ندا اظهری، مترجم: بعد از آغاز جنگ روسیه با اوکراین ویرانی‌هایی که در این کشور به‌بار آمد و کشته‌ها و زخمی‌های زیادی که به‌جا ماند، بسیاری از کشورهای دنیا یک‌صدا علیه این کشور شوریدند و دست به تحریم و اعمال محدودیت علیه محققان و دانشمندان روسی‌تبار زدند تا به این بهانه، این کشور را در مقابل اقدامی که انجام داده، مجازات کنند. دانشگاه‌های روسیه به‌سرعت ارتباطات آکادمیک خود را با شرکای غربی از دست دادند و تحریم‌های بی‌سابقه‌ای علیه این کشور اعمال شد که همکاری‌های بیشتر با کشورهای غربی را تقریبا غیرممکن می‌کند. درحال‌حاضر بسیاری از موسسات آموزش عالی از اتحادیه اروپا و انگلیس روابط خود را با شرکای روسی به‌حال تعلیق درآورده‌اند. علاوه‌بر این بسیاری از دانشگاه‌ها با خروج دانشجویان خارجی و استادان مدعو مواجه شده‌اند. اما این پایان کار روسیه نبود و دانشگاه‌های روسیه به‌دنبال تحریم‌ها موضع همکاری خود را در دنیا تغییر دادند و برای مشارکت‌های علمی و دانشگاهی و گسترش همکاری‌ها با دانشگاه‌ها، به‌سمت کشورهای آسیایی و به‌ویژه هند و چین آمدند. تا پیش از 24 فوریه 2022، دانشگاه‌های روسیه با بیش از 200 دانشگاه خارجی رابطه داشتند اما درحال‌حاضر بسیاری از این ارتباطات از بین‌رفته است. اما یکی از چهره‌های برجسته بنیاد ملی تحقیقات اوکراین به‌تازگی در واکنش به تغییر موضع به تحریم‌ها علیه دانشمندان و مقوله علمی روسیه بعد از جنگ با اوکراین، خطاب به کارشناسان و متخصصان علمی بین‌المللی اعلام کرده است که باید پیرامون آینده همکاری‌های علمی روسیه در زمان جنگ بحث کرد تا آینده همکاری‌های علمی روسیه مشخص شود.
مدیر اجرایی بنیاد ملی تحقیقات اوکراین در جلسه افتتاحیه کنفرانس بین‌المللی شبکه‌ای درباره گسترش تحقیق و توسعه به‌گونه‌ای متفاوت به سوال مطرح‌شده درباره تاثیر جنگ اوکراین بر علم روسیه پاسخ داد. او در صحبت‌های خود به حجم ویرانی‌های این کشور و زیرساخت‌های علمی اوکراین اشاره کرد که 131 دانشگاه و کالج این کشور آسیب‌دیده‌اند به‌طوری‌که 22 دانشگاه به‌طور کامل تخریب‌شده و بیش از 50 موسسه تحقیقاتی نیز از بین‌رفته‌اند.
درگیری‌هایی که سابقه‌دار است
مدیر اجرایی بنیاد ملی تحقیقات اوکراین در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که این نخستین‌باری نیست که روسیه و اوکراین با هم درگیر شده‌اند و حدود یک‌دهه قبل هم این اتفاق تکرار شده بود. درواقع شروع جنگ روسیه و اوکراین به فوریه 2022 برنمی‌گردد، بلکه ریشه قدیمی‌تری دارد که درنهایت به این درگیری شدید انجامید. درگیری این دو کشور در برهه‌ای که به سال 2014 برمی‌گردد، بسیار حاد شد و روابط و همکاری‌های اوکراین با محققان روسیه به‌طور موقت به‌حال تعلیق درآمد یا به‌طور کامل قطع شد و حالا بار دیگر با تخریب روابط دو کشور، وقت آن رسیده که روابط و ارتباطات پژوهشی اوکراین با بنیاد روسیه قطع شود. اما بسیاری از کارشناسان با این نوع تفکر موافق نبودند. اما در این میان، مدیر اجرایی و مدیر علمی شورای بین‌المللی علوم در صحبت‌های خود از دانشمندان اوکراینی حمایت و به بازسازی زیرساخت‌های علمی اوکراین برای حضور در کنفرانس‌های دانشگاهی بین‌المللی کمک کرد. در ادامه با اشاره به روسیه تاکید کرد که شورای بین‌المللی علوم در درجه اول یک سازمان غربی یا اروپایی نیست، بلکه فدراسیون علمی مستقل غیردولتی پیشرو در جهان است که در بیش از 140 کشور نمایندگی دارد و به نفع جامعه علمی جهانی صحبت می‌کند.
