رشد و توسعه فناوری درحال‌حاضر در دنیا، یکی از واژه‌های کلیدی است که حرف اول را در بسیاری از کشورها می‌زند و حتی کشورهایی هم که تاکنون در این زمینه ضعیف عمل کرده‌اند، تلاش می‌کنند با الگوبرداری از کشورهای موفق، الگوی موفقی را در زمینه توسعه حوزه فناوری در کشور خود پیاده‌سازی کنند. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای استراتژیک در منطقه، سال‌هاست راهبردهایی را به‌منظور توسعه فناوری در کشور اجرایی کرده و در این مسیر ناملایمات زیادی را هم پشت‌سر گذاشته و می‌گذارد. از آنجایی که ایران جزء کشورهای تحریم‌شده از سوی آمریکا و غرب به‌شمار می‌رود، مقوله صادرات و واردات با چالش‌های مهمی روبه‌رو است و تولیدکنندگان، صنایع و کارخانه‌های داخلی گاه برای کوچک‌ترین کارهای خود نیز دچار مشکل می‌شوند. بعد از تشدید تحریم‌ها و احساس نیاز داخل به تجهیزات و دستگاه‌های موردنیازی که بیشتر وارداتی بودند، محققان داخلی را بر آن داشت تا با تکیه بر دانش دانشجویان و محققان وطنی، روند تولیدات داخلی را رونق ببخشند تا بتوانند باری از دوش تولید داخل بردارند. اما برای تسهیل تولیدات فناورانه و ورود آنها به بازار، اطلاعات دقیقی موردنیاز است که هر فردی قادر به این کار نیست و باید متولی این امر دنبال کارها باشد. این وظیفه سال‌هاست روی دوش‌های کریدور فناوری تا بازار سنگینی می‌کند.
عماد احمدوند، مدیر کریدور فناوری تا بازار در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از کم‌و‌کیف شکل‌گیری این کریدور و نقش این مرکز در تسهیل روند صادرات محصولات شرکت‌های نانویی و دانش‌بنیان داخلی می‌گوید که در ادامه می‌خوانید.
کریدور فناوری تا بازار از کجا و چگونه شکل گرفت؟
کریدور فعالیت خود را حوالی سال 87، 88 آغاز کرد و از سال 90 ثبت رسمی شد و قریب 11سال از عمر آن می‌گذرد. درواقع، این کریدور به‌عنوان یک نهاد تسهیلگر عمل می‌کند. شروع کار کریدور در حوزه فناوری نانو بود، اما طی سال‌های نخست فعالیت، به‌مرور ماهیت شرکت روی کلیت شرکت‌های دانش‌بنیان بسط پیدا کرد. در ابتدا که کار ستاد نانو شروع شد، در دل آن، حمایت‌هایی برای رشد فناورها و کمک به رشد شرکت‌های نوپا طراحی شده بود. ستاد نانو برنامه‌ای برای ورود به بحث اجرای این حمایت‌ها نداشت. از جمله این حمایت‌ها می‌توان به این مورد اشاره کرد که به‌عنوان مثال، یک شرکت برای ورود به بازار باید مطالعه بازار انجام دهد و این کار از عهده یک شرکت سه چهار نفره که تخصص این کار را هم ندارند، برنمی‌آید. کار باید روی بازاریابی یا برندینگ یا منابع انسانی، ثبت حقوقی دستاوردها درقالب پتنت انجام شود. از همان ابتدا، بین پانزده تا شانزده خدمت متفاوت دیده شده بود و هرکدام از آنها را باید مجموعه متخصص همان کار انجام دهد. ستاد نانو، مجموعه یا نهادی را با عنوان کریدور خدمات فناوری تا بازار ایجاد کرد که بین چند نهاد حکم واسطه را ایفا می‌کند؛ یک طرف این کریدور، دولت است که به‌دنبال حمایت است و طرف دیگر، شرکت یا تیم فناور است که به‌دنبال رشد است و طرف دیگر هم نهادهای ارائه‌کننده خدمات تخصصی است.
