آزادسازی7 میلیارد دلار از منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی و همزمان تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا خبری بود که روز گذشته در رسانه‌ها منتشرشد. مطابق اخبار منتشرشده ایران هنوز حساب‌های اعلامی برای انتقال منابع مذکور را بنابر ملاحظات بانکی نپذیرفته و حساب‌های جدیدی را به این منظور معرفی کرده است. بنا بر کسب اطلاعی که «فرهیختگان» کرده، قرار است قطر نقش واسطه مالی را در این تبادل برعهده گرفته تا منابع بلوکه‌شده از طریق حساب‌های ارزی این کشور به ایران منتقل شود. خبر آزادی زندانیان را پیش از این سخنگوی سازمان ملل نیز تایید کرده است.
در بیانیه‌ای که روز شنبه استفان دوجاریک به نقل از دبیرکل سازمان ملل متحد منتشرکرد، گوترش از قبول درخواست‌هایش از رئیس‌جمهور اسلامی ایران مبنی‌بر اجازه خروج باقر نمازی برای معالجه در خارج از کشور تشکر کرده است. دبیرکل سازمان ملل همچنین در این بیانیه گفت: «خوشحال است که سیامک نمازی پسر باقر نمازی از بازداشت آزاد شده است.» جرد گینزر وکیل سیامک نمازی نیز عصر شنبه در مصاحبه با خبرنگار رویترز اعلام کرده بود که: «سیامک نمازی با مرخصی یک‌هفته‌ای و قابل تمدید از زندان ایران خارج شده است.» سیامک و باقر نمازی پدر و پسری هستند که در سال 94 به اتهام جاسوسی و همکاری با دولت آمریکا هرکدام به ۱۰ سال حبس محکوم شده بودند. خبر توافق بر سر مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا و آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده ایران درحالی انتشار یافته است که واشنگتن در یک میدان مذاکره دیگر یعنی در وین هنوز به مطالبات تهران درمورد ارائه تضمین‌های قوی برای رفع تحریم‌ها و بستن پرونده‌های ادعایی علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران پاسخی نداده و سعی دارد ایران را مقصر توقف مذاکرات جلوه دهد. واشنگتن همچنین همزمان با مذاکرات وین در اقدامی غیرسازنده برلیست تحریم‌های خود علیه ایران نیز افزوده است. همزمان با این تنش اعتراضات داخلی ایران نیز فرصت دیگری را برای اعمال فشار واشنگتن علیه تهران فراهم آورده است. آمریکا در چند روز اخیر با دستاویز قراردادن این اعتراضات، مواجهه خود با ایران را وارد فاز تهاجمی کرده و قصد دارد از این طریق تهران را تحت فشار قراردهد. توافق با ایران بر سر آزادسازی منابع بلوکه‌شده و تبادل زندانیان در فضای تنش‌آمیزی که آمریکا بر علیه ایران درحال طرح‌ریزی آن است در ظاهر رویکردی متناقض از واشنگتن را در مواجهه با تهران بازنمایی کرده و نمی‌توان تاثیر غیرمستقیم پیام‌های این توافق در روند مذاکرات وین و همچنین تنش‌های داخلی ایران را نادیده گرفت. در ادامه ضمن بررسی پیام توافق اخیر به بازخوانی سابقه ایران و آمریکا در تبادل زندانیان پرداخته‌ایم.
برخورد آمریکا با دیوار واقعیت
سال 88 اوباما رئیس‌جمهور آمریکا که از طریق نامه‌نگاری با رهبر انقلاب به‌طور مستقیم درحال مذاکره با ایران بود بعد از اینکه فضای داخلی ایران به بهانه تقلب در انتخابات به آشوب کشیده شد فضا را مهیا دیده و به یکباره رویکرد خود را از مذاکره به حمایت همه‌جانبه از ادبیات براندازانه تغییر داد. رویکردی که باعث شد رهبر انقلاب نیز پاسخ نامه دوم اوباما را ندهد. حال 13 سال از آن ماجرا می‌گذرد و ایران و آمریکا در موقعیتی مشابه قرارگرفته‌اند. در بحبوحه مذاکرات وین فضای داخلی ایران به بهانه مرگ مهسا امینی و با تحریک مداوم رسانه‌های غربی به آشوب کشیده شده و مقامات آمریکایی نیز به بهانه ادعاهای حقوق بشری مجددا حمایت از اغتشاشگران را در دستور‌کار قرار داده‌اند. اما یک تفاوت اساسی بین رویکرد فعلی آمریکا با سال 88 وجود دارد.
