نرگس چهرقانی، خبرنگارگروه سیاسی: دو روز پیش سه قدرت اروپایی در بیانیه‌ای ایران را عامل ناکامی مذاکرات احیای برجام معرفی کردند. در این بیانیه تهران به ازدست‌دادن یک فرصت مغتنم درپی آخرین بسته‌پیشنهادی اتحادیه اروپا متهم شده. این درحالی است که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چندی پیش از این بیانیه، رویکرد ایران در پاسخ به پیش‌نویس اروپا را معقول خوانده بود. علیرضا کوهکن، کارشناس مسائل بین‌الملل علت این رفتار متناقض اروپا را فشار آمریکا به اروپا برای انتشار این بیانیه می‌داند. در ادامه مشروح گفت‌وگوی کوهکن با «فرهیختگان» را می‌خوانید.
هرچند بیانیه اخیر اروپا دارای مصادیق جدیدی بود اما آیا این بیانیه از لحاظ رویکرد کلی تفاوتی با بیانیه خرداد ماه دارد؟
متن این بیانیه اخیر با بیانیه قبلی متفاوت است اما کلیت آنها یکی است، چون اروپاییها مدت‌هاست از این صحبت می‌کنند که فرصت برای توافق هسته‌ای ازدست‌رفته، ایران سخت‌می‌گیرد و باید توافق کند. حتی قبلا اولتیماتوم می‌دادند که این پیش‌نویس آخر است و دیگر شانسی نیست و از این صحبت‌ها. این‌دفعه ادبیات قبلی را به‌کار نبردند، یعنی ما بیانیه‌های تندتری هم از اروپاییها راجع‌به توافق و فرصت توافق داریم اما متن از این جهت که به یک مورد اختلافی به‌صورت صریح اشاره کرده، با بیانیه قبلی متفاوت است. اینکه غربی‌ها انتظار داشته باشند، چیزی که روی میز می‌گذارند را طرف مقابل حتما بپذیرد و اگر نپذیرفت دیگر مذاکره‌ای وجود نداشته باشد، به این مذاکره نمی‌گویند. قرار نبوده که مذاکره‌کننده‌های ما بروند و هرچه طرف مقابل می‌گوید بپذیرند. این طبیعی است که ما به‌دنبال منافع کشورمان باشیم.
در هفته‌های اخیر کسانی مانند بوریس جانسون، نخست‌وزیر اخیرا برکنارشده انگلیس و همچنین امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و نخست‌وزیر سوئد نسبت به کمبود انرژی به‌ویژه در ماه‌های سرد آتی هشدار داده‌اند. همزمان با این هشدارها جنگ در اوکراین نیز به‌نظر نمی‌رسد خیال خاموش شدن داشته باشد. در چنین شرایطی آیا اروپا در وضعیت نادیده گرفتن برجام یا تشدید تنش‌ها است؟
فکر می‌کنم سوال شما دو بخش دارد که دو جواب متفاوت دارد. اولا وضعیت و نیاز اروپاییها به توافق از آمریکایی‌ها خیلی بیشتر است و موضوع امنیت و تامین انرژی در اروپا یکی از مواردی است که راجع‌به آن صحبت می‌شود. این نکته مهمی است که باید مدنظر قرار داد و به همین دلیل هم است که بعضی از مقامات سیاسی ما معتقدند این بیانیه اخیر به سفارش آمریکایی‌ها و بدون درنظر گرفتن منافع اروپا منتشر شده. نکته دوم این است که اروپا به‌جز مذاکره و توافق با ایران هیچ آلترناتیوی ندارد. در همین بند پایانی این بیانیه هم شما می‌بینید که تاکید شده: «ایران این کار را نکرد و... و نهایتا ما مشورت می‌کنیم ببینیم چه می‌کنیم». چرا این جمله را گفته؟ چون جایگزین دیگری برای برجام ندارد. اگر گزینه دیگری داشت، می‌گفت پلن بعدی ما این است. آنها خودشان می‌دانند که جایگزین این موضوع، سیاست فشارحداکثری بود که به گفته خودشان کاملا شکست خورد و جایگزین دیگری روی میز ندارند که بخواهند از آن صحبت کنند. برای همین تهدید می‌کنند که راه دیگری را درپیش می‌گیرند اما می‌دانند راه دیگری وجود ندارد که بیان کنند.
