ندا اظهری، خبرنگار:مشکلات استخوانی اعم از پوسیدگی‌های دندانی و پوکی استخوان و دردهای مفصلی و استخوانی از جمله شایع‌ترین دردهایی هستند که خیلی به سن و سال افراد هم ارتباطی پیدا نمی‌کند. درست است که افراد با افزایش سن و کاهش تراکم‌های استخوانی بیشتر در معرض این قبیل بیماری‌ها قرار می‌گیرند اما به‌طورکلی افراد در هر سنی و به هر دلیلی مستعد ابتلا به بیماری‌های استخوانی هستند. پوسیدگی‌های دندانی که اغلب با درمان‌های ترمیم ریشه یا کشیدن و جایگزین کردن دندان با ایمپلنت قابل اصلاح است و همچنین پوکی استخوان و دردهای مفصلی هم جزء مشکلاتی هستند که معمولا قابل درمان نبوده و تنها پزشکان با تجویز داروهای مکمل و تقویتی سعی می‌کنند از تشدید دردها و پوکی استخوان در بیماران جلوگیری کنند. این نخستین بار در دنیاست که یک شرکت دانش‌بنیان نانویی ایرانی موفق شده با استفاده از نانوداروها، ترکیباتی بسازد که حتی مصرف کوتاه‌مدت آنها می‌تواند هم پوسیدگی‌های دندانی را ترمیم کند و هم پوکی استخوان را درمان و دردهای مفصلی را از بین ببرد.
فرهاد بخشی، تحصیلکرده رشته مهندسی پزشکی و مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «پدیده زیستی نانو» است. این شرکت در حوزه نانومواد مبتنی‌بر هیدروکسی آپاتیت کار می‌کند که 65 درصد استخوان و 97 درصد مینای دندان از همین ماده تشکیل شده است. این برای اولین بار در دنیاست که محققان ایرانی توانسته‌اند فرمول این ماده را به‌گونه‌ای بسازند که نزدیک‌ترین شباهت را به بخش استخوان و مینای دندان داشته باشد و به عبارتی، عناصر دیگری علاوه‌بر کلسیم و فسفر داخل این فرمول قرار دارد. بخشی می‌گوید: «در فرمول این ترکیب نانویی، کلسیم و فسفر را به اندازه‌ای ترکیب کرده‌ایم که نسبت استخوانی است و از آنجایی که فرمولی مشابه استخوان دارد، هم میزان فوق اشباع فسفری و هم فوق اشباع کلسیمی را در خون ایجاد می‌کنیم و به عبارتی، هم آجرها و هم سیمان مورد نیاز را برای استخوان‌ها در اختیار بدن قرار می‌دهیم.»
خمیردندان‌های نانویی برای ترمیم پوسیدگی‌های دندانی
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان به «فرهیختگان» می‌گوید: «هیدروکسی آپاتیت به‌عنوان یک نانوماده در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارد. یکی از کاربردهای آن در حوزه دندانی و دندان‌پزشکی است به‌طوری که در خمیردندان‌های ترمیم‌کننده، خمیردندان‌های ضدحساسیت و براق‌کننده و سفیدکننده مورد استفاده قرار می‌گیرند و در حال حاضر، در دو خمیردندان در حال استفاده است. در ارزیابی‌هایی که روی 700 نمونه در دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه تهران، مرکز جلوگیری از پوسیدگی، این تست را روی دندان انجام دادیم، اثبات کردیم که این ماده عملکرد سفیدکنندگی، براقیت و ضدحساسیت دندانی و پیشگیری از پوسیدگی را دارد.»
بخشی ادامه می‌دهد: «در تست این خمیردندان‌های نانویی، دندان را در معرض پوسیدگی قرار دادیم. بعد از آن، دندان را در مرحله استفاده از خمیردندان و غذا خوردن قرار دادیم به‌طوری که روزانه دندان را سه بار در معرض پوسیدگی و سه بار در معرض ماده نانویی در قالب خمیردندان قرار دادیم و بعد از 14 روز ارزیابی‌هایی را انجام دادیم که مشخص شد پس از سه روز، دندان 43 درصد، در 7 روز 63 درصد و در 14 روز 93 درصد خود را ترمیم می‌کند به این معنی که یک دندان پوسیده، به دندانی تبدیل می‌شود که فاقد پوسیدگی است. حتی در کنار تست‌های مکانیکی، تست‌های میکروسکوپی را هم انجام داده و دریافتیم که پوسیدگی دندان بعد از طی این مراحل برطرف شده است. با استفاده از این خمیردندان‌های نانویی، حساسیت‌های دندانی بیماران هم در 14 روز برطرف می‌شود. این نانومواد با توجه به اینکه عمقی‌ترین پوسیدگی‌ها را هم ترمیم می‌کند، حتی نیاز به ترمیم ریشه دندان را هم از بین می‌برد.»