طرف آمریکایی درحالی‌که کمی محافظه‌کارانه‌تر نسبت به سال 88 آشوب‌طلبان را مورد حمایت قرار می‌دهد تن به یک توافق با ایران داده است. برای مخاطبی که مواجهه فرصت‌طلبانه آمریکا در سال 88 با ایران را تجربه کرده است درک رویکرد متناقض این کشور در سال 1401 کار راحتی نیست. توافق آمریکا با ایران آن‌هم در بحبوحه اغتشاشات داخلی ایران به‌وضوح نشان می‌دهد که واشنگتن قصد ندارد تمام تخم‌مرغ‌هایش را در سبد حمایت تمام‌قد از اغتشاشات قراردهد و احتمالا در رویکرد جدید خود حمایت از اغتشاشگران را صرفا یک اهرم فشار علیه ایران درنظر گرفته است. اهرم فشاری که واشنگتن سعی داشت در اجلاس سازمان ملل برای به حاشیه‌بردن سخنرانی رئیس‌جمهور کشورمان از آن بهره ببرد و احتمالا در میز مذاکرات وین نیز از استفاده از آن چشم‌پوشی نخواهد کرد. تغییر رویکرد آمریکا در مواجهه با آشوب‌های داخلی ایران را شاید بتوان ناشی از تجربه شکست‌خورده آمریکا در حمایت همه‌جانبه از آشوب‌طلبان و برخورد این کشور با دیوار واقعیت‌های ایران دانست.
پالس آمریکا برای بازگشت به میز مذاکرات
اینکه «هیچ ارتباطی بین موضوع آزادی زندانیان و مذاکرات هسته‌ای وجود ندارد» موضعی است که ایران همواره بر آن پا فشاری کرده است تا مانع از سوءاستفاده طرف غربی در پیوند زدن مسائل حقوق بشری با مذاکرات هسته‌ای بشود. به همین دلیل پیشتر امیر عبداللهیان در مصاحبه با المانیتور با هدف تاکید بر این موضع در پاسخ به پرسشی درباره زندانیان دوتابعیتی گفت: «ما هیچ ارتباطی بین موضوع انسانی زندانیان و بازداشت‌شدگان با برجام قائل نیستیم لذا برای تبادل زندانیان به‌عنوان اقدام انسانی آمادگی داریم و به طرف آمریکایی هم گفته‌ایم.» علی‌رغم این مواضع آمریکا همواره سعی داشته تا این دو موضع را در فضای رسانه‌ای متصل به یکدیگر نشان داده تا بتواند از این طریق باب طرح ادعاهای حقوق‌بشری علیه ایران را باز نگه‌دارد، به همین جهت علی‌رغم اینکه دو موضوع آزادی زندانیان و پول‌های بلوکه‌شده از مسیری کاملا مجزا از مذاکرات وین در حال پیگیری است، طرف آمریکایی در بحبوحه مذاکرات وین حاضر به توافق بر سر آن شده است. واشنگتن همین فرمول را قبلا درمورد امضای برجام نیز پیاده کرده بود. آغاز مذاکرات برای آزادی جیسون رضائیان و 3 زندانی آمریکایی‌تبار دیگر در آستانه امضای برجام و توافق بر سر آزادی آنها در دی‌ماه سال 94 یعنی 6 ماه بعد از برجام موید همین رویکرد آمریکاست. رویکردی که دبیرکل سازمان ملل نیز سعی کرده است هم‌راستا با منافع آمریکا به آن پایبند باشد. در بیانیه‌ای که سخنگوی سازمان ملل به نقل از آنتونیو گوترش دبیرکل این سازمان قرائت کرد، آمده است: «ما به تعامل با مقام‌های ایرانی در مورد طیفی از موضوعات مهم ازجمله وضعیت منطقه‌ای، توسعه پایدار و ارتقا و حمایت از حقوق بشر ادامه خواهیم داد.» اگرچه ایران سعی داشته با جداکردن مذاکرات هسته‌ای