سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: برجام و مذاکرات احیای آن به ایستگاه پایانی رسیده است. شرایط کنونی جهان راهی جز این باقی نگذاشته بود؛ احیا یا اعلام مرگ قطعی. برجام اگر در شرایط کنونی احیا نشود دیگر نمی‌توان به احیای موثر آن اطمینان داشت. پس از امروز دیگر نه‌فقط برجام، بلکه عنوان مذاکرات احیای برجام نیز عاری از محتواست. از نظر منطقی اگر شرایط دشوار کنونی جهان که همگان را در گرفتاری انداخته است منجر به برجام نشود، نمی‌توان امیدوار بود در آینده این مهم رخ دهد.
آخرین اخبار چه می‌گویند؟
اتحادیه اروپا که پاسخ ایران به آخرین پیشنهاد نهایی خود برای احیای برجام را دوشنبه‌شب هفته قبل دریافت کرده است، به رسانه‌ها گفته بود این پاسخ را «سازنده» می‌داند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز دیروز دوشنبه در جریان نشستی در اسپانیا، پاسخ ایران را به بسته پیشنهادی این اتحادیه معقول دانست. او همچنین با اشاره به قرار داشتن پرونده مذاکرات هسته‌ای در ایستگاه آخر گفت: «پیشنهادی که ازسوی من به‌عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات ارائه شد، یک طرح متوازن و متعادل بوده است که پس از گفت‌وگوهای فراوان به آن دست یافتیم. من فکر نمی‌کنم این طرح دیگر امکان تغییر به‌سود یکی از طرفین دیگر توافق را داشته باشد.» موضوعی که در برهه کنونی نشان می‌دهد انطباق زیادی با واقعیت دارد.
بورل همچنین اعلام کرد هنوز پاسخی ازسوی آمریکا دریافت نکرده اما امیدوار است پاسخ آمریکا به پیشنهاد اتحادیه اروپا به‌زودی باعث پایان مذاکرات شود.مذاکرات احیای توافق هسته‌ای اما به‌جز گفته‌ها و مواضع طرفین مذاکرات یک شاخص دیگر نیز دارد؛ فریادهای رژیم‌صهیونیستی و میزان بلندی آن همواره گویای پیشرفت‌های جدی در جریان گفت‌وگوها بوده است.در روزهای اخیر مقامات صهیونیست برافروختگی زیادی در اعلام مواضع خود داشته‌اند که به‌نظر می‌رسد ناشی از دستپاچگی آنهاست.یائیر لاپید، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه موقت رژیم‌صهیونیستی روز گذشته در جریان تماس تلفنی با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به‌زعم خود تلاش کرد نظر وی را از اقدامی در شرف وقوع بازدارد؛ با این حال بیشترین چیزی که وی می‌توانست به رئیس‌جمهور فرانسه بگوید، تهدید به عدم التزام رژیمش به توافق بود.گفته می‌شود لاپید قصد دارد برای دیدار با اولاف شولتز، صدراعظم آلمان جهت متقاعد کردنش به دوری از توافق با ایران، تا دو هفته دیگر عازم برلین شود. سه‌شنبه هفته گذشته نیز بنی گانتز، وزیر جنگ رژیم‌صهیونیستی در گفت‌وگو با لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا بار دیگر بر مخالفت تل‌آویو با احیای توافق تاکید کرده بود. علی‌رغم این تلاش‌ها اما واشنگتن در میانه به زمین و زمان زدن مقامات صهیونیست روز پنجشنبه هفته گذشته جواب صریح و نهایی خود را به تل‌آویو مخابره کردند. پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به سوالی درباره ارسال پیام یائیر لاپید، نخست‌وزیر موقت رژیم‌صهیونیستی به کاخ‌سفید پیرامون عدم انطباق موارد پذیرفته‌شده ازسوی این کشور در مذاکرات با منافع آمریکا در جوابی هوشمندانه گفت کشورش هرچند در هدف برجام که همان جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است با رژیم‌صهیونیستی اشتراک دارد اما در دیگر حوزه‌ها میان آنها اختلافات تاکتیکی وجود دارد.
تفاوت‌های کلی توافق امروز با برجام دیروز
برجام در برخی از حوزه‌ها تغییراتی نسبت به وضعیت اولیه خود یافته است. خروج آمریکا از این توافق یک عامل بزرگ است زیرا ضربه‌ای به آن زده که توانسته ماهیت برجام را تا حدی تغییر دهد. آمریکا با خروجش از توافق و تلاش برای سرنگونی نظام ایران به‌زعم خود نشان داد شاید مذاکره و توافق با این کشور حتی سایه تهدید را بیشتر تقویت کند.پاسخ‌های ناگزیر ایران به آمریکا نیز که درقالب «تعدیل تعهدات برجامی» و «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» صورت گرفت با تولید انبوه ماشین‌های پیشرفته و غنی‌سازی در سطح بی‌سابقه 60درصد، ماهیت برنامه هسته‌ای ایران را تغییر داد. این تغییرات باعث شده زمان گریز ایران که در دوره اول برجام به یک‌سال رسیده بود در شرایط کنونی با احیای توافق به 6ماه برسد.
