سعیده اسدی، خبرنگار: همزمان با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، روابط حزب حاکم این کشور و شخص اردوغان که همواره بر آرمان فلسطین تاکید داشت دچار چالش‌هایی با رژیم‌صهیونیستی شد که اوج این مساله به سال 2008 و حمله رژیم‌صهیونیستی به نوار غزه و شروع جنگ غزه باز می‌گردد. در سال 2010 نیز هجوم سربازان رژیم‌صهیونیستی به کشتی ترکی «ماوی مرمره»، روابط این دو را وارد مرحله تازه‌ای کرد. این روابط بار دیگر در سال 2018 و با اقدام ترامپ در به رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت این رژیم دچار تنش‌هایی شده و سبب شد ترکیه سفیر خود را از فلسطین اشغالی فراخواند و بدین‌ترتیب روابط سیاسی این کشور با تل‌آویو به پایین‌ترین سطح خود رسید. اما در این بین، با شدت‌گرفتن مسیر عادیسازی و احیای روابط برخی کشورهای عربی با رژیم‌صهیونیستی از سویی و وجود عوامل داخلی چون بحران اقتصادی ترکیه و نزدیک بودن انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور سبب شد در یک‌سال اخیر دولت اردوغان نسبت به بازنگری در روابط خود با رژیم‌صهیونیستی اقدام کرده و مقامات دوطرف دیدارهایی را در این خصوص انجام دهند. در نتیجه این دیدارها، در روزهای اخیر زمزمه عادیسازی روابط ترکیه با رژیم‌صهیونیستی به واقعیت خود نزدیک شده و مقامات دوطرف برای تعیین سفیر و بازگشایی سفارتخانه‌های خود تاکید کرده‌اند، لذا با درنظر گرفتن این تغییر در روابط فی‌مابین، در این یادداشت به چگونگی نیل به این مهم پرداخته خواهد شد.
چرخش در سیاست خارجی ترکیه
سیاست اقتصادی اردوغان در کاهش ارزش نرخ بهره سبب شد اقتصاد این کشور دچار شوک شده و همزمان با افزایش قیمت دلار، ارزش لیر نیز کاهش چشمگیر داشته باشد. در چنین شرایطی، رجب طیب‌اردوغان، در راستای برون‌رفت از وضعیت اقتصادی حاکم، خواهان ایجاد تغییراتی در بعد سیاست خارجی کشورش در روابط با سایر کشورهای منطقه و به‌ویژه رژیم‌صهیونیستی شد تا از امتیازات حاصل‌شده در سیاست خارجی، در راستای اهداف داخلی مدنظر خود استفاده کند. لذا در گام‌های نخست تغییر سیاست خارجی خود، با برگزاری دیداری با یهودیان ترکیه و اعضای ائتلاف خاخام‌ها در کشورهای اسلامی در پایان سال 2021 میلادی، با اشاره به روابط ترکیه و رژیم‌صهیونیستی اظهار داشت: «به‌رغم اختلاف تل‌آویو و آنکارا درباره فلسطین، روابط دوطرف در زمینه‌‌های اقتصادی، تجاری و گردشگری در‌حال توسعه بوده است، این روابط برای امنیت و ثبات منطقه اهمیت حیاتی داشته و این روابط به‌زودی به حالت عادی خود باز خواهد گشت.» مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه نیز در آخرین نشست مطبوعاتی خود در پایان سال 2021، بر این مهم اشاره کرده بود: «مراوده دیپلماتیک با تل‌آویو آغاز شده که البته با حفظ اصول ترکیه در قبال فلسطین است؛ رایزنی‌هایی با کابینه جدید تل‌آویو آغاز شده و ما این عملیات را با یک رویکرد واقع‌بینانه انجام می‌دهیم.» درنتیجه چراغ‌سبز ترکیه برای از سرگیری روابط سیاسی با رژیم‌صهیونیستی، مقدمات سفر رئیس‌جمهور این رژیم به ترکیه فراهم شده و اسحاق هرتزوگ، 9 مارس سال جاری به ترکیه سفر کرد. بدین‌ترتیب رهبران صهیونیست با همتایان ترکیه‌ای خود پس از 14 سال در آنکارا دیدار کردند و سه ماه پس از آن در ماه جولای، یائیر لاپید، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی با سفر به ترکیه برای اولین‌بار با اردوغان گفت‌وگو کرد که این دیدارها درواقع مهر تاییدی بر عزم جدی دو دولت در راستای عادیسازی روابط‌شان بوده است.