کریدور نقش واسطه‌گری را چگونه انجام می‌دهد؟
کریدور درواقع، واسط این چند طرف قرار می‌گیرد. شرکت فناور درخواست خود را به کریدور ارائه می‌دهد یا ارزیابی اولیه هم توسط کریدور انجام می‌شود. به‌عنوان مثال، شرکت درخواست مطالعه بازار را به کریدور ارائه می‌دهد و این مرکز، کارگزارهای تخصصی را شناسایی و بعد از ارزیابی، آنها را شناسنامه‌دار و مشخص می‌کند که کدام نهاد با چه کیفیتی می‌تواند خدمات موردنیاز این شرکت را انجام دهد. بنابراین، کریدور درخواست شرکت فناور را به آن کارگزاری تخصصی ارجاع داده و این کارگزار کار را برای شرکت فناور انجام می‌دهد. بخشی از هزینه‌ای که برای ارائه این خدمت باید پرداخت شود، از سوی نهاد دولتی به‌صورت یارانه پرداخت می‌شود. به‌عبارتی، دریافت تقاضا، نظارت بر کار نهادهای کارگزار، مدیریت تعامل بین آنها، گرفتن حمایت دولتی و رساندن این حمایت به کارگزار، همگی از سوی کریدور فناوری تا بازار انجام می‌شود.
از سال 87 و 88 الگوی کار این مرکز آغاز شد و سال 90 ثبت شد و از سال 93 به بعد، معاونت علمی عنوان کرد بهتر است خدماتی که درقالب کریدور در حوزه نانو به شرکت‌های نانویی ارائه می‌شود، در حوزه صادرات به تمام شرکت‌های دانش‌بنیان عرضه شود و علاوه‌بر اینکه خدماتی را در اختیار شرکت‌های نانویی قرار می‌دهد، با عنوان کریدور صادرات این خدمات را ارائه دهد. به‌عبارتی، فعالیت‌های کریدور روی حوزه کل شرکت‌های دانش‌بنیان بسط پیدا کرده است. اما در سال‌های اخیر، تغییر و تحولات جدیدی در عملکرد کریدور رخ داده است.
شکل‌گیری پایگاه‌های صادراتی را می‌توان جزء تحولات کریدور به‌حساب آورد؟
بله، شکل‌گیری و آغاز به کار پایگاه‌های صادراتی ایران در کشورهای منطقه از جمله تغییر و تحولات ایجادشده در کریدور طی سال‌های اخیر به‌شمار می‌رود. چین، هند، سوریه، اندونزی و عراق جزء کشورهایی هستند که پایگاه‌های صادراتی ایران در آنها برای تسهیل امر صادرات بین دو کشور شکل گرفته‌اند. این مراکز با یک مدل قبلی پیش رفته‌اند، اما درحال‌حاضر آمریکای‌جنوبی را با شیوه جدیدی در دستورکار داریم و مقدمات کار آغاز شده است. مکزیک هم جزء کشورهایی است که زنگ شروع به کار پایگاه صادراتی در آن به‌صدا درآمده است. در دو سه سال گذشته، در ماهیت کار کریدور تغییراتی ایجاد شده و توسعه پیدا کرده به‌طوری‌که خدمات قبلی شامل خدمات توانمندسازی و تجاری‌سازی و حمایت‌های حوزه صادرات همچنان تداوم دارد و اغلب هم این خدمات مبتنی‌بر وب ارائه می‌شوند.
در سال گذشته، تمرکز مجموعه بیشتر روی حوزه صادرات قرار گرفت که ما جدا از حمایت‌های توانمندسازی که به شرکت‌ها ارائه می‌کنیم، باید روی توسعه بازارهای شرکت‌های دانش‌بنیان کارهای جدی‌تری انجام دهیم. یکی از کارها، ایجاد پایگاه‌های صادراتی در برخی از کشورها بود که در مجموعه ما، اولین پایگاه در چین راه‌اندازی شد و مراکز بعدی هم در اندونزی و سپس در هند و سوریه آغاز به کار کردند. در هر کدام از آنها، یک پایگاه صادراتی ایجاد شد که همه آنها در ابتدا روی حوزه فناوری نانو آغاز به کار کردند و در ادامه روی کلیت دانش‌بنیان‌ها بسط پیدا کرد. راهبری و مدیریت این مراکز برعهده کریدور است که خدماتی را به شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور توسعه بازار آنها در کشورهای هدف در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند.