کمک به ترمیم‌های استخوانی در دندان‌پزشکی
بخشی در ادامه گفت‌وگو به مزیت دیگری از این نانومواد برای دندان‌پزشکان اشاره می‌کند و می‌گوید: «کاربردی که این ماده دارد، در گرفت‌های استخوانی است که به‌عنوان پودرهای استخوانی کاربرد دارد. به‌عنوان مثال، در فردی که یکی از دندان‌هایش را کشیده و نیاز به ایمپلنت پیدا می‌کند، به دلیل تحلیل رفتن بافت استخوانی در ناحیه دندان کشیده‌شده، پزشک نیاز دارد این منطقه را ترمیم کند. دندان‌پزشکان پودر استخوان را در آن منطقه قرار داده و لثه را بخیه می‌کنند تا استخوان تحلیل‌رفته ترمیم شود تا طی 4 تا 12 ماه بتوانند ایمپلنت را انجام دهند. نمونه مشابه آلمانی این محصول ادعا کرده که محصول آن می‌تواند بین یک تا چهار ماه ترمیم استخوانی را انجام دهد.»
درمان پوکی استخوان با کلسیمی متفاوت
او همچنین در ادامه توضیح عملکرد هیدروکسی آپاتیت عنوان کرد که این نانوماده در حوزه مکمل‌های دارویی نیز قابل استفاده است. کلسیم کاربردهای متنوعی در بحث‌های مکمل‌های خوراکی دارد. به‌عنوان مثال، کلسیم حتی در حوزه مغز و اعصاب نیز تجویز می‌شود به‌طوری که در تنظیم اعصاب و مسائل مرتبط با آن کاربردی است. علاوه‌بر این، در درمان پوکی استخوان و رفع دردهای مفصلی عملکرد خوبی داشته است. خانم‌ها معمولا بیشتر از آقایان دچار پوکی استخوان می‌شوند به‌طوری که از هر دو خانم، یک نفر دچار پوکی استخوان می‌شود. اما از هر 5 مرد، یک یا دو نفر مبتلا به این بیماری می‌شوند. به گفته بخشی، افراد معمولا زمانی متوجه پوکی استخوان می‌شوند که گوارش شروع به تحلیل رفتن شده و باید قرص‌های بزرگ کلسیمی را مصرف کنند که بخش زیادی از آن هم جذب بدن نشده و در کلیه‌ها رسوب کرده و احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی را افزایش می‌دهد. اما تفاوت این کلسیم با کلسیم‌های دیگر در این است که ما در نانودارویی که تولید کرده‌ایم با دوز تقریبا یک‌دهم میزان دوز مصرف دیگر کلسیم‌ها، این کلسیم را مشابه یک محصول اروپایی وارد کپسول کردیم و بیماران از آن استفاده می‌کنند.»
کلسیم نانویی که 100 درصد جذب می‌شود
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان نانویی تاکید می‌کند که نخستین عملکرد این کپسول‌های کلسیم این است که دردهای مفصلی این بیماران بدون مصرف هیچ‌گونه مسکنی، طی 7 تا 14 روز بهبود پیدا می‌کند و فرآیند ترمیم در بدن آنها اتفاق می‌افتد. ضمن اینکه در داخل فرمالیزاسیون این ماده، یون‌هایی قرار دارد که قادرند در موضع درد، منطقه اصلی درد را به منطقه خنثی تبدیل کرده و درد کاهش پیدا می‌کند. از آنجایی که جذب این کلسیم‌ها صددرصد اتفاق می‌افتد، عملا دوز آن یک‌دهم کلسیم‌های معمولی شده است؛ این در حالی است که کلسیم‌های معمولی که در بازار وجود دارند و بیشتر بیماران از آنها استفاده می‌کنند، تنها 20 درصد جذب بدن شده و در دسترس زیستی قرار می‌گیرند اما از این میزان هم بخشی از بدن دفع می‌شود.