عوامل محرک در فرآیند عادیسازی روابط
تصمیم به ایجاد تغییرات پس از آن اهمیت بیشتری یافت که دولت ترکیه با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی و اقدام به افزایش نرخ بهره، با بحران اقتصادی روبه‌رو شد که این کشور را تا آستانه فروپاشی اقتصادی پیش برده است. همین امر سبب شد ترکیه اهمیت روابط اقتصادی با رژیم‌صهیونیستی را بیش از پیش احساس کند؛ چراکه هم حجم این روابط قابل‌قبول است و هم موازنه این روابط به‌سمت ترکیه سنگینی می‌کند. میزان صادرات ترکیه به رژیم‌صهیونیستی در سال گذشته رشدی 35درصدی داشت و این کشور هرساله مقصد سفر حدود 5 میلیون یهودی است. این واقعیت در کنار دلایلی چون افزایش مخالفت‌های داخلی علیه اردوغان و احتمال به خطر افتادن مقبولیت وی، دومینوی عادیسازی روابط کشورهای عربی با تل‌آویو، عدم کسب موفقیت در رقابت با کشورهای عربی، منزوی شدن تدریجی این کشور در بعد منطقه‌ای و بین‌المللی و اخیرا بحران اوکراین در همسایگی دریایی ترکیه که واردات انرژی و صنعت توریسم این کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است، سبب شده گرم کردن روابط با رژیم‌صهیونیستی در دوران سردی تعاملات خارجی، به آلترناتیوی برای تنوع‌بخشی به سیاست خارجی آنکارا تبدیل شود. درواقع اهمیت مسائلی چون امکان بهبود وضعیت اقتصادی، خروج از انزوای منطقه‌ای و بین‌المللی، امکان خرید انرژی از رژیم‌صهیونیستی و مشارکت ترکیه در صادرات انرژی این رژیم به اروپا سبب شده است این کشور اقدام به تغییر سیاست خارجی خود در رابطه با تل‌آویو کند.
عوامل تاثیرگذار بر عادیسازی روابط
موضوع عادیسازی روابط آنکارا و تل‌آویو همواره متاثر از آرمان فلسطین و حمایت دولت ترکیه از حماس بوده است. طی سال‌های اخیر مسائلی چون فعالیت دفتر حماس در ترکیه و شهرک‌سازی‌های رژیم‌صهیونیستی در کرانه‌باختری موجب بروز تنش‌هایی در روابط آنها شده است. در همین راستا اردوغان ایجاد روابط بهتر با رژیم‌صهیونیستی را درصورتی ممکن دانسته بود که حساسیت‌های تل‌آویو درخصوص فلسطینی‌ها مشخص شود. در این بین، رژیم‌صهیونیستی نیز با درک میزان تمایل ترکیه برای از سرگیری روابط، شروطی را برای این مهم ترسیم کرد. درحقیقت رسانه‌ها و تحلیلگران این رژیم بر این نکته تاکید کردند که تل‌آویو باید بر توقف فعالیت‌های حماس در ترکیه اصرار کند. هرچند پس از اعلام طرفین درخصوص عادیسازی روابط، مولود چاووش‌اوغلو، وزیرخارجه ترکیه اظهار داشت: «با وجود عادیسازی روابط با تل‌آویو، موضوع فلسطین فراموش نخواهد شد و ما به دفاع از حقوق فلسطینی‌ها، از بیت‌المقدس تا غزه ادامه خواهیم داد؛ این موضوع اهمیت دارد که پیام‌های ما درباره مساله فلسطین مستقیم از طریق سفیر– به تل‌آویو- منتقل شود». علی‌رغم چنین اظهاراتی اما اقدام دولت ترکیه در عادیسازی روابط با رژیم‌صهیونیستی نه‌تنها سبب بی‌اعتباری مواضع این کشور در حمایت از آرمان فلسطین شده بلکه اتخاذ چنین رفتار دوگانه‌ای مقدمات بی‌اعتمادی طرف‌های فلسطینی را نیز نسبت به ادعاهای دولت ترکیه و اقدامات این کشور در حمایت از فلسطین فراهم کرده است.