برای بررسی شیوه‌های روایت و کیفیت پوشش رسانه‌ای پیاده‌روی اربعین سراغ سیدمحسن میرباقری، کارشناس مذهبی و فارغ‌التحصیل دکتری تخصصی در رشته علوم قرآن و حدیث رفتیم. پاسخ‌های وی بیانگر آن بود که علاوه‌بر عظمت پیاده‌روی اربعین که با چشم قابل‌مشاهده است، باید زیربنایش هم در رسانه‌ها نشان داده و تحلیل و بررسی شود. گفت‌وگوی «فرهیختگان» با این کارشناس دینی را در ادامه بخوانید.
یکی از بزرگ‌ترین راهپیمایی‌هایی که در جهان داریم پیاده‌روی اربعین است. به‌نظر شما آیا جنس روایت و پوشش رسانه‌ای این رویداد، درخور این پدیده مهم اجتماعی است؟
پوشش رسانه‌ای این پدیده خوب اما ناقص است. خوب است به این معنا که اقبال مردم به پیاده‌روی و گروه‌ها و جمعیت‌های مختلف که در این مسیر کمک می‌کنند و خدمات می‌رسانند نشان داده می‌شود. اما نقص از این جهت است که آن محتوایی که در این راهپیمایی وجود دارد آنچنان‌که باید حقش ادا نشده است. به‌نظر من باید از صداوسیما تشکر کنیم که پوشش انجام می‌شود اما درکنارش کارشناسی جدی انجام شود که متخصصان بنشینند و فکر کنند و بهینه‌سازی کنند. در همه کارها نیز همین‌طور است ما برای این پوشش رسانه‌ای نیاز به بهینه‌سازی و اصلاح داریم.
چطور باید این پیاده‌روی را پوشش داد تا مواجهه مخاطب با این پدیده مهم واقعی باشد و بتواند مهم‌ترین ابعاد راهپیمایی اربعین را دریافت کند؟
من دو نکته را در این خصوص بیان می‌کنم؛ یک اینکه ما واقعیات را نشان می‌دهیم، درواقع فیلمبرداران و گزارشگران واقعه را بیش از آنچه هست نمایش نمی‌دهند. باید نشان دهیم که چه پدیده‌هایی رخ می‌دهد، یعنی از عظمت‌هایی که در این واقعه وجود دارد، صرف‌نظر نکنیم. باید واقعیت را نشان دهیم و چیزی کم نگذاریم. نکته دیگر اینکه باید در راهپیمایی کارهای عمومی و همگانی را نشان دهیم، مثلا اینکه در عراق این میزان شیعه به‌صورت مردمی و خودجوش موکب می‌زنند و زائران را به منزل خود دعوت و لحظه‌به‌لحظه به‌نحوی پذیرایی می‌کنند، همه این تواضعی که وجود دارد باید نشان داده شود. کارهایی را که در منازل عراقی‌ها انجام می‌شود، ما خیلی کم در رسانه‌ها دیده‌ایم. گاهی مواقع افراد ثروتمند و حتی رئیس قبیله‌ها پای زائران امام حسین(ع) را می‌شویند. بعد آب را به‌عنوان تبرک در زمین‌های زراعی می‌ریزند. اینها داخل کار است، موکب‌ها ظاهر است و دیده می‌شود اما آن چیزی که در منازل اتفاق می‌افتد، دیده نمی‌شود. ما باید اینها را به‌میدان بیاوریم و نشان دهیم. اگر قدری تلاش و دقت کنیم فکر می‌کنم مسائل دیدنی زیادی وجود دارد.
این پیاده‌روی در رسانه‌ها در چه قالبی باید تولید شود؟
به‌نظر من همه قالب‌ها اعم از مستند، فیلم، سریال و... در حدی که امکان دارد باید شکل گیرد، چون کار بسیار عظیم و بزرگی است ولی در نمایش، فیلم و مستند باید تحلیل صحیح نیز انجام شود، یعنی کارشناسی فرهنگی و مذهبی تحلیل سیاسی، اجتماعی و معرفتی از این پدیده داشته باشند. اینکه چه معرفتی در کار وجود دارد که این‌گونه شور و شعور را با همدیگر توام کرده نکته بسیار مهمی است. من در راهپیمایی حضور داشتم و از مرز خسروی وارد شدم، همان روزی بود که یک‌باره شلوغ شد، جمعیت عظیمی در گرما منتظر بودند تا یکی‌یکی از گیت رد شوند. ساعت‌ها معطلی برای همه بود و همه تحمل می‌کردند و این نشان از شعور دارد. اینها همه نیاز به تحلیل جدی‌تری دارد.
15-14 سالی است که این راهپیمایی به‌صورت جدی از سر گرفته شده است. در این مدت اگر بخواهیم عملکرد رسانه را برای پوشش این رویداد بررسی کنیم، آیا رضایت‌بخش بوده است؟
به‌نظر من امسال پوشش بهتری در راهپیمایی بود، خصوصا به‌خاطر اینکه دو، سه‌سال تعطیلی بود. رسانه نیز با شور و شعور مردم وارد شد، البته نه به این معنا که صددرصد مطلوب باشد، چون هر کاری جایی برای بهینه‌سازی دارد. این کار عظیمی که صورت می‌گیرد و کار عظیمی که رسانه‌های ما انجام می‌دهند انصافا قابل‌تقدیر است، اما باید روی آن فکر شود. باید اتاق فکری ایجاد و فکر شود در اینکه چگونه این سوالاتی که مطرح می‌کنید پاسخ داده شوند. امسال پوشش رسانه‌ای خوب بود ولی جای کار و بهینه‌سازی دارد.
