مجتبی اردشیری، خبرنگار:ناآرامی‌های اخیری که در کشور به وقوع پیوسته، فارغ از خسارت‌های عمومی که به‌جای گذاشته، لطمات بسیاری را بر پیکره سینما وارد کرده است. این لطمات زمانی سهمگین‌تر می‌شود که ببینیم سینمای ایران در نزدیک‌ترین وضعیت برای رسیدن به دوران نرمال پیش از کرونای خود قرار داشته و درست در شرایطی که گمان برده می‌شد با پایان ماه صفر و با اکران چند فیلم جدید، بر رونق سینماها افزوده خواهد شد، به ناگهان، این ناآرامی‌ها سبب شدند تا سینما در شدیدترین دوران رکود خود قرار بگیرد تا جایی که تعداد مخاطبان سینما در برخی از روزهای اخیر، به کمتر از 16 هزار نفر تنزل یافته که یک رکود خیره‌کننده محسوب می‌شود.
متاسفانه فرآیند جلب اعتماد مخاطبان نسبت به سینما، همواره زمان‌بر بوده است و نمی‌توان گمان برد که از فردای آرام شدن شرایط جامعه، روند استقبال از فیلم‌ها به شکل قبل بازمی‌گردد. کما اینکه طی ماه‌های اخیر و با عادی شدن کرونا میان مردم، سینما هرگز نتوانست به دوران نرمال پیش از شیوع این بیماری بازگردد و در این بازه چندماهه، سرگرم تمرین عادی شدن بود که متاسفانه این ناآرامی‌ها، تمام رشته‌ها را پنبه کرد. نیم‌سال دوم 1401 که با کلی آرزوهای خوب برای سینمای ایران آغاز شده و تصور می‌شد به دلیل سپری شدن ماه‌های رمضان، محرم و صفر، در یک گشایش نسبی بسیار خوبی قرار بگیرد، هم‌اکنون افق نگران‌کننده‌ای را ترسیم کرده که شرایط را برای تمامی دوستداران سینمای ایران بسیار بغرنج و ناراحت‌کننده می‌نماید.
حالا اگر بخواهیم به ترسیم شرایط موجود و آنچه احتمالا در انتظار سینمای ایران است بپردازیم، باید به برخی داده‌های مستند رجوع کنیم تا ببینیم وخامت اوضاع تا چه اندازه است.
ریزش 700 هزار مخاطب در 10 روز
اگر آغاز ناآرامی‌ها را از فردای اربعین در نظر بگیریم، می‌بینیم که سینمای ایران طی یک بازه 10 روزه، یعنی تا پایان جمعه گذشته، با چه میزان ریزش عجیبی در میزان مخاطب مواجه بوده است. در شرایط عادی، سینماها طی فصل تابستان، به‌طور متوسط روزانه پذیرای 42 هزار مخاطب بودند که این میزان برای سه‌شنبه، پنچشنبه و جمعه هر هفته، به متوسط 150 هزار نفر می‌رسید. به عبارتی، اگر این ناآرامی‌ها رخ نمی‌داد، سینماهای کشور در این بازه 10 روزه باید پذیرای جمعیتی در حدود 1 میلیون و 20 هزار نفر می‌بود. اما طبق بررسی‌های خبرنگار سینمایی «فرهیختگان»، در این 10 روز مشخص شده، حدود 324 هزار نفر به سینما رفتند که 700 هزار نفر کمتر از میزان برآوردی است که باید در شرایط عادی محقق می‌شد. به بیانی دیگر، سینماهای کشور طی 10 روز ذکر شده، به اندازه یک پنجشنبه و جمعه عادی فروش داشته است. به‌عبارتی، مخاطبان سینما در ایام ذکرشده، سه‌ونیم برابر کاهش داشته که یک رکود چشم‌گیر را نشان می‌دهد. سینماها طی یک‌سال گذشته که به‌طور مستمر فعالیت داشته‌اند، هرگز چنین آمار ضعیفی را تجربه نکردند و هیچ بازه زمانی را نمی‌توان در این یک سال پیدا کرد که شباهتی با این آمار و ارقام داشته باشد.