دستاوردهای جدید مذاکراتی
دولت ایران فارغ از تفاوت‌های کلانی که توافق به خود دیده است در مذاکرات احیای برجام به دستاوردهایی رسید که پیش از این در نسخه اولیه حاصل نشده بودند. این دستاوردها شامل موارد ذیل است:
1. باقی‌ماندن زیرساخت سانتریفیوژهای پیشرفته
سانتریفیوژهای پیشرفته نصب‌شده در دوره تعدیل تعهدات برجام به یک عامل اختلافی بزرگ تبدیل شده بودند به‌گونه‌ای که غرب بر نابودی آنها اصرار داشت. با این وجود این دستگاه‌ها پس از جمع‌آوری در داخل ایران انبار خواهند شد. آنچه در این حوزه اهمیت دارد باقی ماندن سکوی نصب سانتریفیوژهای نسل جدید است که سرعت بازاستقرار آنها را درصورت لزوم، کاهش می‌دهد.
2. بالارفتن حجم کیک زرد دریافتی مابه‌ازای اورانیوم غنی‌شده
طبق توافق ۲۰۱۵ به‌ازای خروج ۱۱ تن سوخت، ۱۹۷ تن کیک زرد وارد شد. در مذاکرات احیای برجام نیز در مراحل اولیه قرار بود درازای مواد غنی‌شده فعلی که از لحاظ حجمی کمتر از سال ۲۰۱۵ است، ۱۳۰ تن کیک زرد دریافت شود که این میزان اکنون به 250 تن رسیده است.
3. برداشته شدن تحریم‌هایی با برچسب غیرهسته‌ای
در توافق سال 2015 ایران صرفا موفق به برداشتن آن‌دسته از تحریم‌های اقتصادی غرب شد که به‌دلیل قضیه هسته‌ای بر کشور تحمیل شده بودند. درصورت احیای برجام در دوره کنونی، آمریکا بسیاری از تحریم‌های نهادهای حاکمیتی را به‌همراه تحریم‌های 17 بانک که براساس موضوعات غیرهسته‌ای مورد تحریم قرار گرفته بودند، برمی‌دارد.
4. وجود راستی‌آزمایی
در دوره جدید، احیای برجام به‌گونه‌ای پیش‌بینی شده است که دوره راستی‌آزمایی آن تا 4ماه طول می‌کشد. در این دوره قرار نیست ابتدا ایران تمام تعهدات خود را انجام داده و سپس غرب پس از تایید آنها وارد اجرای تعهداتش شود. اساسا راستی‌آزمایی یک موضوع جدید در برجام است.
5. افزایش زمان معافیت شرکت‌ها درصورت خروج مجدد آمریکا
براساس مذاکرات احیای برجام اگر آمریکا بار دیگر به‌صورت یکجانبه از توافق خارج شود شرکت‌های درحال همکاری با ایران تا 5سال از معافیت برخوردار خواهند بود.
6. مهار اهرم بی‌افسار رهاشده اسنپ‌بک
اهرم موسوم به «اسنپ‌بک» که یک کشور عضو برجام درصورت استفاده از آن می‌تواند بدون قیدوشرط و به‌راحتی تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را بازگرداند، در مذاکرات احیای برجام از مهار برخوردار شده است. بر این اساس شکایت یک عضو برجام درباره تخطی ایران از تعهداتش باید در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی شود.
دستاوردهای جدید مذاکراتی چگونه به دست آمدند؟
ایران در دوره نخست برجام از تریبون‌های رسمی اعلام می‌کرد تمام مسائل کشور در گرو توافق است، بدون توافق هیچ اقدامی نمی‌توان انجام داد، آب برای خوردن نداریم و خزانه خالی است؛ بسیاری از این سخنان زمانی از تریبون‌ها اعلام می‌شدند که تیم مذاکره‌کننده درپی کسب امتیاز از قدرت‌های جهانی در اروپا بود.آنچه دستاوردهای امروزی را رقم زد اما برجام‌زدایی از مسائل داخلی و خارجی کشور بود. ایران در دوره تحریم‌ها طرح‌های بزرگی را در حوزه اقتصادی انجام داده و درحالی‌که گفته می‌شد حوزه سیاست خارجی قفل است، قفل‌های بزرگی را شکست که حتی حمایت آمریکا از ایران نیز شاید به شکسته شدن آنها نمی‌انجامید. نقطه برجسته این اقدامات در حوزه سیاست خارجی حضور فعال ایران در رقابت کریدورهاست که در ماه‌های اخیر مهره‌های ایران، شاه‌کشی‌های زیادی در آن داشته‌اند.
در این رابطه بیشتر بخوانیم:
آمریکا باید هزینه خروج از برجام را بپردازد(لینک)
ایران‌آماده برای هر ۳ سناریوی آمریکا(لینک)
برجام در بهترین حالت یک مُسَکِن برای اقتصاد ایران است(لینک)
آمریکا نهایتا شرایط ایران را می‌پذیرد(لینک)