وین و مذاکرات مرتبط با تبادل زندانیان مانع از سوءاستفاده طرف غربی شود اما به‌هرحال این واقعیت که طرف غربی سعی در غالب‌نمودن روایت دیگری از این ماجرا دارد، باعث می‌شود تا توافق بر سر تبادل زندانیان آن‌هم در شرایطی که مذاکرات وین به‌نوعی متوقف مانده واجد یک پیام مهم تلقی می‌شود. این پیام را می‌توان این‌گونه تفسیر نمود که علی‌رغم ادعای برخی مقامات آمریکا مبنی‌بر شکست مذاکرات وین اتفاقا احتمال زیادی برای رسیدن به یک توافق وجود دارد. حداقل سابقه تاریخی رویکرد طرف آمریکایی در پیوند زدن مسائل به اصطلاح حقوق‌بشری با توافق هسته‌ای چنین احتمالی را خیلی پررنگ جلوه می‌دهد. این امر باعث می‌شود تا ادعای طرف آمریکایی مبنی‌بر شکست مذاکرات نیز یک تاکتیک موقتی برای فشار بر ایران تلقی شود. تاکتیکی که احتمالا قرار است تا بعد از انتخابات کنگره از جانب آمریکا ادامه یابد.
زندانیان آزاد می‌شوند اما خارج از فرآیند برجام
اگرچه آزادسازی جاسوسان ممکن است تبعات بسیاری برای جوامع بین‌الملل از جنبه تهدید امنیت جهانی داشته باشد اما مساله جایی جالب‌توجه می‌شود که آزادی این جاسوسان از منظر سازمان ملل متحد، برابر با حقوق بشر است. گذشته از اینها، اما زمانی‌که این جاسوسان موردمجازات قضایی قرار می‌گیرند و مدت‌زمانی که در دادگاه برای آنها حبس تعیین شده، به اتمام می‌رسد، آزادی آنها مطابق با قوانین، نشان‌دهنده حسن‌نیت کشور مذکور درقبال حقوق بشر و جهان است. آزادسازی این‌گونه زندانیان همواره مورد توجه جمهوری اسلامی ایران بوده است. نمونه‌های بسیاری برای اثبات این سخن وجود دارد، آزادسازی جاسوسانی چون نازنین زاغری و انوشه آشوری در این دسته گنجانده می‌شود. همچنین بناست دو تن دیگر از جاسوسان به نام‌های سیامک نمازی و مراد طاهباز، با نزدیک شدن به پایان محکومیت و حبس خود آزاد شوند. البته پیشتر شنیده شد که محمدباقر نمازی نیز به‌علت کهولت سن و توجه ایران به حقوق بشر، آزاد شده است. در همین راستا به بازخوانی تلاش‌های ایران برای حفظ حقوق بشر می‌پردازیم.
1- در تماس تلفنی امیرعبداللهیان و لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلستان که در بهمن 1400 انجام شد، بدهی لندن به ایران (530 میلیون دلار) موردبحث قرار گرفت و امیرعبداللهیان تاکید کرد هرچه سریع‌تر طلب ایران باید پرداخت شود. تراس نیز ابراز امیدواری کرد انگلیس در آینده‌ای نزدیک بتواند بدهی‌های خود به ایران را پرداخت کند. در راستای این مذاکره، اسفند 1400 خبر آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در انگلستان منتشر شد. چند روز پس از آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران، با پایان دوره محکومیت چهارساله نازنین زاغری، جاسوس انگلیسی به‌همراه انوشه آشوری، جاسوس موساد نیز آزاد شد. عده‌ای آزادی این دو نفر را مرتبط با پرداخت بدهی انگلیس به ایران دانستند.