خسارت 23 میلیاردی به گیشه سینماها
با توجه به متوسط قیمت بلیت که برای سال 1401، سی‌وسه هزار تومان است مشخص می‌شود که ریزش 700 هزار نفری مخاطبان سینما، رقمی درحدود 23 میلیارد و 100 میلیون تومان به سینماهای کشور خسارت وارد آورده است. این رقم تقریبا یک‌دهم کل فروش سینماهای کشور طی شش‌ماهه نخست امسال به حساب می‌آید. سینماها در این 10 روز، حدود 9 میلیارد و 600 میلیون تومان فروش داشتند که به‌طور متوسط، روزی 960 میلیون تومان را نصیب گیشه سینماها نموده است. حال آنکه متوسط فروش روزانه سینماها طی شش‌ماهه نخست امسال، رقمی در حدود 1 میلیارد و 400 میلیون تومان بوده است. این روند در شرایطی برای این دهه رقم خورده که در برخی از روزها، مجموع گیشه سینماهای کشور، به مرز روانی 380 میلیون تومان سقوط کرده بود که این آمار، بدترین عملکرد سینماهای کشور طی یک‌سال اخیر را نشان می‌دهد.
سینماهایی که از ساعت 19 تعطیل می‌شوند
درباره آسیب‌شناسی روندی که منجر به رقم خوردن این آمار در سینماهای کشور شده است، علل مختلفی را می‌توان ذکر کرد. مهم‌ترین این علت‌ها اما محافظه‌کاری و احتیاط خانواده‌ها در بیرون نیامدن از خانه است. در حال حاضر یکی از مشخصه‌های اصلی شهرهای کشور طی ساعات بعدازظهر، عصر و شب، خلوتی بیش از اندازه خیابان‌ها و مراکز خرید است. این مهم سبب شده بسیاری از سینماها و به‌ویژه پردیس‌های سینمایی، خلوتی عجیبی را تجربه کنند. این میزان کمبود جمعیت سبب شده تمامی سینماهای کشور، یک تا دو سانس آخر خود را حذف کرده تا به این ترتیب، زمان آخرین سانس سینماهای کشور بسته به سینما و منطقه‌ای که در آن واقع شده است، از ساعت 17 تا 23 شناور باشد. البته که میانگین آخرین سانس بسیاری از سینماهای کشور، ساعت 21 است و معدود سینماهایی وجود دارند که سانس خود را تا ساعت 23 گسترش داده‌اند. سانس 23 تنها در چند پردیس سینمایی پایتخت و تنها برای یک تا دو فیلم منظور شده است و سانس پایانی عموم فیلم‌ها، تا قبل از ساعت 22 رقم می‌خورد که همین عملکرد، خود می‌تواند تاثیرات منفی بسیاری بر میزان مخاطبان و البته گیشه سینماها به عمل بیاورد. چرا که سینماها با این تصمیم، یک تا دو سانس پرفروش خود را حذف کرده‌اند و حال اگر این سانس‌ها را در تعداد فیلمهای پردیس‌ها و سینماها ضرب کنیم، می‌بینیم که روزانه بیش از 1200 سانس از مجموع سانس‌های سینمایی کشور حذف می‌شود. در نتیجه چنین وضعیتی است که سینماهای کشور در 10 روز یادشده، تنها 17 هزار و 300 سانس نمایش فیلم داشتند که به‌طور متوسط، روزانه 1730 سانس را شامل می‌شود که آمار بسیار اندکی در سینمای کشورمان محسوب می‌شود. بررسی خبرنگار سینمایی «فرهیختگان» نشان می‌دهد که این شرایط، دست‌کم تا پایان سه‌شنبه هفته جاری در تمامی سینماهای کشور لحاظ شده و باید دید که از روز پنجشنبه که احتمالا 3 فیلم جدید به ناوگان سینمایی کشور افزوده می‌شود، آیا وضعیت سانس‌بندی سینماها به دوران پیش از این ناآرامی‌ها باز خواهد گشت یا خیر.
