سیدمهدی طالبی، خبرنگار:با پیشروی سریع ارتش روسیه به‌سمت کی‌یف، پایتخت اوکراین در ابتدای جنگ، رسانه‌ها وضعیت نبردها در این شهر را با وضعیت شهر «استالینگراد» در جنگ‌جهانی دوم مقایسه می‌کردند. استالینگراد که امروزه «ولگوگراد» نام دارد طی سال‌های 1942 تا 1943 شاهد شدیدترین نبردها میان ارتش شوروی و نیروهای آلمان نازی بود. نبرد بر سر این شهر به‌دلیل شدت و اهمیت آن، متر به متر در جریان بود و خسارات زیاد و میهنی بودن جنگ آن را به یک واقعه دردناک و مشهور در تاریخ تبدیل کرد. در آغاز جنگ روزنامه انگلیسی گاردین در توصیفی پیرامون آن نوشته بود: «حومه کی‌یف اکنون شبیه منظره جهنمی استالینگراد است.»
با عبور زمان جنگ از یک‌ونیم‌سال، حالا در نیمه‌دوم دیگر صحبتی از «استالینگراد شدن» شهرهای اوکراین نیست، حالا همه درباره احتمال بالای «هیروشیما شدن» شهرهای این کشور صحبت می‌کنند.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا پنجشنبه گذشته در یک گردهمایی حزب دموکرات هشدار داد که خطر «آرماگدون» هسته‌ای در بالاترین سطح خود از زمان بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ قرار گرفته است.
استفاده از واژه «آرماگدون» اشاره‌ای به «جنگ آرماگدون» دارد. براساس آنچه در کتاب «مکاشفه یوحنا» آمده است این منطقه محل تجمع و نبرد آخرالزمان خواهد بود. از آنجا که کتاب «مکاشفه یوحنا» یکی از انجیل‌های چهارگانه و آخرین مورد از آنان است، به‌عنوان منابع دینی «عهد جدید» از اهمیت بالایی در دیدگاه‌های مسیحی برخوردار است. به کار بردن این واژه از سوی بایدن نشان می‌دهد که بوی یک جنگ وسیع به مشام دولت آمریکا و دستگاه‌های نظامی-اطلاعاتی آن رسیده است؛ همان‌گونه که آنان به‌درستی پیش از حمله روسیه به اوکراین آن را پیشگویی کرده بودند. بایدن به دموکرات‌های حاضر در جلسه پنجشنبه تاکید کرده وقتی پوتین درباره استفاده از تسلیحات هسته‌ای صحبت می‌کند، شوخی نمی‌کند. بااین‌حال رئیس‌جمهور آمریکا می‌گوید پوتین به این دلیل به‌دنبال استفاده از سلاح هسته‌ای است که «ارتش او به‌طور قابل‌توجهی عملکرد ضعیفی داشته است.»
بایدن معتقد است جهان برای اولین‌بار از زمان بحران موشکی کوبا، با تهدیدی مستقیم برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای روبه‌رو شده است. در بحران موشکی کوبا که در سال 1962 میان شوروی و آمریکا رخ داد، مسکو تلاش داشت در پاسخ به استقرار موشک‌ها و بمب‌افکن‌های هسته‌ای آمریکا در اروپای غربی و ترکیه در مجاورت مرزهای بلوک شرق و شوروی، موشک‌های هسته‌ای خود را در خاک کوبا مستقر کند. واشنگتن دربرابر این اقدام دست به محاصره کوبا زد اما درنهایت با توافق میان دو کشور، شوروی از استقرار تسلیحات هسته‌ای خود در کوبا دست کشید و آمریکا نیز درمقابل موشک‌های پی‌جی‌ام-۱۹آ ژوپیتر مجهز به کلاهک‌های هسته‌ای را که در ترکیه مستقر کرده بود، نابود کرد. این بحران در زمان خود جهان را در آستانه یک جنگ بزرگ و انهدامی هسته‌ای قرار داده بود، پس از این تجربه هراس‌انگیز بود که واشنگتن و مسکو به تلاش‌هایشان برای کاهش شدت رقابت‌های هسته‌ای خود سرعت بخشیدند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه طی روزهای اخیر تهدید کرده است از هر وسیله‌ای برای حفاظت از خاک کشورش استفاده خواهد کرد. او این تهدید را در پس‌زمینه‌ای از الحاق چهار استان اوکراین به خاک روسیه مطرح کرده و گفته این سرزمین‌ها را از این به بعد به‌عنوان «سرزمین‌های جدید» کشورش می‌داند.
