در آخرین دور از مذاکرات وین پیشنهادهایی از سوی هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا برای احیای برجام به طرفین حاضر در مذاکرات داده شد، ایران نیز پس از دریافت این متن پیشنهادی هفته گذشته پاسخ خود را به‌صورت مکتوب به طرف اروپایی تحویل داد. پس از بررسی پاسخ ایران توسط اتحادیه اروپا جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه این اتحادیه پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی ایران را معقول قلمداد کرد، اما با وجود این طرف آمریکایی هنوز نظر نهایی خود نسبت به پاسخ ایران را اعلام نکرده است. برخی از تحلیلگران معتقدند به‌دلیل تعارضات درونی آمریکا دولت بایدن ناتوان در احیای برجام است، به همین دلیل تاکنون نظر خود درمورد پاسخ ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا را اعلام نکرده است، برخی دیگر نیز معتقدند به‌زودی با فشار کشورهای اروپایی آمریکا نیز شروط ایران را می‌پذیرد و در آینده نزدیک شاهد احیای برجام خواهیم بود. در همین راستا با مهدی ذاکری، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداخته‌ایم. متن این مصاحبه در ادامه از نظر شما می‌گذرد.
پیش‌بینی می‌شد آمریکا تا چهارشنبه پاسخ پیشنهادهای ایران به متن تهیه‌شده توسط اتحادیه اروپا را بدهد، علی‌رغم همسویی اتحادیه اروپا با پیشنهادهای ایران و منطقی‌خواندن این پیشنهادها توسط بورل (مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا) آمریکا هنوز پاسخ خود را ارائه نداده است. در چنین شرایطی آیا می‌توانیم بگوییم طرف آمریکایی حتی درصورت مخالفت با پیشنهادهای ایران به‌دلیل بحران‌هایی که غرب با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند نمی‌تواند این مخالفت را به‌صورت علنی بیان کند و به همین دلیل در مذاکرات منفعل شده است؟
من فکر نمی‌کنم طرف آمریکایی منفعل باشد. در نظام بین‌الملل عوامل متعددی علیه ایران فعال هستند، یکی از این عوامل جناح‌های سیاسی داخل آمریکا مانند نئوکان‌ها و جمهوری‌خواه‌ها هستند که هرگونه همکاری با ایران را مردود می‌دانند و در تلاشند شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران وضع شود. دشمنی نئوکان‌ها و جمهوری‌خواه‌ها با کشور ما تنها خلاصه به این موارد نمی‌شود، حتی بعضی از آنها معتقد به درگیری نظامی و جنگ با ایران نیز هستند، مثلث سه‌گانه عربستان، رژیم‌صهیونیستی و امارات گروه دیگری است که علیه ایران در نظام بین‌الملل فعال هستند. ایران اکنون با عربستان وارد گفت‌وگو شده و قرار است بعد از سال‌ها به‌زودی سفیر امارات نیز وارد تهران شود، بنابراین تنشی که میان ایران و عربستان و همچنین میان ایران و امارات وجود داشته اکنون کاهش یافته است. همه این اتفاقات می‌تواند نشانه‌ای از گشایش روابط میان سه کشور باشد. در این میان تنها رژیم‌صهیونیستی باقی می‌ماند که از اول تکلیف ما با این رژیم مشخص بود، زیرا رژیم‌صهیونیستی همیشه مخالف هرنوع توافقی با ایران بوده و همچنان نیز با احیای برجام مخالفت می‌کند. درنهایت گروه‌ها و چهره‌های اپوزیسیون جمهوری اسلامی سومین عامل فعال علیه ایران در نظام بین‌الملل هستند. اپوزیسیون جمهوری اسلامی معتقد است حکومت ایران غیردموکراتیک و غیرقابل‌اعتماد است، بنابراین هیچ کشوری نباید با ایران چه در مسائل هسته‌ای و چه در سایر موارد همکاری داشته باشد.
بایدن برای احیای برجام باید در برابر این سه دسته عامل فعال علیه ایران در نظام بین‌الملل تصمیمی جدی اتخاذ کند، اینکه چرا تاکنون آمریکا به پیشنهاد جمهوری اسلامی پاسخ نداده است نیز در وهله نخست وجود همین سه دسته عامل فعال و مخالف ایران است.
