شهریور ماه را شاید بتوان یکی پرتراکم‌ترین بخش‌های برنامه کاری دولت سیزدهم در یک سال اخیر توصیف کرد. حضور رئیس‌جمهور در سازمان همکاری شانگهای برای امضای تعهدات سازمان همکاری شانگهای و رسمیت یافتن عضویت دائم ایران در این سازمان، سفر سیدابراهیم رئیسی به نیویورک برای شرکت در هفتاد‌و‌هفتمین مجمع عمومی سازمان ملل و مدیریت حضور میلیونی ایرانیان در راهپیمایی اربعین هر یک به تنهایی می‌تواند یک هفته ذهن رئیس‌جمهور را مشغول کند. مدیریت تقریبا همزمان این رخدادها طبعا حداکثر تمرکز رئیس‌جمهور را می‌طلبد. به این شرایط اگر کارتابل روزمره رئیس‌جمهور را نیز بیفزاییم وضعیت بغرنج‌تر خواهد شد. آن هم کارتابلی که پرونده‌های بلاتکلیف بزرگی مثل تعیین وزیر کار و تفکیک وزارت بازرگانی را در خود گنجانده باشد. حال تصور کنید در این وضعیت یک بحران اجتماعی نیز ایجاد شود. آن وقت آیا می‌شود توقع داشت پرونده‌های مذکور که مهم‌ترین مسائل یک سال اخیر دولت سیزدهم محسوب می‌شوند به نحو احسن مورد پیگیری قرار گیرند؟
نیازی نیست چنین وضعیتی را تصور کنید، کافی است اتفاقات چند ماه اخیر را مرور کنید. در شرایطی که دولت با چالشهای شدیدی در عرصه سیاست خارجی و مدیریت اجرایی مواجه است طی تنها دو ماه کشور یک بحران اجتماعی مشابه را دو بار تجربه کرده است. شاید اگر ماجرای نقش بر زمین شدن مادری که هراسان نسبت به بازداشت دختر مریضش توسط گشت ارشاد معترض بود دقیق‌تر پیگیری می‌شد و چالشهای ساختاری آن عمیق‌تر نگریسته و بازنگری می‌شد شاهد مرگ یک دختر مریض در مرکز پلیس امنیت اخلاقی نمی‌بودیم. آن‌وقت رئیس‌جمهور نیز می‌توانست به‌جای معطوف کردن تمرکز خودش بر چالش اجتماعی به‌وجود‌آمده بر محتوای متنی که قرار است در سازمان ملل توسط وی قرائت شود بیشتر تمرکز کند. این چالش نه‌تنها خود از تمرکز رئیسی کاسته بلکه مسائل جدیدی را نیز به‌وجود آورده است. حال رئیس‌جمهور علاوه بر محتوای متن باید پاسخ‌هایی را نیز برای سوالات احتمالی خبرنگاران غربی درمورد مسائل حقوق‌بشری آماده کند. موضوع مرگ مهسا امینی مساله محتملی است که حتما بخشی از کنفرانس خبری رئیس‌جمهور در نیویورک را به خود اختصاص خواهد داد، همانطور که در بحبوحه رخداد عظیم اربعین فضای رسانه‌ای کشور را به خود اختصاص داد. در شرایطی که توقع می‌رفت در سالروز اربعین حسینی فضای رسانه‌ای متاثر از حماسه میلیونی پیاده‌روی مسیر نجف تا کربلا قرار گیرد به یکباره مرگ مهسا امینی در شب اربعین فضا را کاملا ملتهب کرده و رنگ‌و‌بوی اربعین را تا حد زیادی در فضای مجازی کمتر کرد، آن هم در شرایطی که جمعیت میلیونی حاضر در مراسم اربعین امسال در عراق به گفته رسانه‌های مختلف بیشتر از هر سال بوده و حتی خبرنگاران رسانه‌های فارسی‌زبان خارج‌نشین نیز نتوانستند آن را نادیده بگیرند و زبان به شرح واقعه گشودند. اتفاق دیگری که در فضای رسانه‌ای ایجاد شده، به حاشیه رانده شدن عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای بود. اتفاقی که شاید یکی از بزرگ‌ترین رخدادها در عرصه سیاست خارجی کشور در یک دهه اخیر محسوب می‌شود. فضای ملتهب چند روز اخیر این گزاره را اثبات می‌کند که امنیت روانی جامعه در گرو اصلاح کژکارکردی‌های ساختار پلیس امنیت اخلاقی است. امنیت روانی که عنصری ضروری برای بهبود عملکرد دولت محسوب می‌شود. در ادامه ضمن مرور مهم‌ترین اقداماتی که دولت در یک سال اخیر در عرصه اجرایی جلو برده است به بررسی برخی از اولویت‌دارترین اهدافی پرداخته‌ایم که اجرایی شدن آن نیازمند تمرکز و بسیج فکری دولتمردان و از همه مهم تر شخص رئیس‌جمهور است. تمرکزی که مسائل حاشیه‌ای به آن خدشه ایجاد کرده و انرژی دولت را در یک مسیر بی‌سرانجام هدر می‌دهد.