و چگونه می‌توان پوشش رسانه‌ای راهپیمایی اربعین را بهینه‌سازی کرد؟
یک اینکه لایه‌های مخفی را بتوانیم نشان دهیم، مثل منازلی که از زائران پذیرایی می‌کنند. غیر از موکب‌ها که مردم را اسکان می‌دهند و پذیرایی می‌کنند، در مسیر از زائران دعوت می‌شود، نه‌تنها یک نفر و دو نفر، بلکه خیلی‌ها ایستاده‌اند و زائری را که از کشور دیگری است به منزل خود دعوت می‌کنند. این جریان که یک میهمان ناشناس را-که می‌دانیم زائر امام حسین(ع) است- به منزل خود دعوت و از او پذیرایی می‌کنند لایه‌های مخفی است که جای نشان دادن دارد. این شورونشاط و فرهنگ عظیمی در عراق است و برخی شیعیان در عراق یک‌سال پس‌انداز می‌کنند تا در اربعین در خدمت زائران باشند. این امر بسیار عظیمی است.
راهپیمایی اربعین در چنین وسعت و عظمتی یک پدیده امروزی است و به‌طور طبیعی محل کنجکاوی مردم جهان است. چگونه باید این رویداد مهم را به‌گوش سایر مردم جهان رساند؟
بدون‌شک این موضوع در جهان بازتاب دارد. هیچ‌چیز مخفی نمی‌ماند، اگر پدیده‌ای همچون راهپیمایی اربعین به‌خوبی دیده نمی‌شود بخشی به‌خاطر این است که پوشش رسانه‌ای ما ضعیف است، البته تقصیری هم نداریم و رسانه عمدتا دست دشمنان است. ما می‌توانیم پوشش جهانی به این پدیده بدهیم و باید روزبه‌روز این توسعه را در نشان دادن مسائل اربعین داشته باشیم که امری استثنایی در جهان است. در تاریخ اسلام برای هیچ یک از معصومین(ع) اربعین گرفته نمی‌شود، برای امام حسین(ع) این اربعین با این شورونشاط برگزار می‌شود. باید کاری کنیم که سوال ایجاد شود چرا؟ چه حکمتی پشت این است؟ باید این سوال را در رسانه پاسخ دهیم؛ هم ایجاد سوال برای مردم کنیم که چرا این شورونشاط وجود دارد و هم دلیل را بیان و تحلیل کنیم. این نکته هم بیان کنم که خیلی از رسانه‌ها خصوصا رسانه‌های دشمن درتلاشند که این پدیده را ضعیف نمایش دهند و این نشان از عظمت این پدیده دارد. تجربه نشان می‌دهد هرچه دشمن دربرابر آن موضع می‌گیرد برای اسلام و تشیع و مسلمان نقطه مثبتی است و باید بیشتر بدان بپردازند.
برخی می‌گویند شیوه‌های پوشش رسانه‌ای اربعین کلیشه‌ای شده است. نظر شما درباره این مساله چیست؟
کلیشه در خیلی از مسائل، ساختاری پیدا می‌کند و چهارچوبی است که تکرار می‌شود. در اخبار فضای خاصی ایجاد می‌کنند و اخبار می‌گویند و بعد از مدتی فضا را تغییر می‌دهند. الان در اینجا هم اگر کلیشه بودن دقیق و حساب‌شده باشد مشکلی نیست. باید نحوه کار و راهکارهای پوشش این امر عظیم را قدری توسعه ببخشیم و روی مدل‌های جدید کار کنیم و به مسائل پنهان بپردازیم، شاید بتوان اتاق فکری راه انداخت که در این زمینه‌ها تصمیم‌گیری شود. این امر می‌تواند زمینه‌سازی برای بهینه‌سازی و توسعه این امر باشد.
اگر شما بخواهید راهپیمایی عظیم اربعین را پوشش دهید، دوربین خود را کجا می‌گذارید؟
اگر من مسئول این کار شوم اتاق فکری تشکیل می‌دهم و کارشناسان متعددی را دعوت می‌کنم که نظردهی کنند تا تمام ابعاد پوشش داده شود، افراط‌وتفریط نشود، همه این کارها باید لحاظ شود و این نمی‌تواند یک تصمیم آنی باشد. بنابراین همین توصیه را دارم که رسانه‌ها و صداوسیما روی این زمینه کار کنند و ببینند چه ابعادی از این جریان عظیم پوشش داده نشـــــده یا کمرنگ نشان داده شــــــــده تا تقویت شوند. اگر جاهایی نواقصی دارند برطرف شوند و موارد ناخوشایند نشـــــــان داده نشوند.
در این رایطه بیشتر بخوانید:
در مسیر خادمی زوار اربعین (لینک)
در قاب نمی‌گنجد (لینک)
پیاده‌روی اربعین یک انسان جدید خلق می‌کند (لینک)
چند روایت معتبر از پیاده‌روی اربعین (لینک)
مطالعه درباره شیعه ما را به‌دفاع از عدالت تشویق می‌کند (لینک)
اربعین؛ دعوت به معنویتی دین‌محور (لینک)