دومین دلیل عدم‌پاسخگویی آمریکا به ایران نیز می‌تواند تلاش برای کسب امتیازات بیشتر باشد. ایران پاسخ مثبت و منفی به طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا نداد بلکه به‌جای این کار سعی کرد موارد دیگری به پیشنهاد اتحادیه اروپا بیفزاید، این موارد اضافه‌شده توسط ایران اکنون مورد بحث و بررسی طرف‌های غربی ازجمله آمریکا قرار گرفته است.
برخلاف گذشته که همه طرف‌های درگیر در برجام با آمریکا علیه ایران همسو بودند، اکنون شاهد چندگانگی مواضع در برابر پیشنهادهای اخیر ایران هستیم. این چندگانگی مواضع آیا می‌تواند نشانه هوشمندانه بودن پاسخ ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا باشد؟
معتقدم در مذاکرات وین دستیابی ایران به نتیجه تا همین الان نیز با تاخیر همراه شده است. وقتی کشوری با مشکل مواجه می‌شود باید آن را حل کند یا اینکه مشکل را به سمت عامل اصلی ایجاد آن برگرداند. آمریکایی‌ها عامل اصلی فرسایشی‌شدن مذاکرات وین هستند اما با وجود این در چند ماه گذشته طوری برخورد کرده‌اند که گویی ریشه اصلی به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین ایران است. دولت بایدن درخلال گفت‌وگوهای هسته‌ای می‌گفت ما حاضریم برگردیم به برجام ولی ایران خواسته‌های فرابرجامی دارد.
در نقطه مقابل من فکر می‌کنم اینکه تیم مذاکره‌کننده فعلی می‌گوید آمریکایی‌ها در آینده نیز نباید از برجام خارج شوند، اشتباه است.
در مواجهه با قراردادهای بین‌المللی، کشورها به‌راحتی می‌توانند بزنند زیر میز و از توافقات و قراردادهای بین‌المللی خارج شوند، مثلا مگر پیش از این آمریکایی‌ها به‌راحتی از پیمان آب و هوایی پاریس خارج نشدند؟ یا رژیم‌صهیونیستی به کدام یک از قطعنامه‌های شورای امنیت عمل کرده است؟ به باور من نمی‌شود توقع داشت درنتیجه مذاکرات وین دولت بایدن تعهد بدهد که درصورت احیای برجام دولت بعدی آمریکا نیز از توافق هسته‌ای خارج نشود. تیم مذاکره‌کننده ایران به‌جای تلاش برای دریافت تضمین از طرف آمریکایی می‌تواند به‌دنبال دریافت غرامت از دولت بایدن باشد. در حقوق بین‌الملل اصلی وجود دارد با عنوان «مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها». دولت آمریکا با خروج از برجام که رئیس‌جمهور پیشین این کشور نیز صراحتا به آن اعتراف کرده، مسئولیت بین‌المللی خود درقبال یک توافق را نقض کرده است، به همین دلیل آمریکا باید برای این نقض مسئولیت به ایران که در سال‌های گذشته زیان‌دیده است غرامت بپردازد، اگر ایران با چنین منطقی به سراغ دریافت خسارت از آمریکا برود کشورهای دیگر نیز با ایران همراه می‌شوند، اما اگر به جای این کار به‌دنبال دریافت تضمین از آمریکا باشیم استراتژی درستی را در پیش نگرفته‌ایم، زیرا به جز آمریکا لازم است از سایر کشورها نیز تضمین دریافت شود. اصلا چه ضمانتی وجود دارد در آینده که برجام احیا شد کشورهای دیگر مانند روسیه، انگلیس و... با توافق هسته‌ای مشکل پیدا نکنند و از آن خارج نشوند؟
در این رابطه بیشتر بخوانیم:
تقدیس و تحریف ممنوع (لینک)
ایران‌آماده برای هر ۳ سناریوی آمریکا(لینک)
برجام در بهترین حالت یک مُسَکِن برای اقتصاد ایران است(لینک)
آمریکا نهایتا شرایط ایران را می‌پذیرد(لینک)