روز سه‌شنبه 5 مهر بود که نتایج رفراندوم الحاق در چهار استان دونتسک، لوهانسک، ژاپروژیا و خرسون به‌نفع پیوستن به روسیه رقم خورد و پس از طی فرآیندهای قانونی در داخل این کشور، این چهار استان به‌طور رسمی به خاک روسیه الحاق شدند. به‌عنوان اولین تهدید بلافاصله پس از این الحاق، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفته بود این مناطق نیز مانند دیگر سرزمین‌های روسیه تحت‌پوشش هسته‌ای مسکو قرار خواهند گرفت.
با افزایش این تهدیدها بود که ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین که کشورش فاقد تسلیحات هسته‌ای است پا به میدان لفاظی‌های هسته‌ای گذاشت؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد بیش از هر چیز در ادامه برداشت‌های خلاف واقع این بازیگر طنز سابق تلویزیونی اوکراین از توان و جایگاه کشورش بازمی‌گردد.
زلنسکی بامداد جمعه در یک سخنرانی ویدئوکنفرانسی اندیشکده‌ای استرالیایی، از سازمان ناتو درخواست کرد قبل از آنکه روسیه دست به استفاده از تسلیحات هسته‌ای بزند، این سازمان علیه روسیه حملات پیش‌دستانه انجام دهد. او در این باره گفت: «ناتو چه باید بکند؟ امکان استفاده روسیه از سلاح‌های اتمی را از بین ببرید. حملات پیشگیرانه انجام دهید تا بدانند درصورت استفاده از آنها (تسلیحات اتمی) چه اتفاقی برای آنها (روسیه) می‌افتد.» او به غرب هشدار داد درصورت عدم این حمله پیش‌دستانه باید منتظر حملات هسته‌ای روسیه باشند.
ساعتی بعد سرگئی نیکیفوروف، سخنگوی زلنسکی در توضیح اظهارات او گفت که زلنسکی خواستار استفاده از سلاح اتمی علیه روسیه نشده است، موضوعی که می‌تواند درست به نظر برسد، زیرا شواهد دیگری نیز آن را تایید می‌کنند. در همین راستا زبیگنیو رائو، وزیر امور خارجه لهستان در روزهای اخیر هشدار داده بود حملات هسته‌ای روسیه به اوکراین می‌تواند به واکنش ویرانگر ناتو علیه مسکو منجر گردد. بااین‌حال او تاکید داشت این واکنش هسته‌ای نخواهد بود، زیرا حمله هسته‌ای روسیه به اوکراین که کشوری عضو ناتو نیست، حمله‌ای هسته‌ای علیه این سازمان به‌حساب نمی‌آید که بخواهد پاسخی همتا به آن بدهد.
ژنرال پترائوس، رئیس سابق سازمان سیا و همچنین فرمانده پیشین نیروهای آمریکایی در عراق، نیز گفته است درصورت استفاده از تسلیحات هسته‌ای توسط روسیه از نظر او آمریکا باید به‌طور مستقیم با تسلیحات متعارف به تمام اهداف روسیه در خاک اوکراین حمله کند و شناورهای روسی در دریای سیاه را نیز از بین ببرد.
تاکید وزیر خارجه لهستان و همچنین ژنرال پترائوس بر پاسخ متعارف به حمله هسته‌ای روسیه به خاک اوکراین نشان می‌دهد زلنسکی شاید نظری مشابه را بیان کرده و نسبت به حمله پیش‌دستانه هسته‌ای توسط ناتو علیه روسیه منظوری نداشته است. با وجود این گفته‌های زلنسکی، رائو و پترائوس حتی علی‌رغم نفی استفاده از تسلیحات هسته‌ای علیه روسیه، به‌دلیل مطرح کردن درگیری مستقیم میان واشنگتن و مسکو نتیجه‌ای جز منتهی شدن به جنگ هسته‌ای نخواهد داشت.
باید در نظر داشت تاکنون هیچ‌گاه دو قدرت هسته‌ای با یکدیگر وارد نبرد نشده‌اند، زیرا برمبنای نظرات بازدارندگی مسلح بودن یک کشور به تسلیحات هسته‌ای مانع از حمله هر کشوری به آنها می‌شود. تنها در یک مورد پس از آنکه هند و پاکستان در سال 1998 با انجام آزمایش‌های هسته‌ای رسما ورود خود به باشگاه هسته‌ای را اعلام کردند، در سال 1999 در منطقه «کارگیل» در کشمیر به‌مدت دوماه با یکدیگر درگیر شدند؛ نبردی که بیشتر به درگیری‌ها و تنش‌های نظامی مرزی شباهت داشت تا جنگی فراگیر.
