سیدمهدی طالبی، خبرنگار:لیز تراس، نخست‌وزیر خوش‌یمنی برای هیچ‌یک از انگلیسی‌ها جز خودش نیست. او روز سه‌شنبه 6 سپتامبر (شهریور 16 شهریور) به نخست‌وزیری رسید ولی دو روز بعد ملکه‌ای که 70سال در سلطنت و 96سال در جهان دوام آورده بود از هردو رخت بر بست.
«خون‌آشام لندن» حالا دومین قربانی خود را نیز گرفته است؛ ولی زنده. روز جمعه گذشته تراس با اخراج «کواسی کوارتنگ»، وزیر دارایی خود در سی‌وهشتمین روز وزارتش آن هم به‌دلیل اجرای سیاستی که وی برایش تجویز کرده بود، نشان داد برای حفظ خود حاضر به انجام هر کاری است. کوارتنگ با اعلام برنامه اقتصادی نخست‌وزیر برای اداره کشور موجب سقوط ارزش پوند و بازارهای مالی شده بود. با وجود این اقدام و جایگزینی کوارتنگ با جرمی هانت که از اعضای مطرح حزب محافظه‌کار است اما همچنان تهدید برکناری بالای سر تراس قرار دارد.
به گزارش مهر، نشریه دیلی‌میل روز گذشته (دوشنبه) در گزارشی مدعی شد که نخست‌وزیر انگلیس تا پایان هفته‌جاری برکنار خواهد شد. براساس این گزارش احتمال بالایی درباره برکناری تراس تا ۲۴ اکتبر (دوم آبان)، وجود دارد. به نوشته این نشریه نبرد تراس برای جایگاه سیاسی‌اش، احتمالا به‌زودی به سر خواهد رسید، زیرا پیش‌بینی می‌شود حدود ۱۰۰ نفر از اعضای پارلمان حزب حاکم محافظه‌کار انگلیس، رأی عدم‌اعتماد خود به تراس را تقدیم «گراهام بردی»، رئیس کمیته حزب محافظه‌کار کنند.
بحران چگونه ایجاد شد؟
دولت انگلیس در 23 سپتامبر (1 مهر) اعلام کرد درحال آماده‌سازی برنامه‌اش جهت اجرای طرح «کاهش مالیات»ها است. با این خبر بازارهای انگلیس متشنج شده و ارزش پول ملی این کشور سقوط کرد. دولت تراس براساس طرح خود قصد داشت با کاهش 45 میلیارد دلاری مالیات از شرکت‌ها از اقداماتی مانند افزایش استقراض در کوتاه‌مدت برای جبران کسری بودجه خود بهره بگیرد.
هنگامی که طرح کاهش مالیات‌ها اعلام شد با توجه به افزایش انتظارات برای افزایش استقراض خارجی، ارزش پوند دچار افت شدیدی شد. در همان روز جمعه 23 سپتامبر (1 مهر) هر پوند در‌برابر دلار آمریکا با کاهشی ۳ درصدی روبه‌رو شد و به زیر 1.09 دلار رسید. این کاهش ارزش پوند ضمن برجای گذاشتن اثرات تورمی در جامعه انگلیس که اخیرا با دو رقمی شدن نرخ کم‌سابقه‌ای در این کشور را موجب شده، با افزایش هزینه‌های دولت باعث عمیق شدن کسری بودجه آن نیز می‌شود.
در پی تیره و تار شدن آینده اقتصادی انگلیس بود که به سرعت نرخ بهره اوراق قرضه دولت تقریبا دو‌برابر شده و با تشنج در بازار و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری برخی از صندوق‌های بازنشستگی در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند. همین مساله باعث شد بانک مرکزی این کشور تصمیم بگیرد به‌سرعت برای تنظیم بازار مداخله کند.
