در مناطق حاشیه‌ای شهرستان تبریز، درگیر اعضای خانواده با اعتیاد یا رواج داشتن طلاق است. در شهرستان‌های دیگر نیز نداشتن سواد و فقر مالی خودبه‌خود باعث بروز مشکلات فرهنگی شده بود.»
مسئول این گروه جهادی درباره استقبال دانشجومعلمان از اردوهای جهادی می‌گوید: «استقبال دانشجومعلمان در هر باری که ما فراخوانی می‌دهیم بیشتر می‌شود، اما این‌طور نیست که بگوییم می‌توانیم همه دانشجومعلمان را به اردوها ببریم؛ چراکه با توجه به شرایط مالی و حمایت‌هایی در هر برهه از اردوها صورت می‌گیرد، می‌توانیم تعداد محدودی را به این اردوها ببریم. برای مثال در اردوی عید استقبال بیشتر از 100 نفر بود؛ قطعا اگر حمایت‌های مالی و پشتیبانی بیشتر شود، می‌توانیم جمعیت بیشتری از دانشجومعلمان را به اردو بفرستیم.»
اولویت اجرایی‌شدن سندتحول است البته در حد بضاعت‌مان
جهادی‌های فرهنگیان تبریز هم همانند دیگر گروه‌های جهادی برای خودشان رسالت خاصی را در نظر گرفته‌اند. رسالتی که توکلی آن را آموزش و تربیت معرفی کرده و می‌گوید: «ما بعد از 4 سال درس خواندن در دانشگاه فرهنگیان، معلم می‌شویم و با در نظر گرفتن همین خصوصیت، اولویت اول‌مان را آموزش و تربیت قرار دادیم و تلاش کردیم این رسالت را هم در سطح استان گسترش دهیم. البته در سطح شهرستان تبریز فعالیت نداشته و بیشتر به شهرستان‌های اطراف رفتیم. در تحقق این رسالت هم توانستیم از ظرفیت بومی دانشجومعلمان استفاده کنیم به‌طوری که اگر دانشجومعلمی ساکن هشترود استان بود، با کمک او توانستیم در برقراری عدالت آموزشی در حاشیه شهرستان هشترود ورود کنیم.»
اهمیت برقراری عدالت آموزشی در کشور به‌ویژه مناطق محروم دغدغه‌ای است که پای گروه جهادی‌ای را به این حوزه باز کرده است. توکلی درباره این اهمیت می‌گوید: «در برخی مناطق هیچ نماینده‌ای از حاکمیت وجود ندارد، در چنین شرایطی وقتی معلمی به‌عنوان نماینده کشور، به مردم چنین منطقه‌ای سر می‌زند، قطعا دستاوردهای زیادی خواهد داشت. نباید فراموش کرد دانش‌آموزی که در ولیعصر درس می‌خواند با فردی که در چاراویماق تحصیل می‌کند، متفاوت است. این موضوع را به خوبی لمس می‌کنیم و به همین دلیل اولویت‌مان را اجرایی‌سازی سندتحول در حد بضاعت‌مان گذاشته‌ایم.»
علی‌رغم اینکه رسالت اصلی فرهنگیان تبریز مباحث آموزشی و فرهنگی است، اما اعضای این گروه با حضور در مناطق محروم در صورت نیاز به فعالیت‌های عمرانی هم مشغول می‌شوند. موضوعی که البته دست برتر را در اردوهای این گروه ندارد. توکلی معتقد است: «در اردویی که نوروز 1401 و تابستان امسال برگزار کردیم، با وجود اینکه تمرکزمان مباحث آموزشی و فرهنگی بود، اما وقتی دیدیم برخی زیرساخت‌های مناطق مشکل دارد به انجام فعالیت‌های عمرانی در راستای رفع این مشکل هم پرداختیم، البته قطعا گروه‌های جهادی داریم که به‌صورت تخصصی به فعالیت‌های عمرانی می‌پردازند و ما در زمره آنها قرار نمی‌گیریم.»
به گرفتن تجربه‌نگاشت از دانشجومعلمان روی آورده‌ایم
توکلی درباره انجام کارهای پژوهشی در بطن اردوهای جهادی می‌گوید: «ما کار پژوهشی انجام نمی‌دهیم اما تجربه‌نگاشتی از دانشجومعلمان می‌گیریم. در این تجربه‌نگاشت از ظرفیت‌های مناطق و ظرفیت‌های بومی مناطق اطلاع کسب می‌کنیم و این داده‌ها را نیز در اختیار استانداری قرار می‌دهیم تا از این طریق دستگاه‌های دیگر نیز در جریان وضعیت مناطق محروم قرار بگیرند.»
طبق گفته‌های توکلی مقصد بعدی حضور جهادی‌های دانشگاه فرهنگیان هم شهرستان تبریز و مردم حاشیه‌نشین این شهرستان است، اما هنوز کار شناسایی برای تعیین نقطه هدف نهایی صورت نگرفته و گروه در حال برنامه‌ریزی برای اعزام تیم‌های شناسایی است.
او به تغییر وضعیت فعالیت‌های گروه بعد از دوران کرونا اشاره و عنوان می‌کند: «ما طرح «بهار آموزش در خزان کرونا» را داریم که در آن دانشجومعلمان را به مناطق محروم تبریز می‌فرستیم تا در مناطقی که خلأ امکانات آموزش مجازی بین دانش‌آموزان وجود دارد یا معلمان آن مناطق از نظر زبان و فن بیان چندان قوی نیستند و به سبب آن دانش‌آموزان با مشکلات درسی مواجهند، کارهای جهادی در راستای رفع مشکلات درسی انجام شود.»