راهبرد صحیح در سیاست خارجی با برنامه‌ریزی اقتصادی هدفمند تکمیل می‌شود
سازمان همکاری شانگهای با هدف مبارزه با تهدیدهای امنیتی جدید و با گردهمایی سران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای تحت‌عنوان گروه «شانگهای ۵» پا به عرصه ظهور گذاشت. محدوده جغرافیایی سازمان شانگهای حدود ۶۰ میلیون کیلومترمربع و جمعیت آن حدود سه میلیارد نفر است، یعنی سازمان همکاری شانگهای حدود یک‌سوم مساحت و جمعیت جهان را در برگرفته است. پیدایش این سازمان بخشی از فرآیند همگرایی در آسیاست؛ فرآیندی که آسه آن، اکو، سارک و اوپک نیز بخش‌های دیگر آن را شکل می‌دهند. ایران چندسال بود که عضو ناظر این سازمان بود اما تابه‌حال به عضویت دائم آن درنیامده بود. سرانجام در بیست‌ودومین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که هفته گذشته در سمرقند ازبکستان برگزار شد، ایران با امضای تعهدات سازمان شانگهای توسط سیدابراهیم رئیسی، به‌عنوان عضو دائم این سازمان انتخاب شد. شانگهای یکی از مصادیق برای نشان دادن راهبرد موفق دولت سیزدهم در سیاست خارجی است. فعال‌سازی و احیای روابط تجاری با کشورهای غرب آسیا به‌ویژه کشورهای همسایه سیاست مهم دیگری است که درکنار مذاکرات وین به‌صورت جدی در دولت سیزدهم دنبال شد. بستن قراردادهای ترانزیتی از مهم‌ترین دستاوردهای چنین سیاستی است. باید توجه داشت عضویت دائم در سازوکارهای منطقه‌ای همچون سازمان همکاری شانگهای و نیز بهبود روابط سیاسی با همسایگان زمانی دستاوردهای خود را نشان می‌دهد که صرفا در عرصه سیاسی محدود نمانده و برنامه‌ریزی هدفمندی برای بهره‌مندی از مزایای آن وجود داشته باشد.
سرمایه سفرهای استانی تثبیت شود
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت سیزدهم تکمیل کردن یک دور سفرهای استانی و سر زدن به تمام نقاط کشور است. اهتمام به سفرهای استانی ضمن اینکه ارتباط بیشتر رئیس‌جمهور با عموم مردم را درپی داشته، فرصت درک دقیق نیازهای مردم و نظارت بر پروژه‌های اجرایی را فراهم آورده است. طبعا خروجی چنین رویکردی منجر به شناخت دقیق مسائل و راه‌حل‌ها می‌شود و امیدواری بیشتری نسبت به آینده دولت را نیز در مردم ایجاد می‌کند. این امیدواری خیلی راحت می‌تواند به ناامیدی تبدیل شود، اگر وعده‌های استانی که رئیس‌جمهور می‌دهد در مسیر اجرا قرار نگرفته یا به‌درستی اجرا نشود. سرمایه اجتماعی ایجادشده دولت زمانی تثبیت می‌شود که وعده‌های رئیس‌جمهور نمود عینی پیدا کند.