فیلم‌هایی که اکران نشدند
دامنه لطمات این ناآرامی‌ها البته به همین مواضع ختم نشد. سینمای ایران، امیدهای بسیاری داشت که با پایان ماه صفر، حیات جدیدی را طی یک سال فعالیت تجربه کند. دورانی که قرار بود از چهارشنبه هفته گذشته و با نمایش 3 فیلم جدید آغاز شود. دورانی که حالا با گذشت ماه‌های رمضان، محرم و صفر، این نوید را می‌داد که 6 ماه چابک در انتظار سینمای ایران است که طی آن می‌توان با نمایش فیلمهای جدید و البته ظرفیت‌هایی که پخش مسابقات جام‌جهانی می‌تواند برای سینماها به ارمغان بیاورد، سینماها را به دوران نرمال پیش از کرونا بازگرداند اما متاسفانه این امیدها و انتظارهای به‌حق، با بروز این ناآرامی‌ها رخت بربست تا سینمای ایران در سیاه‌ترین دوران یک سال اخیر خود قرار بگیرد.
این شرایط وقتی بیشتر نگران‌کننده می‌شود که هنوز مشخص نیست نمایش آثار جدید، از چه زمانی آغاز خواهد شد. حتی با وجود رفع این ناآرامی‌ها، آیا تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران فیلمهای جدید، این ریسک را خواهند پذیرفت که در دوران غیرنرمال سینما، فیلم خود را به روی پرده بفرستند؟ همان‌گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، وضعیت سینماها به این ترتیب نیست که از فردای رفع ناآرامی‌ها، همه چیز به شرایط عادی و نرمال خود بازگردد و باید دوره‌ای طی شود تا سینما، باز به‌عنوان دغدغه برای مخاطبان و شهروندان مطرح شود و این دوره زمانی، بسته به شرایط حاکم بر جامعه و وضعیت اقتصادی، از چند روز تا چند هفته متغیر است و همین فوت وقت اجازه نمی‌دهد تا فیلمهای جدید، افتتاحیه باشکوهی داشته باشند و درنتیجه احتمال شکست آنها بسیار محتمل است، بنابراین یکی از بزرگ‌ترین لطماتی که این ناآرامی‌ها به سینمای ایران وارد آورد، سکته ناقصی بوده که متوجه فیلمهای روی پرده و البته ظرفیت جدید اکران است.
تعطیلی تئاترهای کمدی
یکی از امیدهای بسیاری از سینماداران و پردیس‌های تهران و چند مرکز استان، به روی صحنه رفتن تئاترهای کمدی است که قرار بود از چهارشنبه هفته گذشته و پس از 2 ماه تعطیلی محرم و صفر برقرار شود. تئاترهای کمدی که قیمت بلیت آنها از 100 تا 200 هزار تومان متغیر بوده و سهم به‌سزایی در اقتصاد آن سینماها و پردیس‌ها داشته است. کم شدن درآمد حاصل از این تئاترها از گیشه سینماها، زمانی تاثیرگذارتر می‌شود که بدانیم حدود 30 تئاتر با این رویه در تهران و برخی مراکز استان‌ها به روی پرده می‌رفتند که این تئاترها علاوه‌بر تاثیرات بسیاری که بر افزایش نشاط اجتماعی می‌گذارند، عایدی بسیار خوبی را نیز نصیب سینماها و پردیس‌ها می‌کنند. این تئاترها قرار بود از چهارشنبه هفته گذشته به روی صحنه بروند که با وضعیت ناآرامی‌ها، هیچ نمایشی به روی صحنه نرفت تا این مهم، به ابتدای این هفته موکول شود. در ابتدای این هفته نیز به دلیل تداوم ناآرامی‌ها، هیچ تئاتری اجرا نداشت تا فعلا همه‌چیز به چهارشنبه و پنجشنبه این هفته موکول شود که البته این زمان نیز با اما و اگرهای بسیاری مواجه است. قدرمسلم آنکه تا زمان برطرف شدن کامل ناآرامی‌ها، این تئاترها، هیچ اجرایی نخواهند داشت تا یک گردش مالی خوب در گیشه سینماها از بین برود. نبود این تئاترها که طی ماه‌های اخیر، طرفداران بسیاری پیدا کرده، در کنار رکود کاملی که در سینما حکم‌فرماست، سبب شده تا سینمای ایران، در شرایط کنونی، هیچ سهمی از نشاط عمومی و اجتماعی کشور را عهده‌دار نباشد که این مهم نیز به دلیل بروز عوامل بیرونی به ویژه ناآرامی‌ها رقم خورده است.