او در تایید فرآیندهای درمانی این داروهای کلسیمی نانویی به بیمارانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیمارانی داشته‌ایم که به دلیل درد یا قفل‌شدگی‌های زانو یا دردهای کمر یا ستون فقرات نیازمند جراحی بوده‌اند، اما بعد از استفاده به مدت یک ماه به‌گونه‌ای بهبود پیدا کرده‌اند که دیگر نیازی به انجام عمل جراحی ندارند. یا در نمونه دیگر، یک خانم بیمار 70 ساله‌ای داشتیم که در منطقه قرمز پوکی استخوان قرار داشته است. در این مرحله از بیماری، پزشکان درنهایت از دارودرمانی برای جلوگیری از شدت یافتن بیماری استفاده می‌کنند. دو سال مصرف داروهای مختلف نه‌تنها وضعیت بیمار را بهتر نکرد، بلکه وضعیت پوکی استخوان او تشدید شد. این بیمار، بعد از مصرف 200 کپسول از این نوع کلسیم به مدت 6 ماه، از منطقه قرمز خارج شد و وارد منطقه زرد و نزدیک به منطقه سبز قرار گرفت و این نشان می‌داد که پوکی استخوان بیماری در حال ترمیم و رفع شدن بود. درواقع، بیمار با مصرف این داروی مکمل از فاز پوکی استخوان خارج و وارد مرحله‌ای شد که شاید تنها دردهای مفصلی او را آزار می‌دهد و این دردهای مفصلی هم به مرور با مصرف این قرص‌ها درمان می‌شوند. با این اوصاف، دیگر بیمار نگران افتادن و شکستگی استخوانی نیست.»
بخشی می‌افزاید: «ما حتی بیمارانی داشتیم که در سنین 70 سالگی به دلیل شکستگی استخوانی حاد، پزشک تشخیص گذاشتن ایمپلنت جهت ترمیم استخوانی داده بود که با مصرف دو هفته‌ای کلسیم‌های متفرقه هیچ بهبودی پیدا نکردند. اما شکستگی استخوان در همین بیماران بعد از سه هفته که از کلسیم‌های هیدروکسی آپاتیت استفاده کردند، به‌گونه‌ای ترمیم شده است که حتی پزشک قادر به تشخیص محل شکستگی نیست. این مکمل‌های کلسیمی نانویی حدود یک سالی می‌شود که وارد سبد دارویی کشور شده و بیماران می‌توانند حتی بدون نسخه هم آن را خریداری کرده و روزانه تا 6 ماه یک کپسول 220 میلی‌گرمی از کلسیم هیدروکسی آپاتیت را هم مصرف کنند که 10 درصد میزان نیاز روزانه بدن را طبق مقیاس جهانی در بر دارد با این تفاوت که تمام این 10 درصد جذب بدن می‌شود. بیمارانی که وضعیت حادتری دارند، می‌توانند تا رفع شدن مشکل به مصرف این دارو ادامه دهند. این کپسول کلسیم طی دو تا سه دقیقه داخل معده حل می‌شود و در 30 دقیقه جذب آن اتفاق می‌افتد؛ از این رو، مصرف آن با داروهای مرسوم پوکی استخوان تداخلی ایجاد نمی‌کند. این دارو برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان هم موثر است چراکه میزان کلسیم موردنیاز روزانه را طبق سبک زندگی‌ای که بیماران دارند، تنظیم می‌کند.
شاید کمی عجیب باشد اما از نظر علمی، مصرف دوغ و ماست به خودی خود باعث بروز پوکی استخوان می‌شود. این دو ماده غذایی به دلیل لاکتیک اسیدی که دارند، جذب کلسیم را از استخوان‌های بدن انجام می‌دهند. از این رو، رعایت صحیح رژیم غذایی تا حد زیادی می‌تواند به جلوگیری از تشدید پوکی استخوان در افراد کمک کند.