2 -امیر میرزایی‌حکمتی و سعید عابدینی و جیسون رضائیان که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بودند، در 26 دی 1394 آزاد شدند. مک‌گورک 27 دی در فرودگاه سوئیس منتظر پروازی بود که باید این زندانیان را از ایران خارج می‌کرد. جان کری، وزیر خارجه آمریکا نیز همزمان اعلام کرد آمریکا 400 میلیون دلار بدهی و 1.3 میلیارد دلار سود این پول را پرداخته است. این پول بخشی از همان پولی است که 35 سال قبل از آزادی این جاسوسان باید طبق بیانیه الجزایر به ایران بازگردانده می‌شد.
3- دی‌ماه سال گذشته، وزیر خارجه کره‌جنوبی با سفر به وین درخواست ملاقات مستقیم با علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران را داشت. طی این دیدار باقری‌کنی تاکید کرد که فارغ از نتایج گفت‌وگوها در وین، دولت کره‌جنوبی موظف به آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران است و تحریم‌های یکجانبه آمریکا نمی‌تواند توجیهی برای عدم‌پرداخت بدهی‌ها به ایران باشد. کره‌جنوبی نیز با بیانیه‌ای نسبت به آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران ابراز امیدواری کرد. در ادامه این گفت‌وگوها، بالاخره بناست کره‌جنوبی بدهی هفت‌میلیاردی خود را به ایران از طریق قطر پرداخت کند و همزمان با این آزادسازی، دو تن از جاسوسان دوتابعیتی به نام‌های سیامک نمازی و مراد طاهباز در ازای دسترسی ایران به پول‌های بلوک‌شده خود در کره نیز آزاد شوند. از بین این سه اسم، شاید نام نمازی که سال 94 به جرم جاسوسی دستگیر شد، زیاد به گوش خورده باشد. باقر نمازی با کمک چند تن از خویشاوندان خود، موسسه آتیه‌بهار را با هدف ارائه خدمات حقوقی و اقتصادی به شرکت‌های خارجی و فراهم آوردن زمینه حضور آنها در ایران تاسیس می‌کند. در سال 74 آمریکا تحریم‌های یکجانبه‌ای را علیه ایران وضع می‌کند و در این زمان سیامک و بابک فرزند دیگر باقر نمازی به شرکت آتیه‌بهار می‌پیوندند. سال 78 سیامک نمازی مدیریت این شرکت را برعهده می‌گیرد و در پروژه‌های دلالی در اقتصاد ایران مانند کرسنت، نقش پررنگی داشته است. او در این بین، سفرهایی به خارج از کشور نیز داشته به‌طوری‌که در دوران اقامت خود در آمریکا با دانشگاه دفاع ملی آمریکا (NDU) که به‌نوعی ارگان علمی و اطلاعاتی پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) محسوب می‌شود، همکاری داشته و در جلسات محرمانه این نهاد شرکت داشته است. سیامک نمازی همچنین با موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) که مقر آن در تل‌آویو است، همکاری داشته است. به‌عنوان مثال، وی در جلسه‌ای در 22 فروردین 92 و تنها دو ماه قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، شرکت کرده و به بررسی میزان تغییرات در جمهوری اسلامی پرداخته است. دیگر جاسوسی که همراه نمازی، بناست ایران آزاد کند و کمتر نامش آشناست، مراد‌موشه طاهباز است. طاهباز تاجری بین‌المللی بود که به‌واسطه یکی دیگر از شرکت‌های ثبت‌شده خود در آمریکا مدیریت ساخت مجموعه توریستی بزرگی را در رژیم‌صهیونیستی عهده‌دار است و از شرکای تجاری رژیم‌صهیونیستی به‌شمار می‌رود. او علاوه‌بر ساخت‌وساز در آمریکا و رژیم‌صهیونیستی، مدیر توسعه قمارخانه‌‌های آمریکا هم بود. طاهباز که دارای تابعیتی ایرانی-انگلیسی-آمریکایی است، در پروژه یوز ایرانی در سال 92 نقش اصلی را داشته است.