اولویت‌هایی که در تحریم روسیه باید در نظر گرفت
به گزارش universityworldnews، این فدراسیون علمی مسئولیت‌های مشترکی دارد که یکی از آنها حفاظت از ظرفیت علمی به‌منظور تولید دانشی است که کمک می‌کند جامعه، چالش‌های جهانی را موردتوجه قرار دهد. در این میان به سه اولویت در مواجهه با علم روسیه توجه می‌شود؛ نخستین اولویتی که درباره آن بحث می‌شود، برنامه‌های جابه‌جایی است به‌طوری‌که دانشمندان روسی باید بتوانند به‌دنبال جنگ آزادانه از کشور خود خارج شوند. درست است که بسیاری از کشورهای دنیا، وجود این تحریم‌ها را علیه روسیه اجتناب‌ناپذیر می‌دانند اما باید از دانشمندان این کشور به‌گونه‌ای محافظت کرد که بتوانند در مشارکت‌های بین‌المللی حضور یابند و به این واسطه مقالات علمی خود را منتشر کنند و امکان مشارکت در کنفرانس‌ها و اجتماعات علمی دنیا را به‌دست آورند. از سوی دیگر، سومین اولویت به این موضوع برمی‌گردد که ارزیابی تاثیر تحریم‌ها علیه علم روسیه لازم است تا تاثیر کلی آن در سطح محلی روسیه و نیز در سطح جهانی مورد ارزیابی قرار گیرد. اما پرسشی که در این کنفرانس مطرح شد، این است که آیا شواهدی وجود دارد که نشان دهد تحریم‌ها، مانع، کاهش‌دهنده یا تضعیف‌کننده ظرفیت‌های علمی روسیه در هدایت جنگ تهاجمی خود علیه اوکراین می‌شوند یا خیر. در واکنش به این پرسش باید گفت که برخی مدارک موجود بیانگر آن است که تحریم‌ها نه‌تنها تاثیری در این میان به‌جا نگذاشته‌اند، بلکه ظرفیت جهانی برای مقابله با چالش‌هایی چون تغییرات آب‌وهوایی را نیز تضعیف کرده‌اند.
سیاست جذب استعدادهای روسیه
رئیس سابق دانشگاه ماستریخت هلند در کنفرانسی که برگزار شد، علاوه‌بر موافقت با نظر کارشناسانی که نسبت به تحریم روسیه رای مخالف دادند، موضوعی را در رابطه با تشویق استعدادها و دانشمندان روسیه به فرار از کشور مطرح کرد. او در صحبت‌های خود به شروع نزاع روسیه و اوکراین در سال 2014 اشاره کرد و اذعان داشت که آن زمان باید از دیپلماسی علمی استفاده می‌شد اما این اتفاق نیفتاد. او همچنین به تفاوت دانشمندان با ورزشکاران و حتی با مقوله تجارت اشاره و اظهار کرد که تحریم موسسات تحقیقاتی حامی جنگ نیز اجتناب‌ناپذیر است، بنابراین نمی‌توان برای همه آنها یک نسخه پیچید و توصیه می‌شود که مسیر دیگری برای برخورد با دانشمندان انتخاب شود. اما موضوعی که مطرح می‌شود این است که چرا یک سیاست واقعی برای جذب مغزهای روسی و ایجاد فضایی برای خروج استعدادها از روسیه به‌منظور تقویت پایه‌های علمی کشور و تحریم سیستم علمی روسیه با تلاش برای جذب بهترین مغزها و استعدادهای علمی وجود ندارد. در این کنفرانس همچنین محققانی از آفریقای جنوبی و ژاپن هم حضور داشتند که رویکرد متفاوتی در مقابل روسیه و نسبت به غرب از خود نشان دادند. معاون مدیرکل همکاری‌های بین‌المللی و منابع در وزارت علوم و نوآوری آفریقای جنوبی عنوان کرد که چنین تحریم‌های مشابهی مدتی قبل در آفریقای جنوبی اعمال شده بود اما از تاثیر این تحریک‌ها بر وضعیت فعلی آفریقا صحبتی به‌میان نیاورد و تنها به این موضوع بسنده کرد که اوکراین و کشورش همچنان به همکاری با فدراسیون روسیه ادامه می‌دهند.
