یگانه عرب، خبرنگار:بنیاد ملی نخبگان در تعامل با وزارت علوم، تلاش می‌کند زمینه‌های حمایت از استعدادها و تبدیل ایده‌های نوآورانه آنان به کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و خلاق را فراهم کند. براساس همین چند روز پیش توافقنامه «حمایت از جذب استعدادهای برتر در رشته‌های اولویت‌دار کشور» با مشارکت سه نهاد بنیاد ملی نخبگان، معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری و وزارت علوم به امضا رسید. تفاهمنامه‌ای که باعث نهادینه‌شدن فرهنگ نخبه‌پروری در ساختار اجرایی و اداری کشور خواهد شد. البته نباید از این نکته غافل شد که در چنین شرایطی کشور باید به‌سمت ایجاد دولت نخبه‌پرور حرکت کند، به‌نوعی که جامعه مستعدان حامی جدی‌ای به نام دولت را در کنارشان داشته باشند تا در زمینه‌های مختلف فعالیتی از آنها حمایت کند. محمدصادق موحد، معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص مفاد اجرای این توافقنامه، نقش طرفین در اجرای آن، تاثیرگذاری این طرح در تقویت و ارتقای فعالیت نخبگانی در کشور، لزوم ایجاد دولت نخبه‌پرور، ارائه تسهیلات به نخبگان مشمول طرح و... سخن گفت.
برنامه‌ریزی در دستیابی به توسعه پایدار کشور، از اهداف مهم اجرای توافقنامه
موحد درخصوص هدف از تدوین و امضای توافقنامه حمایت از جذب استعدادهای برتر در رشته‌های اولویت‌دار کشور، بیان کرد: «اهداف این توافقنامه در پنج بخش قابل‌بیان است. نخست، برنامه‌ریزی برای دستیابی به توسعه پایدار کشور در بلندمدت با استفاده از توانمندی‌های برگزیدگان المپیادهای دانش آموزی و برگزیدگان برتر آزمون‌های سراسری ورود به مقطع پایه دانشگاه و جذب آنها در رشته‌های هدف (در کنار برنامه‌ریزی‌ها برای دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت با استفاده از سایر رشته‌ها) است.» وی ادامه داد: «بخش دوم اهداف این توافقنامه نیز شامل زمینه سازی برای تقویت اعتمادبه نفس علمی از طریق مشارکت در کشف و تولید علم در مرزهای دانش و افزایش سهم کشور در برون‌دادهای علمی در سطح بین المللی و نیز تعامل فعال و اثربخش با فضای علمی بین المللی، به منظور دستیابی به مرجعیت علمی در جهان و بخش سوم نیز شامل تلاش برای دستیابی کشور به جایگاه شایسته خود در زمینه‌هایی که در آنها از مزیت رقابتی نسبت به سایر کشورها برخوردار است، می‌شود.»
به گفته موحد، هدایت برگزیدگان المپیادهای دانش‌آموزی و برگزیدگان برتر آزمون‌های سراسری ورود به مقطع پایه دانشگاه به تحصیل در رشته‌های هدف، به‌منظور استفاده از توانمندی‌های آنها برای رشد و دستیابی به اهداف آموزشی، پژوهشی و فناورانه این رشته‌ها در کشور از اهداف بخش سوم این طرح و تعمیق و گسترش آموزشهای تخصصی در رشته های هدف و تقویت تعامل سازنده با سایر حوزه های دانشی نیز جزء بخش چهارم اهداف توافقنامه است.
3 گروه مستعدان، جزء مشمولان توافقنامه حمایت از جذب استعدادهای برتر خواهند بود
معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان اشاره کرد: «توسعه علمی دارای وجوه مختلفی است و باید به‌طور متوازن این وجوه تقویت شوند. علوم پایه زیرساخت‌های دانش فنی را فراهم می‌کند، علوم انسانی نیز ارتباط بسیار مهمی با وجوه جامعه‌شناختی توسعه به‌عنوان بخشی از کارکردهای فرهنگی دارد. بنابراین کشورمان باید برای دستیابی به توسعه پایدار در عرصه‌های علمی به جایگاه شایسته‌ای دست پیدا کند. برای این منظور باید افرادی خلاق، ژرف‌اندیش، آزاداندیش، دارای تفکری انتقادی و کارآفرین را برای جذب در علوم پایه و علوم انسانی ترغیب کنیم.» موحد در پاسخ به اینکه چه تعداد از نخبگان به‌عنوان مشمولان جامعه هدف این توافقنامه درنظر گرفته شده‌اند، عنوان کرد: «جامعه هدف اجرای این طرح در سال اول عبارتند از: دارندگان نشانهای طلا، نقره و برنز کشوری در المپیادهای ملی دانش آموزی موردتایید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی شامل ادبیات، ریاضی، زیست، شیمی، فیزیک، کامپیوتر و نجوم با معرفی سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان؛ گروه دوم، دارندگان رتبه‌های یک تا 100 کشوری آزمون‌های سراسری ورود به مقطع پایه دانشگاه در گروه‌های آزمایشی علوم ریاضی‌وفنی، علوم تجربی و علوم انسانی و گروه سوم، دارندگان رتبه‌های یک تا 50 کشوری آزمون‌های سراسری ورود به مقطع پایه دانشگاه در گروه‌های هنر و زبان‌های خارجی هستند.»