کرونا مدیریت شده اما هنوز تمام نشده
یکی از مسائل و چالشهای مهم دولت سیزدهم در ابتدای شروع به کار بحرانی کرونا بود؛ بحرانی که باعث شد رئیسی کشور را با روزانه بیش از 400 کشته کرونایی تحویل بگیرد. در شرایطی که تحریم به‌عنوان مهم‌ترین عامل عدم واردات واکسن نامیده می‌شد رئیسی در همان ابتدا واردات واکسن را در دستورکار پاستور قرار داد و شخصا پیگیر این امر شد. این امر باعث شد پس از گذشت دو سال از شیوع ویروس کرونا، تعداد تلفات کرونا تک‌رقمی و در برخی روزها نیز به صفر برسد. اگرچه مدیریت دولت سیزدهم ایران را به یکی از کشورهای موفق در کرونا تبدیل کرده اما باید توجه داشت که در چندماه اخیر مجددا موج جدیدی از شیوع کرونا را شاهد بودیم که باعث دورقمی شدن فوتی‌ها شد. این مساله نشان می‌دهد هنوز نمی‌توان به‌طور کامل از مهار کرونا صحبت کرد و دولت همچنان باید برای رسیدن به این نقطه بدون سهل‌انگاری تقابل با کرونا را ادامه دهد.
سایه کمبود کالاهای اساسی بر سر جهان
عدم وجود کالاهای اساسی و میزان استاندارد آن در انبارهای کشور از دیگر مصائب جامانده از دولت قبل بود. در اوایل کار دولت سیزدهم در انبارها یک‌سوم استاندارد معین کالای اساسی وجود داشت که در این رابطه برخی مسئولان هشدارهایی درباره عدم تامین برخی کالاهای اساسی می‌دادند. دولت سیزدهم با برنامه‌ریزی توانست در جهت تامین کالاهای اساسی و رفع نگرانی‌های موجود از کمبود این کالاها موفق عمل کند. تداوم این روند اما همچنان اهتمام ویژه دولت را می‌طلبد؛ چراکه خشکسالی و جنگ بین اوکراین و روسیه به‌عنوان دو صادرکننده عمده غلات است وضعیت کالاهای اساسی در جهان را با بحران مواجه کرده و بحران جهانی انرژی نیز طبعا این وضعیت را بغرنج‌تر خواهد کرد.
زنگ هشدار کمبود انرژی
تا پایان مرداد سال 1400 یعنی تقریبا زمان پایان دولت دوازدهم مجموع ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی در صنعت برق معادل 85549 مگاوات در روز بوده است. در زمان پیک مصرف برق در سال 1400 یعنی 19 مرداد 1400 از این ظرفیت 54761 مگاوات برق تولید شده و در همین زمان میزان مصرف 64035 مگاوات بوده است. این اختلاف 10 هزار مگاواتی بین تولید و مصرف در دولت روحانی منجر به قطعی مکرر برق شد. این درحالی است که این اختلاف به‌دلیل افزایش شدت گرمای هوا در دولت سیزدهم بیشتر از 13 هزار مگاوات بوده و این دولت با قطعی برقی به‌مراتب کمتر از دولت روحانی توانسته بحران انرژی را مدیریت کند. به‌طور مثال شهر تهران در تیر سال 1400 از 31 روز 29 روز را با قطعی برق منازل مسکونی سپری کرد و این رقم برای سال 1401 که سکان دولت در دست رئیسی بوده صفر شده است. در دولت سیزدهم کل ظرفیت نصب‌شده حدود سه هزار مگاوات افزایش پیدا کرده و به رقمی معادل 88373 مگاوات رسیده است. در زمان پیک مصرف برق در سال 1401 یعنی 31 خردادماه از این ظرفیت 56194 مگاوات برق تولید شده است. در همین زمان میزان مصرف 69525 مگاوات بوده است. اگرچه دولت سیزدهم توانست با اورهال کردن برخی نیروگاه‌ها راندمان تولید برق را افزایش دهد و بحران انرژی در تابستان داغ 1401 را مدیریت کند اما طبعا این راهبرد در بلندمدت نمی‌تواند کارکرد داشته باشد؛ چراکه علاوه‌بر گرمی هوا توسعه کشور نیاز به افزایش زیرساخت‌های عمرانی دارد و این امر طبعا نیاز به افزایش تولید انرژی را تشدید می‌کند. به‌طور مثال تحقق وعده ساخت چهارمیلیون مسکن زمانی منطقی به نظر می‌رسد که دولت به سایر ملزومات آن ازجمله افزایش تولید انرژی نیز اهتمام ورزد.