یک افق نگران‌کننده
حال سینما در سال 1401 خوب نبود اما امیدهای بسیاری وجود داشت که این سینما در نیمه دوم امسال، شرایط بهتری را به نسبت شش‌ماهه نخست تجربه کند. همه‌چیز آماده بود تا در شش‌ماهی که طی آن خبری از تعطیلات ماه رمضان، محرم و صفر نبود و پخش مسابقات تیم ملی در سینماها، تقریبا قطعی شده بود، یک آمار خوب از سینما به جای بماند. سینمایی که طی 6 ماه پر فراز و نشیب ابتدای امسال، به فروش 260 میلیارد تومانی نائل آمده بود، در صدد بود تا در نیمه دوم امسال، گردش مالی بیش از 500 میلیونی را تجربه کند تا در انتهای سال و با رسیدن به گیشه 800 میلیاردی، جشن گذر از دوران سیاهی و رکود ناشی از کرونا را بگیرد، اما هم‌اکنون که ده روز از پائیز سپری شده است، هنوز تاریخ نمایش فیلمهای جدید مشخص نیست و بنابراین نمی‌توان هیچ دورنمایی برای سینمای ملی ترسیم کرد. به ویژه از این بابت که سینما برای خواباندن التهاب ناشی از این ناآرامی‌ها، باید یک طول درمان را نیز تجربه کند که مشخص نیست آن دوره تا چه میزان به طول خواهد انجامید. همان‌گونه که عنوان شد، ناآرامی‌های اخیر که مشکلات بسیاری را برای کلیت کشور به بار آورده است، حالا در مقیاس سینما نیز نتایج خفت‌باری را به‌جا گذاشته که جز عقب‌ماندگی نسبی این سینما، رهاورد دیگری را برای این صنعت و فعالان آن به ارمغان نیاورده است. وقتی عوامل بیرونی به این ترتیب می‌توانند در نقش کاتالیزور، رکود را دامن زده و همان استقبال نسبی را به این فصل سرد تبدیل کنند آیا این توان را خواهند داشت که بعدا، آبادانی را به سینما بازگردانده و به همان سرعتی که بهار سینما را به خزان تبدیل کردند، آبادانی و رونق را به این سینما بازگردانند؟ این نگرانی، بسیار جدی است. مخصوصا وقتی که می‌بینیم مدیران سینمایی کشور در این بازه 10 روزه، هیچ برنامه و طرحی را برای رونق سینما ارائه نکرده و به‌مانند همیشه، ترجیح داده‌اند تا سینما به شکلی بالذات، به فعالیت خود ادامه داده تا هر فرآیندی، خیلی راحت، تاثیرات مهیب خود را بر این پیکره نحیف گذاشته و چون عزمی جدی در جهت آبادانی این سینما وجود ندارد، تنها ضربات مرگبار باشد که هرازچندگاه به دلایلی چون کرونا، ایام عزاداری، ناآرامی‌های اجتماعی و... بر آن وارد آمده و رکود را برای این سینما به ارمغان می‌آورد. در چنین شرایطی که چنین مختصاتی عایدی سینما ایران شده، آیا می‌توان صحبت از یک صنعت به میان آورد؟ سینمایی که طی 10 روز، تنها 324 هزار مخاطب در یک کشور 85 میلیونی داشته است و گردش مالی آن در این بازه، به 10 میلیارد تومان هم نرسیده، آیا می‌تواند به‌عنوان یک صنعت، قدعلم کند؟ چه نهاد و مدیری، غمخوار و دلسوز واقعی این سینما است تا اجازه ندهد این بخش مهم فرهنگی کشور، این‌چنین به حال خود رها شود که سانس پایانی یک فیلم در یک سالن سینمایی ساعت 17 باشد و در سینمای دیگر، ساعت 23. در چنین سینمایی است که هر وضعیتی، بر آن تاثیر منفی می‌گذارد حال آن وضعیت می‌خواهد کرونا باشد یا ناآرامی و اعتراض عمومی. مهم، مدیران سینمایی کشورند که در تمامی این شرایط، تنها یک نسخه دارند: بی‌تفاوتی.