در ادامه نکته‌ای که شما درباره بیانیه گفتید (فشار آمریکا به اروپا برای صدور بیانیه)، جوابیه دوم ایران در چهارچوب بسته پیشنهادی اروپا شامل درخواست‌هایی برای ابهام‌زدایی از جواب نخست آمریکا بود. به نظر شما با موضع‌گیری‌های منفی از سوی اروپا و آمریکا که فعلا به بیانیه شدیداللحن اروپا منجرشده، آیا می‌توان انتظار پاسخ رسمی به تهران داشت یا این بیانیه علنی جواب ایران بود؟
به‌نظرم مذاکرات ادامه پیدا خواهد کرد. و همان‌طور که گفتم آنها قبلا بیانیه‌های تندتری هم داشتند و این بیانیه‌ها به‌جای خاصی نرسیده است. یعنی ما با مساله جدیدی در این زمینه مواجه نخواهیم شد. آنها این بیانیه را صادر کردند تا به ایران فشار بیاورند و به توافق مطلوب خودشان برسند. واقعیت این است که دو طرف توافق را می‌خواهند و طرف غربی و آمریکایی دارد سر موضوعات جزئی سختگیری می‌کند، درحالی‌که می‌تواند سختگیری نکند و توافق خیلی سریع انجام شود.
باتوجه به بیانیه اخیر اروپا به نظر شما آیا سناریوی خردادماه پیاده خواهد شد(صدور قطعنامه شورای حکام) یا اقدام در این مقطع شدیدتر خواهد بود؟
همان‌طور که گفتم ادبیات این بیانیه شدیدتر از بیانیه قبلی بود. آنها از این صحبت می‌کنند که ما داریم زمان را ازدست می‌دهیم و زودتر باید به توافق برسیم، اما من فکر نمی‌کنم اقدام شدیدتری بخواهند انجام بدهند. اگر بخواهند قطعنامه بدهند، آبان‌ماه شاید این‌کار را بکنند. یعنی ما تحرکی در زمینه صدور قطعنامه از طرف غربی و آمریکایی نمی‌بینیم.
به‌عنوان سوال پایانی، باتوجه به اینکه گفتید مذاکرات ادامه خواهد داشت، فکر می‌کنید مباحث ابهامی که در پاسخ آمریکا بود مانند مساله پرونده‌های ایران در آژانس در ادامه مذاکرات چطور حل‌وفصل خواهد شد؟
اروپا دارد می‌گوید ایران موضوع پرونده‌ها را خیلی جدی گرفته. از طرفی رئیس‌جمهور کشورمان در مصاحبه خبری که اخیرا داشتند تصریح کردند که ما بدون بسته‌شدن پرونده‌های ادعایی، توافق نخواهیم کرد. این تصریح درست است، چون اگر ما بدون بسته‌شدن پرونده‌های ادعایی توافق کنیم، عمر توافق به دولت بایدن هم نمی‌رسد و منافع اقتصادی هم برای ایران نخواهد داشت. و نمی‌خواهیم این پرونده‌ها موضوعی باشد که غرب از آن سوءاستفاده کند تا در حوزه‌های غیرهسته‌ای ایران ورود کند و ایران متحمل هزینه شود. غربی‌ها هم می‌دانند که موضوع پرونده‌های ادعایی قابل بسته‌شدن است، چون وقتی از جزئیات مکان‌های ادعایی صحبت می‌شود خود آژانس می‌گوید سال‌هاست در این مکان‌ها هیچ اتفاقی نیفتاده و موضوع مهم نیست و اگر ادعاهای آنها درست باشد که نیست، طبق پروتکل‌های خود آژانس این ادعاها وزن خاصی ندارد و آژانس به‌راحتی می‌تواند موضوع را ببندد. این سختگیری آژانس می‌تواند به چند علت باشد؛ یکی اینکه آژانس از روی لج‌بازی این‌کار را می‌کند، یا مورد دیگر اینکه این رفتار آژانس از برنامه‌ریزی طرف غربی و آمریکایی نشات می‌گیرد. به همین دلیل ایران مطرح می‌کند که این پرونده‌ها به‌صورت جدی باید بسته شود. البته الآن فقط مساله مذاکرات بسته‌شدن پرونده‌های ادعایی نیست، بلکه در بحث تضمین‌ها هم ایران نکاتی دارد که رعایت نشده است. اینکه اروپاییها تاکید می‌کنند ایران مانع احیای برجام است، این‌طور نیست، چون خود اروپاییها آژانس را سیاسی کرده‌اند و اگر دست از سیاسی‌کاری آژانس بردارند، توافق در دسترس خواهد بود.