هزینه‌های بیهوده افزایش درآمدها را خنثی می‌کند
براساس گزارش دیوان محاسبات، گزارش تفریغ بودجه چهارماهه نخست سال ۱۴۰۱ حاکی است میزان وصول درآمد حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی و خالص گاز صادراتی نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزایش بیش از ۴۸۱ درصدی داشته است. به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت منابع وصولی حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص گاز صادراتی در چهارماهه نخست سال۱۴۰۰ حدود ۱۱هزار‌میلیارد تومان بوده که در چهارماهه نخست سال ۱۴۰۱ به حدود ۶۶هزار‌میلیارد تومان رسیده که از افزایش چشمگیر 6 برابری حکایت دارد. براساس این گزارش، درآمدهای مالیاتی در چهارماهه اول سال جاری حدود ۸۱ درصد مبلغ مصوب این بازه زمانی بوده است و مجموع درآمدهای مالیاتی نیز تا تیر سال ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه سال گذشته رشد ۶۹ درصدی را نشان می‌دهد و از حدود ۹۱ هزار‌میلیارد تومان به حدود ۱۵۴هزار‌میلیارد تومان رسیده است. افزایش درآمدهای دولت اگرچه امیدواری به آینده اقتصادی را بیشتر می‌کند اما بهبود اوضاع اقتصادی یک عامل مکمل و مهم‌تر به نام اصلاح ساختار بودجه را هم نیاز دارد، عاملی که تا حد زیادی متاثر از سبک‌سازی سازوکارهای اجرایی است و بدون ارزیابی دقیق امکان‌پذیر نخواهد بود.
مهم‌ترین وعده دولت توجه ویژه‌تری می‌طلبد
براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده، براساس مولفه‌ها و شاخص‌های مختلف، نرخ رشد اقتصادی سال ۱۴۰۱ را 3.7 درصد برآورد کرده است. طبق این گزارش، رشد ارزش‌افزوده بخش کشاورزی 7.9 درصد برآورد شده است. این میزان برای بخش نفت 1.1 درصد، معدن 9.7 درصد، صنعت 4.6 درصد، خدمات 3.6 درصد برآورد شده است. همچنین بازوی پژوهشی مجلس رشد ارزش‌افزوده بخش ساختمان را 3.4 درصد پیش‌بینی کرده است. اگرچه ارقام گزارش مرکز پژوهش‌ها برای بخش‌های مختلف رشد ارزش‌افزوده را نشان می‌دهد اما منفی‌بودن این شاخص برای بخش ساختمان اصلا نکته مثبتی محسوب نمی‌شود. این رشد منفی درحالی است که دولت سیزدهم درحال اجرای بخشی از طرح نهضت ملی مسکن بوده و همچنین در بودجه عمرانی کشور نیز رقم قابل‌توجهی به این‌طرح اختصاص یافته است. با شروع دولت سیزدهم قیمت هرمترمربع مسکن در تهران تا انتهای مرداد سال گذشته حول‌وحوش 31 میلیون تومان بود که این رقم تا بهمن سال گذشته به 33 میلیون تومان، در اسفند به بیش از 35 میلیون تومان و تا انتهای تیرماه امسال به 41 میلیون و 705 هزار تومان رسیده است. به‌عبارتی طی دوره 12ماهه دولت سیزدهم قیمت مسکن رشد 35 درصدی داشته که در نوع خود رقم قابل‌توجهی است.