کلسیم نانویی و درمان مشکلات روماتولوژی
او درباره رسوب نکردن این کلسیم در کلیه‌ها به «فرهیختگان» می‌گوید: «ما تست کلیه را هم روی بیماران انجام داده‌ایم. بیمارانی داشته‌ایم که کلیه‌های سنگ‌ساز داشته‌اند و تحت نظر پزشک شروع به مصرف این مکمل‌های کلسیمی نانویی کردند. بررسی‌ها هیچ علامتی از رسوب کلسیم و تشکیل سنگ‌های کلیوی در این بیماران نشان نداد. کلسیم عملکردهای مختلف دیگری هم دارد. بیمارانی را هم داشتیم که دچار مشکلات روماتوئید بوده‌اند و بعد از سه سالی که از این مکمل مصرف کرده‌اند، از نظر روماتولوژی بهبود یافته‌اند. این بیماران اغلب مشکل پوکی استخوان هم دارند. حتی آنزیم‌های تیروئیدی این بیماران هم به‌طور عجیبی، بهبود پیدا می‌کرد. بعد از مدت‌ها متوجه شدیم که عملکرد کلسیم حتی در بهبود آنزیم‌های تیروئید هم موثر واقع می‌شود.»
قیمت کلسیم نانویی ایرانی؛ یک‌هفتم نمونه خارجی
بخشی، مدیرعامل این شرکت نانویی به «فرهیختگان» می‌گوید: «نمونه کلسیم خارجی فاقد بعضی یون‌های دیگر است به‌طوری که نمونه خارجی تنها حاوی نانو هیدروکسی آپاتیت و ترکیبی از کلسیم و فسفات است اما در نمونه داخلی، علاوه‌بر کلسیم و فسفات، از منیزیم و سدیم هم استفاده کرده‌ایم که همین مواد به بهبود و ترمیم استخوانی کمک می‌کند. خانم‌ها به دلیل سیستم بدنی خاصی که دارند، در کنار کلسیم، منیزیم را هم از دست می‌دهند. از این رو، اغلب مکمل‌های کلسیمی، حاوی کلسیم منیزیم زینک و کلسیم ویتامین D است. حضور منیزیم در مقیاسی که جذب 100 درصدی برای آن اتفاق بیفتد، به بهبودی پوکی استخوان کمک می‌کند. علاوه‌بر مزیت ترکیب دارویی که نسبت به نمونه خارجی دارد، تفاوت قیمت قابل توجهی هم بین نمونه خارجی و داخلی وجود دارد به‌طوری که داروی خارجی آن در صورتی که وارد ایران شود، با قیمت 34 یورو به فروش می‌رسد و حتی بدون در نظر گرفتن هزینه گمرکی، هر بسته کپسول 30تایی با قیمت یک میلیون و 200 هزار تومان عرضه خواهد شد اما این محصول در داخل ایران، با قیمت یک‌هفتم کمتر از نمونه خارجی به فروش می‌رسد.»
صادرات به اروپا و خاورمیانه با ثبت پتنت اروپایی
او در ادامه به صادرات این محصول هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «این دارو و مکمل با توجه به ترکیبات جدیدی که به کلسیم هیدروکسی آپاتیت و مشابه نمونه‌های خارجی اضافه شده، به‌عنوان یک مکمل و داروی جدید قابل عرضه به دنیاست. با چند شرکت بزرگ آلمانی و انگلیسی و چند شرکت عراقی و قطری در منطقه مذاکره کرده‌ایم. انگلیسی‌ها استقبال زیادی از این دارو کرده‌اند و در صورت نتیجه‌بخش بودن مذاکرات، به‌راحتی می‌توانیم صادرات آن را در دستورکار قرار دهیم. در حال حاضر، حجم تولید برآورد شده این دارو در سال جاری حدود 6 تن است. ماده اولیه این مکمل حدودا یک‌سوم نمونه اروپایی آن است. ضمن اینکه ما ثبت پتنت اروپایی را در اختیار داریم و به همین دلیل فروش آن در سطح اروپا نیز به‌سادگی امکان‌پذیر است.»
کلسیمی منهای ویتامین D
معمولا از نظر پزشکی، ترکیب ویتامین D در کنار کلسیم، علاوه‌بر اینکه جذب کلسیم را افزایش می‌دهد، از رسوب آن در کلیه‌ها نیز جلوگیری می‌کند، اما بخشی در ادامه صحبت‌هایش به این نکته اشاره می‌کند که یکی از دلایلی که در این کلسیم از ترکیب ویتامین D استفاده نشده، این است که سایز کپسول بسیار کوچک است و افراد در هر سنی به‌راحتی می‌توانند آن را مصرف کنند.