درباره موقعیت زمانی جنگ کارگیل نیز باید توجه داشت که تنها یک‌سال پس از انجام نخستین آزمایش هسته‌ای، دهلی‌نو و اسلام‌آباد دارای قدرت استفاده عملی از تسلیحات هسته‌ای نبودند. این مساله نمی‌تواند در رابطه با جنگ اوکراین قابل تکرار باشد. اگر آمریکا بخواهد با حجم وسیعی از تسلیحات متعارف به‌طور مستقیم به ارتش روسیه در خاک اوکراینی که عضو ناتو نیست حمله کند، مسکو هم چاره‌ای جز حمله متقابل نخواهد داشت.
روسیه دارای بیشترین تسلیحات هسته‌ای جهان است. تخمین زده می‌شود مسکو 5977 سلاح هسته‌ای در اختیار دارد، درحالی‌که آمریکا از 5428 مورد بهره می‌برد. از این میزان روسیه 1458 سلاح هسته‌ای را برای استفاده فوری و آمریکا نیز 1389 مورد را مستقر کرده‌اند، حتی اگر این تسلیحات هسته‌ای نیز پا به‌میدان نبرد نگذارند، تشدید جنگ که می‌تواند به بسیج همگانی در کشورهای درگیر منجر شود با تسلیحات متعارف می‌تواند جهان را در پرتگاه رنجی طولانی قرار دهد.
درحال‌حاضر تمام چشم‌ها به روسیه دوخته شده است. این کشور درگیر جنگی شده که توقع می‌رفت بسیار زودتر از امروز به اتمام برسد اما درحال‌حاضر دورنمای فوری‌ای از پایان ندارد. گره اصلی ماجرای هسته‌ای شدن جنگ همین‌جاست، درحالی‌که برخی معتقدند روسیه صرفا برای گشودن گره‌های جنگ از تسلیحات هسته‌ای استفاده خواهد کرد و به‌نظر می‌رسد مسکو هدف بزرگ‌تری دارد و آن اجتناب از طولانی شدن جنگ است که وارد نهمین‌ماه خود شده است. اگر جنگ به همین منوال پیش برود روس‌ها راهی جز زدن سوت پایان جنگ با تسلیحات هسته‌ای نخواهند داشت. در سال‌جاری بوریس جانسون، نخست‌وزیر سابق انگلیس که تا چندماه قبل در راس قدرت قرار داشت، مدعی شده بود جنگ اوکراین دست‌کم تا پایان سال 2023 ادامه خواهد داشت؛ ادعایی که نشانگر نقشه غرب برای تبدیل کردن اوکراین به یک باتلاق برای روسیه است.
حمله هسته‌ای (احتمالی) روسیه چگونه خواهد بود؟
روسیه در جریان جنگ اوکراین با چند دشواری روبه‌روست. نخست آنکه به‌طور مستقیم با عاملان جنگ روبه‌رو نیست تا بتواند با ضربه مستقیم آنان را از پیگیری نقشه‌هایشان علیه خود بازدارد. حملاتی که تاکنون صورت گرفته‌اند نیز قدرت لازم برای ارسال یک پیام غیرمستقیم معتبر را نداشته‌اند.
دوم آنکه طولانی شدن جنگ باعث فرسایشی شدن جنگ برای طرفین شده است. روسیه همواره با پیامدهای این جنگ از جمله رساندن تدارکات مداوم به جبهه‌های گسترده و بسیج صدها هزار نیرو روبه‌روست.