شناسایی بازار هدف با توجه به عدم‌تسلط بر کشور مقصد چگونه انجام می‌شود؟
این یکی از موضوعاتی است که در زمان شکل‌گیری پایگاه‌های صادراتی مطرح شده است و این نگرانی همواره وجود داشته که با توجه به عدم‌شناخت نسبت به فضای صادراتی و بازار در کشور مقصد، چگونه می‌توان در امر صادرات موفق عمل کرد. عمده نگاه این است که در هر دفتر و هر کشوری، حتما یک شریک محلی و نهادی داشته باشیم که در آن کشور زیرساخت کسب‌وکار و نیز شناخت نسبت به آن کشور داشته باشد. وجود چنین شریک محلی از این جهت حائز اهمیت است که اگر ما بدون شناخت فضای کسب‌وکار وارد کشوری شویم، رسیدن به موفقیت در آن بازار ممکن است مدت‌ها طول بکشد و احتمال موفقیت به‌مراتب کمتر می‌شود. یک شریک محلی در هر کدام از این کشورها وجود داشته و اساس کار هم توسط کریدور تامین می‌شود.
عمده فعالیت‌ها در کشور مقصد، از جنس شناسایی بازارها و برقراری ارتباط با صنایع از سوی شرکای محلی انجام می‌شود. سمت ایران که شامل شناسایی شرکت‌های دانش‌بنیان و برقراری ارتباط و امضای قرارداد با آنها و پیگیری کارهای آنها می‌شود، توسط همکاران ما صورت می‌گیرد که کار مشترکی بین هرکدام از این پایگاه‌ها و شرکای محلی آنها برای موضوع صادرات انجام می‌شود. همچنین با توجه به موقعیت کشورها، مدل حضور پایگاه‌ها نیز متفاوت است. به‌عنوان‌مثال در سوریه یک زیرساخت نمایشگاهی مستقلی را با مالکیت خودمان خریداری و احداث کرده‌ایم و درواقع یک نمایشگاه دانش‌بنیان در این کشور داریم که در اختیار کریدور است و دفتر اداری هم از آن خود مجموعه است اما در هند متفاوت است، به‌طوری‌که زیرساخت اداری پایگاه ما توسط شریک هندی تامین شده است.
از پایگاه آمریکای جنوبی که به‌تازگی مراحل آن انجام‌شده چه خبر و در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
در چندماه اخیر با حوزه آمریکای جنوبی به سبک متفاوتی کار را پیش می‌بریم؛ چراکه توسعه این دفاتر به دلیل شرایط کرونا در دو سال اخیر آسیب دید و نیروها نمی‌توانستند به‌خاطر شرایط رفت‌وآمد و ویزا در این کشور مستقر باشند و هم به‌خاطر تفاوت فاحش ارزی که در دوسال اخیر اتفاق افتاد، قدرت مانور پایگاه‌های تجاری را در آن کشورها کم می‌کند. زمانی که دفتر چین در سال 94 شروع کردیم، دلار سه‌هزار تومان بود و درحال‌حاضر، دلار به 30 هزار تومان رسیده است. این عوامل باعث شده که با الگوی متفاوتی در کشورهای دیگر وارد شویم. اکنون چند وقتی است که روابط‌مان را با مکزیک شروع کرده‌ایم به این صورت که با سفارتخانه کار را پیش می‌بریم که آنها نهادهای تجاری و صنایعی را که می‌توانند مشتری ما باشند، در کشور مقصد براساس اطلاعاتی که ما ارسال می‌کنیم، شناسایی می‌کنند. درواقع در داخل کشور مطالعاتی انجام می‌شود که ما در حوزه دانش‌بنیان چه چیزهایی داریم که قابلیت صادر به آن کشورها را دارد و اطلاعات را ارسال کرده و آنجا با اتاق بازرگانی، صنایع و نهادهایی که شناخت و ارتباط دارند، رابطه برقرار می‌کنند و سفارتخانه، زیرساخت استقرار همکار ما در یک بازه کوتاه‌مدت یک‌ماهه را در آنجا فراهم می‌کند و سفارتخانه زیرساخت برگزاری جلسات را هم فراهم کرده و همکار ما بازه‌ای یک‌ماهه را در سفارتخانه مستقر بوده است. این اتفاق در مکزیک رخ داد و با صنایع و بازرگانی‌های مختلفی ارتباط داشته و محصولات متفاوت را که مطالعات آنها انجام شده، به شریک مکزیکی معرفی و جلسات آنلاینی بین این افراد و شرکت‌ها برگزار کرده است. برای تداوم هرچه بیشتر روابط با مکزیک، در سیزدهمین نمایشگاه نانو که هفته گذشته در نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار شد، دو هیات از مکزیک برای ادامه مذاکرات درباره محصولات معرفی‌شده به آنها به ایران آمدند. درواقع کار ادامه پیدا می‌کند تا بتوانیم این شرکت‌ها را به بازارهای کشور مقصد وصل کنیم. درطول این مسیر هم شریک محلی را باید پیدا کرد. دو هیاتی که از مکزیک در نمایشگاه نانوی امسال حضور یافتند، در دو حوزه تجهیزات پزشکی و کشاورزی فعالیت دارند اما ما محصولات بیشتری را هم به آنها معرفی کرده‌ایم و تعاملاتی پیش می‌رود.