نیاز به گفت‌وگوی سازنده در تحریم‌های روسیه
نماینده آفریقای جنوبی معتقد است ساختارهای حاکمیت جهانی مستقر به‌ویژه سازمان ملل متحد باید برای پاسخ به بحران‌های جهانی مانند این مورد به کار روند و گفت‌وگو برای حل‌وفصل این مناقشات نقشی کلیدی دارد. زمانی که جهان نیازمند وحدت و همبستگی است، گروه‌های مختلفی درحال ظهورند و کشورها و قاره‌هایی مجبور به انتخاب موضع‌های مختلف می‌شوند. او درحالی‌که مخالفت خود را با اعمال تحریم به روسیه اعلام می‌کند، بر اهمیت همکاری‌های علمی برای مواجهه با چالش‌های جهانی تاکید کرده است. کارشناسان معتقدند که علم مقوله‌ای کاملا سیاسی است و در مناقشات جهانی هرگز جدا از حوزه‌های سیاسی به آن توجه نمی‌شود. در اوایل ماه مارس بود که بیش از 40 هزار ایمیل به محققان روس ارسال شد تا مواضع خود را نسبت به دولت روسیه اعلام کنند که بیشتر این ایمیل‌ها بی‌پاسخ ماندند اما در میان پاسخ‌های دریافتی تنها 12 درصد نسبتا حمایتی یا خنثی بودند، درحالی‌که 88 درصد از آنها از جنگ حمایت و آن را بسیار تحقیرآمیز خطاب و بر اتحاد دوباره اوکراین با روسیه و بازسازی اتحاد جماهیر شوروی تاکید کردند. این تحریم‌ها کشورهای درحال توسعه و کشورهای اروپایی و نیز توانایی فردی را در واکنش به تغییرات آب‌وهوایی و واکنش به فقر و نابرابری‌های موجود را تحت‌تاثیر قرار داده است.
تحریم‌ها اثربخش بود یا خیر؟
به گزارش sciencebusiness، با توجه به تحریم‌های اقتصادی که علیه روسیه اعمال‌شده، تحریم‌های علمی تنها روسیه را تحت‌تاثیر قرار نداده، بلکه سراسر جامعه علمی جهانی را متاثر کرده است. با قطع روابط با روسیه، به‌ویژه تحقیقات قطب شمال از این تحریم‌ها تاثیر گرفته‌اند که ممکن است پیامدهای گسترده‌تری بر مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی داشته باشند. در زمان شروع جنگ روسیه و اوکراین در فوریه 2022، بیشتر اعضای اتحادیه اروپا شروع به تحریم سازمان‌های علمی روسیه کردند. ارتباط این کشور با برنامه تحقیقاتی افق اروپا قطع شد و بسیاری از پروژه‌های مشترک با اتحادیه اروپا به‌حال تعلیق درآمد. اما به‌طور رسمی هیچ‌مدرکی از تاثیر تحریم‌ها طی 6 ماهه گذشته روی روسیه منتشر نشده و مستنداتی هم که اعلام می‌شود، تنها گمانه‌زنی‌هایی است که کارشناسان جسته‌وگریخته اعلام کرده‌اند که هیچ‌کدام از آنها قابل استناد نیستند.
برخی کارشناسان دیگر به این نکته اشاره کرده‌اند که برای دستیابی به راه‌های موثر به‌منظور استفاده از تحریم‌های آینده، به تحلیلی روشن از تاثیر این تحریم‌ها بر روسیه و سایر نقاط جهان نیاز است که البته نه‌تنها نیاز به ارزیابی از سوی جوامع علمی وجود دارد، بلکه باید دیدی جامع از آنچه درحال رخ دادن است، داشته باشیم تا تاثیر بهتری از تحریم‌ها ایجاد شود.