سوم نیز آنکه به نظر می‌رسد مسکو از نظر تسلیحات متعارف به مشکلاتی برخورد کرده است. مسکو در جریان جنگ اوکراین نسبت به وسعت جنگ با کمبودهایی در حوزه شناسایی اهداف و همچنین دسترسی به تسلیحات دقیق برای نابودی آنها مواجه است و از سوی دیگر نیز به‌طور کامل قادر به بهره‌گیری از تسلیحات متعارف معمول و غیردقیق خود مانند آتش‌بارهای راکتی و توپخانه‌ای در خطوط درگیری نیست. این عوامل روسیه را به اقدامی سوق خواهند داد که می‌تواند منجر به استفاده مسکو از تسلیحات خاص با قدرت تخریب بالا شود. در این حوزه البته یک گام عقب‌تر از تسلیحات هسته‌ای، روس‌ها به تسلیحات گرمافشاری نیز دسترسی دارند. روس‌ها در سال 2007 یک بمب گرمافشاری با 7 تن وزن آزمایش کردند که قدرتی معادل 44 کیلوتن تی.ان.تی داشت. این بمب پاسخی به آزمایش بمبی مشابه در سال 2003 توسط آمریکا بود. بمب روسی اما وزن کمتری نسبت به نمونه آمریکایی دارد و قدرتش هم چهار برابر آن است. روسیه می‌تواند از این بمب در اوکراین بهره بگیرد اما اشکالاتی در حوزه پرتاب و شدت تخریب آن، احتمالا مانع انجام آن است. با وجود آنکه «پدر همه بمب‌ها» قدرت زیادی دارد اما قدرتش نسبت به تسلیحات هسته‌ای معمولی بسیار کمتر بوده و هراس‌افکنی آنان را ندارد. از سوی دیگر وزن زیاد این بمب پرتاب آن را تنها توسط بمب‌افکن‌های سنگین میسر می‌سازد. در شرایطی که جنگنده‌های روسیه به راحتی قادر به عملیات بر فراز اوکراین نیستند استفاده از این بمب‌افکن‌های به‌شدت بزرگ کاری مخاطره‌آمیز خواهد بود. بر همین اساس استفاده از چنین تسلیحاتی شاید منتفی باشد و در صورت به کارگیری نیز نتیجه مورد نظر را به بار نخواهند آورد. آنچه روس‌ها در نگاه خود دارند بهره‌گیری از تسلیحات هسته‌ای است.
این تسلیحات در دو شاخه قابل دسته‌بندی هستند. نخست تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی که قدرت کمی داشته و برای انهدام کامل نقاط تجمع دشمن و پایگاه‌های بزرگ و فرودگاه‌ها به کار می‌روند. برخی از تسلیحات هسته‌ای در سطحی برای امور تاکتیکی طراحی شده‌اند که توسط توپخانه شلیک شده و دشمن را در خط مقدم یا خطوط پشت آن مورد هدف قرار می‌دهند.
یک نمونه بسیار جالب از این تسلیحات سامانه اتمی «دیو کروکت» است. این سامانه در پشت یک جیپ حمل شده و شامل بمبی به وزن 34 کیلوگرم با قدرت 20 تن تی.ان.تی است. دقت این بمب کمتر از 50 متر است و بردی نزدیک به 3 کیلومتر دارد. اندازه آن نیز تقریبا مانند یک هندوانه است.
دسته دوم اما تسلیحات هسته‌ای استراتژیک هستند که شامل تسلیحات هسته‌ای بسیار قدرتمند و همچنین تسلیحات هیدروژنی می‌شوند. این تسلیحات تاثیراتی عظیم بر محل اصابت داشته و می‌توانند محدوده‌های شهری وسیعی را به‌طور کامل منهدم کنند؛ درحالی‌که برای تخریب کامل یک شهر بزرگ به ده‌ها سلاح هسته‌ای تاکتیکی نیاز است.
روسیه احتمالا با بهره‌گیری از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی به یک یا چند پادگان یا فرودگاه ارتش اوکراین حمله خواهد کرد. از نگاه مسکو، هراسی که این تسلیحات هسته‌ای ضعیف می‌آفرینند برای پایان جنگ اوکراین کافی خواهند بود. با تخریب پادگان‌ها و فرودگاه‌های ارتش اوکراین تمام نظامیان حاضر در آن در یک روز کشته خواهند شد موضوعی که هضم آن را توسط ارتش اوکراین دشوار می‌سازد. کشته شدن یک هزار نظامی در یک ماه قابل هضم است اما از بین رفتن آنها در عرض چند ثانیه می‌تواند روحیه نظامیات اوکراینی را تضعیف کند.
اگر این پادگاه در اطراف شهری کم‌جمعیت واقع شده باشد با آواره شدن ساکنان آن، هراس‌افکنی روسیه به جامعه اوکراین رسوخ بیشتری خواهد یافت. هرچند تجربه آوارگی 13 میلیون تن اوکراینی این مساله را عادی ساخته است اما آوارگان هسته‌ای که نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای هستند، طنین سنگینی در جامعه اوکراین خواهد افکند.
در حوزه تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روس‌ها دست برتر را دارند زیرا از 2000 نوع از این سلاح بهره می‌گیرند، درحالی‌که آمریکا تنها 200 سلاح هسته‌ای تاکتیکی دارد که نیمی از آنها در اروپا مستقرند. این آمارها هرچند در ظاهر دست برتر مسکو را در جنگ هسته‌ای محدود نشان می‌دهد اما حکایت از قدرت بالاتر زرادخانه هسته‌ای آمریکا در جنگ استراتژیک هسته‌ای دارد؛ موضوعی که درصورت ورود واشنگتن به درگیری‌های مستقیم به زیان روس‌ها خواهد بود.