ایده اقتصادی تراس چه بود؟
شعار تراس برای جلب توجه رای‌دهندگان ثروتمند حزب محافظه‌کار یک چیز بود؛ «کاهش مالیات». این شعار درحالی توسط او داده می‌شد که کشورش درگیر یک بحران معیشتی کم‌سابقه بود، به‌گونه‌ای که بوریس جانسون، نخست‌وزیر سابق در تبعات همین بحران سقوط کرد. براساس یک دیدگاه مشهور اقتصادی که اغلب توسط احزاب محافظه‌کار مانند حزب جمهوری‌خواه آمریکا پیگیری می‌شود، برای دولت‌ها بیشتر از مالیات باید رشد اقتصادی اهمیت داشته باشد، زیرا این رشد به‌خودی‌خود باعث افزایش مالیات خواهد شد.
احزاب محافظه‌کار مالیات‌های بالا را عامل کاهش توانایی شرکت‌ها در توسعه کسب‌وکارهای‌شان می‌دانند و معتقدند اگر شرکت‌ها مالیات کمتری بدهند منابع مالی بیشتری را به توسعه کسب‌وکارشان اختصاص داده و موجب افزایش تولید، اشتغال و به تبع آن مالیات‌ها می‌شوند. از نگاه این احزاب مالیات «مجازات» ثروتمندانی است که با ذهن پویا و خلاق خود کسب‌وکارهایی را راه‌اندازی کرده و ضمن ایجاد اشتغال برای مردم با تولیدات‌شان رفاه را برای کشور رقم زده‌اند.
این زاویه نگاه هرچند در ظاهر زیبا به‌نظر می‌رسد، اما در‌واقعیت به‌کارگیری حداکثری آن می‌تواند برای جامعه فاجعه‌بار باشد. بدون مالیات طرح‌های اجتماعی مانند حمایت از آموزش‌و‌پرورش، بیمه‌های درمانی و همچنین بودجه‌های امنیتی به شکل ضعیفی اجرا خواهند شد.
با این حال انتقادی که به تراس وارد است فراتر از نقد دیدگاه اقتصادی یک حزب است. حتی اگر ایده اقتصادی مورد‌علاقه تراس را یک ایده پخته و تجربه‌شده بدانیم، این ایده از لحاظ زمان اجرا دچار اشکالاتی است. همین امروز نیز به‌دلیل هزینه بالای سوخت و مواد‌غذایی که به‌دنبال جنگ اوکراین بر مردم انگلیس تحمیل شده است به‌اندازه کافی طاقت آنها را کم کرده که تحمل اجرای سیاست‌هایی مشابه سیاست‌های ریاضتی را نداشته باشند.
ریشه‌های سیاسی شعار تراس
لیز تراس برای رسیدن به نخست‌وزیری نیازی به جلب آرای مردمی نداشت. هنگامی که بوریس جانسون از نخست‌وزیری برکنار شد، تراس تنها باید برای رسیدن به رهبری حزب مبارزه می‌کرد نه نخست‌وزیری. او به‌طور خودکار با کسب رهبری حزب ریاست دولت را نیز به‌دست می‌آورد. تراس زمانی وارد گود رقابت شده بود که جانسون در انتخابات پارلمانی پیروزی را در سطح کشور برای حزب به‌دست آورده بود.
به همین دلیل او برای سکونت در خانه شماره 10 داونینگ استریت باید نظر اکثریت اعضای حزب محافظه‌کار را جلب می‌کرد. این حزب دارای 180 هزار عضو بود که برای حفظ عضویت‌شان سالانه مبالغی را تحت‌عنوان «حق عضویت» می‌پرداختند. این افراد بیشتر متمولانی هستند که سن بالایی دارند. این رویه انتخاب نخست‌وزیر را به‌صورت موقت از «دموکراسی» دور و به «آریستوکراسی» یا حکومت حلقه‌ای محدود نزدیک‌تر می‌کند. از این‌رو شعارهای تراس بیش از آنکه برای جلب توجه مردم طراحی شوند بر اخذ نظر مثبت ثروتمندان حاضر در حزب محافظه‌کار متمرکز بودند.