آمریکا در تداوم تحریم‌ها مصر است
درحالی‌که برخی کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از تحریم‌های علمی در دنیا، باید تحریم‌های علمی علیه روسیه را برداشت، آمریکا به‌تازگی بخش فناوری روسیه را تحریم کرده است. طی خبرهایی که به‌تازگی منتشر شده، آمریکا تحریم‌هایی را علیه فهرست بلندبالایی از مقامات و کمپانی‌های روسیه اعمال کرده و فشارها را برای تهاجم به اوکراین تشدید می‌کند. مقامات ارشد ناظر بر عملیات بازارهای اوراق بهادار روسیه، مقامات روسی و طرفدار روسیه در مناطق اشغالی اوکراین و یکی از مقامات دفاع از حقوق کودکان در فهرست سیاه آمریکا برای تحریم‌ها قرار گرفته‌اند. همزمان تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌های فضایی، محاسباتی و فناوری روسیه درتلاش برای فلج کردن توسعه فناوری روسیه و فلج کردن توانایی این کشور برای نوسازی ارتش پس از آسیب‌های گسترده به اوکراین اعمال شده است. آمریکا هنوز هم دولت روسیه را به‌دلیل جنگ علیه اوکراین مسئول می‌داند.
به گزارش الجزیره، هدف آمریکا از تحریم بخش فناوری روسیه، هدف قرار دادن صنعت این کشور و به‌ویژه فناوری‌های برتر آن و جلوگیری از ورود به بازارهای جهانی است. در این راستا، 31 شرکت در فهرست تحریم آمریکا قرار گرفته‌اند که شامل سه شرکت همکار در پروژه‌های فضایی، ماهواره‌ها و تجهیزات دفاعی فضایی می‌شوند. شرکت‌های دیگر این فهرست هم در توسعه نیمه‌رساناها، فناوری‌های نانو، محاسبات کوانتومی و فناوری‌های موتوری فعالیت می‌کنند. علاوه‌بر این، سازمان‌های بازرگانی و خزانه‌داری آمریکا، صادرات فناوری محاسبات کوانتومی و نرم‌افزار و سخت‌افزاری مرتبط به روسیه و بلاروس را ممنوع کرده‌اند. وزیر خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای اشاره کرده که همزمان با تلاش اوکراین برای دستیابی به آزادی، ما هم گام‌های موثری برمی‌داریم تا قدرت روسیه برای بازسازی ارتش کاهش یابد.
اما به گزارش سی‌ان‌ان، با توجه به تحریم‌های جدیدی که آمریکا علیه روسیه اعمال کرده، مقامات ارشد آمریکایی در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان به ناامیدی آمریکا نسبت به تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه اشاره می‌کند. به گفته او، آمریکا امید داشت که تحریم‌ها به‌سرعت بتواند ماشین جنگ روسیه را در اوکراین از کار بیندازد و کار را برای کرملین دشوار کند اما از قرار معلوم تحریم‌ها هم نه‌تنها اثری نداشته، بلکه بیشتر غرب را تحت‌تاثیر قرار داده و اقتصاد روسیه بسیار مقاوم‌تر از آن چیزی است که مقامات ارشد بایدن تصور می‌کردند. روسیه به‌واسطه درآمدهای بالای ناشی از افزایش قیمت انرژی توانسته بدنه اقتصادی قدرتمندی از خود ایجاد کند و تنها در 100 روز نخست جنگ، توانست با صادرات نفت، گاز و زغال‌سنگ رکورد درآمد 93 میلیارد یورویی را از آن خود کند. درست است که اقتصاد روسیه بین ماه‌های آوریل تا ژوئن در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود 4درصد کاهش داشته اما این رقم آنقدر دندانگیر نیست که بتواند کمر روسیه را درمقابل تحریم‌ها خم کند و این مقاومت روسیه به‌نظر می‌رسد آمریکا را روزبه‌روز خسته‌تر می‌کند و گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که ممکن است قدرت‌های جهان تصمیم به لغو تحریم‌ها علیه روسیه بگیرند.