گرفتن حق آب ایران نیازمند توجه رئیس‌جمهور
یکی از چالشهای جدی و حساسی که به تمرکز و برنامه‌ریزی دقیق دولت سیزدهم نیاز دارد مساله حقآبه‌های ایران است. چالشی که طی یکسال گذشته با مطرح‌شدنش بیش از هرچیز توجهات را به کابل، پایتخت افغانستان جلب می‌کند. چالش حقآبه تالاب هامون و رنجی که در قدم اول مردم استان سیستان‌وبلوچستان متحمل آن می‌شوند از زمان ریاست‌جمهوری اشرف غنی بر افغانستان و افتتاح رسمی بند کمال‌خان به‌وجود آمد اما طی یک سالی که نیروهای طالبان قدرت را در افغانستان به‌دست گرفته‌اند نیز تحولی در رویکرد دولت حاکم نسبت به مساله حقآبه ایران رخ‌نداده و امیدها نسبت به حل‌شدن این مساله روزبه‌روز کمتر شده است. دولت مردان طالبان پیشتر اعلام کرده بودند در بحث حقآبه ایران، به تفاهمنامه‌ها پایبندند و نسبت به آن تعهد دارند. اما رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست اخیرا در نشستی خبری گفته است حکومت افغانستان این حرف‌ها را می‌زند اما در عمل آن را اجرا نمی‌کند. علی سلاجقه همچنین درباره سفر وزیر نیروی ایران به افغانستان گفته است: «بعد از سفری که وزیر نیرو به افغانستان داشت بازهم آنها آبی را رها کردند اما آن را به‌سمت منطقه گودزره در افغانستان منحرف کردند و اصلا آبی به ایران و سمت هامون نیامد. دست‌هایی در کار است تا حقآبه تالاب هامون از هیرمند به آن نرسد.» همه این تحولات و بی‌عملی حکومت طالبان درخصوص حق طبیعی و قانونی ایران و همچنین مواجهه با موارد مشابه در شمال غرب کشور، این نگرانی را به‌وجود می‌آورد که اگر دولت سیزدهم نتواند به‌اندازه کافی برای مقابله با آسیب‌های چالشهای آبی اینچنینی برنامه‌ریزی داشته باشد مردم مناطق درگیر با مساله تا چه زمانی قرار است برای رفع عطش خود چشمان‌شان را به آن سوی مرزها بدوزند.
رئیس‌جمهور در تماس تلفنی با خانواده مرحومه مهسا امینی:
احساس من این است که این حادثه برای یکی از عزیزان خودم پیش آمده
رئیس‌جمهور در تماس تلفنی با خانواده مرحومه مهسا امینی، ضمن ابراز همدردی با این خانواده و طلب صبر و اجر برای آنان در این مصیبت، گفت: «من در جریان سفر ازبکستان از این واقعه مطلع شدم که بلافاصله به همکارانم دستور دادم تا بررسی موضوع را به‌صورت ویژه در دستورکار قرار دهند و مطمئن باشید این موضوع را از دستگاه‌های مسئول مطالبه خواهم کرد تا ابعاد آن روشن شده و هیچ حقی ضایع نشود.»
رئیس‌جمهور در این تماس تلفنی که ظهر روز گذشته برقرار شد، با تأکید بر اینکه همه دختران ایران را همچون فرزندان خود می‌داند، افزود: «دختر شما همچون دختر خود من است و احساس من این است که این حادثه برای یکی از عزیزان خود من پیش آمده است. اینجانب را در مصیبت خود شریک، و همدرد غم و اندوه‌تان بدانید.»
در این تماس تلفنی، خانواده مرحومه امینی ضمن تشکر از دستور فوری رئیس‌جمهور برای رسیدگی به حادثه و همچنین تماس و ابراز همدردی ایشان، خواستار پیگیری مساله تا روشن شدن ابعاد موضوع شدند.