بحران از روز 39 صدارت
تراس در هجدهمین روز از ریاستش بر دولت دستور اعلام برنامه‌ریزی برای کاهش مالیات‌ها را اعلام کرد اما در روز سی‌ونهم ریاستش مجبور به اقدامی نامعمول شد. کواسی کوارتنگ وزیر دارایی او برای شرکت در نشست وزیران دارایی کشورهای عضو صندوق بین‌المللی پول در واشنگتن حضور داشت، اما به‌دلیل فراخوانده شدن از سوی نخست‌وزیر به‌سرعت به لندن بازگشت. در هنگام دیدار با تراس، او به وزیرش توضیح داد باید هرچه سریع‌تر استعفا دهد. تراس در سخنرانی 8.5 دقیقه‌ای خود پس از این اقدام گفت خیلی متاسف است که مجبور شده آقای کوارتنگ را برکنار کند، اما او باید قاطعانه تصمیم می‌گرفت زیرا اولویتش این است که در چهارچوب منافع ملی بریتانیا عمل کند. او تاکید کرد: «مشخص است که اثرات بخش‌هایی از بودجه اضطراری «فراتر و سریع‌تر» از آنچه انتظار می‌رفت بوده و حالا برای اطمینان دادن از انضباط مالی به بازارها باید فوری اقدام می‌کردم.»
تراس در اقدامی قابل توجه برای جانشینی کواسی کوارتنگ، جرمی هانت را به‌عنوان وزیر دارایی منصوب کرد؛ فردی که به‌دلیل جایگاهش در حزب محافظه‌کار و سابقه تلاشش برای کسب رهبری حزب رقیبی جدی برای نخست‌وزیر فعلی است. او پیش‌تر از سال 2018 تا 2019 وزیر خارجه انگلیس بود. پس از استعفای ترزا می، هانت رقابت دشواری با بوریس جانسون برای کسب رهبری حزب محافظه‌کار داشت ولی با کسب 47 هزار رای در‌برابر جانسونی که 92 هزار رای داشت به‌سختی شکست خورد.
چرا نخست‌وزیر به رقیبش قدرت و فرصت داد؟
وزارت دارایی در کنار وزارتخانه‌هایی مانند کشور، خارجه و دفاع جزو ستون‌های اصلی یک دولت به‌شمار می‌روند. تراس قطعا از لحاظ حزبی در شرایطی به‌شدت دشوار قرار داشته که به حضور رقیبش در این جایگاه رضایت داده است. از سوی دیگر در شرایط فعلی که تمرکز زیادی بر اقتصاد وجود دارد، حضور هانت در وزارت دارایی یک فرصت برای اوست، زیرا موفقیتش در این حوزه می‌تواند نام او را در لیست ساکنان خانه شماره 10 داونینگ استریت ثبت کند.
این اقدام تحت فشار شدید حزبی روی داده است، زیرا براساس برخی از خبرهای غیررسمی تاکنون 100 نماینده حزب محافظه‌کار با امضای نامه‌ای تلاش‌ها برای برکناری رئیس این حزب را آغاز کرده‌اند. در‌صورتی‌که سهمی از قدرت به هانت داده نمی‌شد احتمالا ده‌ها نماینده دیگر نیز به موج شکل‌گرفته در بین محافظه‌کاران می‌پیوستند.
شکاف تصمیم‌گیری در حزب محافظه‌کار
محافظه‌کاران از سال 2010 تاکنون قدرت را در دست دارند. با این حال از سال 2016 با برگزاری رفراندوم برگزیت همانند تمام اجزای سیاسی کشورشان دچار بحران شده‌اند، به‌گونه‌ای که طی 6 سال گذشته دست‌کم 3 نخست‌وزیر خود را برکنار کرده‌اند.