همین مدل مشابه را هم با برزیل پیش می‌بریم، به‌طوری‌که جلسات و مقدمات کار فراهم‌شده و تعاملات‌مان با کارشناسان اقتصادی سفارت خودمان در برزیل پیش می‌رود و به‌زودی به مدت یک‌ماه در برزیل مستقر خواهد شد. جلسات این حضور از قبل از استقرار این فرد زمان‌بندی‌شده است. با همین مدل با بعضی از کشورهایی که ظرفیت بازار خوبی دارند و سفارتخانه‌ها نیز همکاری می‌کنند، کار را پیش می‌بریم. در موردتعامل با برزیل، حوزه تجهیزات پزشکی در اولویت ما قرار دارد و در ادامه حوزه پوشش‌ها هم محصولات مختلفی معرفی‌شده است.
از زمانی که کریدور راه‌اندازی شده، آماری از میزان رشد صادراتی در اختیار دارید؟
در حوزه نانو، آمارها مشخص است و طبق آخرین آمار رسمی منتشرشده، رقم بازار فروش محصولات نانویی تا پایان سال 1400 حدود 19 هزار میلیارد تومان اعلام‌شده است که در مقایسه با آمار سال 99 که رقم 11 هزار و 500 میلیارد تومان بود، رشد قابل‌توجهی را به خود اختصاص داده است. صادرات محصولات نانویی هم تا سال 99 حدود 7 درصد کل بازار بود که رقم 20 میلیون دلار را به خود اختصاص داده است. طی یکی، دوسال حجم بازار صادراتی با رکود و افت مواجه شد اما بار دیگر در سال 99، نسبت به سال 98 این بازار دو برابر شده است.
چشم‌اندازی برای سال‌های آینده پایگاه‌های صادراتی در نظر دارید؟
بله، با این الگوی جدید، با کشورهای دیگر هم کار را توسعه خواهیم داد. درحال‌حاضر با چند کشور آفریقایی تعاملاتی را انجام داده‌ایم و سفارتخانه در 10 تا 12 کشور آفریقایی اعلام آمادگی کرده‌اند که میزبان همکاران ما در بازه‌ای یک‌ماهه باشند. اطلاعاتی را برای آنها ارسال کرده‌ایم تا در حوزه‌های مشخص، در صورت امکان مشتریان اولیه‌ای را پیدا کنند تا نیرو برای بررسی‌های بازار اعزام شود. ما در یکی دو سال گذشته، کاری که انجام داده‌ایم، این بوده که تقریبا تمام شرکت‌های دانش‌بنیان را با نگاه به میزان آمادگی‌ای که برای صادرات دارند، تحت‌عنوان باشگاه شرکت‌های صادراتی دانش‌بنیان ارزیابی کرده‌ایم. این کار را با این نگاه انجام داده‌ایم که چه کریدور و چه ستادی و معاونت علمی بخواهد کار صادراتی انجام دهد، باید حدود 10 درصد شرکت‌های برتر دانش‌بنیان را از نظر آمادگی صادرات شناسایی و انتخاب کند و تمرکز را روی آنها بگذارد. این کاری که ما انجام داده‌ایم، از میان هفت‌هزار شرکت، با غربالگری‌های اولیه و با دیدگاه خبرگی، حدود 1300 شرکت را انتخاب کرده‌ایم که این شرکت‌ها ارزیابی فنی و فیلتر شده و در مرحله اول، 950 شرکت با مولفه‌های صادراتی شامل فناوری، سازمان و بازار ارزیابی اولیه و رتبه‌بندی شده‌اند که از مجموع شرکت‌ها حدود 312 شرکت در سطح 6 تا چهار ستاره دسته‌بندی‌شده‌اند. اطلاعات این شرکت‌ها برای سفارتخانه‌ها ارسال‌شده تا مراحل بعدی ارزیابی و تعاملات انجام شود.