درحالی‌که کمتر از 6 ماه از اعلام استعفای بوریس جانسون از رهبری حزب می‌گذرد، برکناری رهبری دیگر از این حزب می‌تواند تبعاتی جدی برای محافظه‌کاران و انگلیس داشته باشند. بر همین اساس برخی معتقدند برای کاهش تنش‌های درون‌حزبی نیاز است تا بهجای حرکت حزب محافظه‌کار به‌سمت انتخابات داخلی، انگلیس به‌سمت انتخابات زودهنگام پارلمانی حرکت کند. در این صورت فردی که حزب را در پیروزی انتخاباتی رهبری کرده دارای قدرتی مضاعف خواهد شد که می‌تواند از التهابات درون‌حزبی بکاهد.
در همین راستا تاکنون 628 هزار شهروند انگلیسی با امضای طوماری خواستار کناره‌گیری نخست‌وزیر این کشور شده‌اند. در این نامه که در تارنمای پارلمان قرار داده شده، آمده است: «انتخابات فوری برگزار کنید تا مردم بتوانند تصمیم بگیرند که چه‌کسی باید ما را از بحران‌های بی‌سابقه‌ای که کشور را تهدید می‌کند برهاند.» براساس رویه‌های سیاسی اگر شمار امضا‌کنندگان چنین نامه‌هایی از 10 هزار نفر فراتر روند، دولت باید به آن پاسخ دهد. بر همین مبنا اگر تعداد امضا‌کنندگان از 100 هزار نفر فراتر رود این نامه در مجلس نمایندگان به بحث گذاشته می‌شود. با وجود این تاکنون هیچ‌کدام از این دو نهاد درباره نامه مزبور با بیش از نیم‌میلیون امضا اظهارنظری نکرده‌اند.
تراس محبوب‌تر است یا استارمر
نظر‌سنجی‌ها نشان می‌دهند حزب کارگر پس از مدت‌ها افول به‌لطف اشتباهات پی‌در‌پی رقیب خود درحال بازیابی است. براساس نظرسنجی موسسه «یوگاو» که اخیرا به سفارش روزنامه تایمز چاپ لندن انجام شده، محبوبیت حزب محافظه‌کار به رهبری لیز تراس در مقابل حزب کارگر به رهبری «کی‌یر استارمر» ۲۸ درصد کمتر است. این میزان یک‌سوم آرا را شامل می‌شود. در این نظرسنجی 51 درصد از شرکت‌کنندگان حامی حزب کارگر بوده و تنها 23 درصد از حزب محافظه‌کار حمایت کرده‌اند. همچنین در بخش دیگری از نظرسنجی که بهجای حزب، درباره رهبران حزبی از شرکت‌کنندگان نظرخواهی شده 42 درصد از استارمر و فقط 13 درصد از تراس حمایت کرده‌اند.
با وجود شرایط مناسب در نظر‌سنجی‌ها اما کارشناسان سیاسی معتقدند حزب کارگر همچنان در حوزه «ارائه چشم‌انداز قوی به مردم» نسبت به رقیب خود دچار مشکل است.
انگلیس؛ عامل نگرانی غرب
انگلیس با وجود عبور کشورهای جهان از تبعات کرونا همچنان درگیر آسیب‌های آن است. اندازه اقتصاد این کشور تاکنون به سطح پیش از بحران کرونا نرسیده است. لندن در میان هفت کشور صنعتی جهان تنها کشوری است که با این وضعیت روبه‌رو است. آشفتگی‌های جدید انگیس باعث شده این کشور بهجای ایتالیا که از بی‌ثباتی ریشه‌داری در سطح سیاسی و اقتصادی رنج می‌برد، به جدی‌ترین نگرانی قدرت‌های غربی تبدیل شود.
میزان این نگرانی‌ها در سطحی بود که پس از مواجهه انگلیس با تشنجات اخیر، جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در جمع خبرنگاران گفته بود: «من تنها کسی نیستم که گمان می‌کند این طرح اشتباه است. من با این سیاست مخالفم اما این موضوع به مردم و کشور انگلیس مربوط می‌شود و نه من.»