توسعه منابع انسانی مستعد یکی از ملزومات رشد و توسعه در کشور است
معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان درخصوص تاثیرگذاری اجرای این توافقنامه در تقویت و ارتقای فرهنگ نخبه‌پروری اشاره کرد و گفت: «هر سیاستی اثرات مستقیم و غیرمستقیمی را بر مولفه‌های درگیر در طرح خواهد گذاشت. تلاش شده راهبردهایی نظیر اتخاذ نگاه جامع‌نگر به معنای (شناسایی، هدایت و حمایت، زمینه‌سازی برای جذب و اثرگذاری، تکریم و الگوسازی) مبتنی‌بر واقعیت‌های موجود این طرح پیشنهاد شود. همچنین کاهش توقع‌آفرینی و تقویت تعهد خدمت به کشور نیز در این توافقنامه موردتوجه قرار گرفته است.»
موحد ادامه داد: «تلاش کرده‌ایم درگاه‌های متعددی برای ورود به طرح و همچنین مسیرهای متعددی برای اثرگذاری درنظر گرفته شود. با این مقدمات انتظار داریم علاوه‌بر اینکه جامعه هدف احساس حمایت بیشتری از سمت حاکمیت کند، توجه نهادهای مرتبط نیز به این مهم جلب شود که توسعه منابع انسانی مستعد یکی از ملزومات رشد و توسعه در کشور است.»
رشته‌های علوم پایه، علوم انسانی و مهندسی کشاورزی از رشته‌های اولویت‌دار توافقنامه است
وی در پاسخ به اینکه رشته‌های اولویت‌دار کشور شامل چه رشته‌هایی و در چه دانشگاه‌هایی می‌شوند، توضیح داد: «در این طرح براساس اسنادی نظیر نقشه جامع علمی کشور، اولویت‌های وزارت عتف و همچنین رصد پیشرفت‌های علمی در سطح بین‌المللی و با عنایت به سایر طرح‌های بنیاد و تکمیل چرخه حمایت و پشتیبانی از دانشجویان مستعد تحصیلی برای شروع رشته‌های زیر به‌عنوان رشته‌های هدف انتخاب شد.» موحد افزود: «رشته‌های علوم پایه شامل آمار، آمار و سنجش آموزشی، دکتری پیوسته فیزیک، ریاضیات و کاربردها، زمینشناسی، زیست‌شناسی جانوری، زیست‌شناسی سلولی و مولکولی، زیست‌شناسی دریا، زیست‌شناسی گیاهی، شیمی کاربردی، شیمی محض، فیزیک و زیستفناوری می‌شود. رشته‌های علوم انسانی نیز شامل ایران‌شناسی، باستان‌شناسی، تاریخ، جامعه‌شناسی، جغرافیا، زبان و ادبیات عربی، زبان و ادبیات فارسی، علوم تربیتی، علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه، معارف اسلامی است و رشته‌های گروه مهندسی کشاورزی هم شامل علوم و مهندسی آب، علوم و مهندسی باغبانی، علوم و مهندسی خاک، علوم و مهندسی صنایع‌غذایی، مهندسی اقتصاد کشاورزی، مهندسی ترویج و آموزش کشاورزی پایدار و مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی می‌شود.» به گفته معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان، هریک از دانشگاه‌های کشور که این رشته‌ها را ارائه دهند، موردقبول است و دانشگاه خاصی مدنظر نیست. هیچ ویژگی‌ای از دانشگاه به‌صورت پیش‌فرض درنظر گرفته نشده و خود دانش‌آموزان برگزیده هستند که دانشگاه محل تحصیل خود را انتخاب می‌کنند و درصورتی‌که جزء جامعه هدف ما باشند و رشته هدف را انتخاب کنند، می‌توانند از این تسهیلات طرح بهره‌مند شوند.
از امکان تحصیل پسادکتری تا تخصیص تسهیلات راه‌اندازی کسب‌وکار دانش‌بنیان
موحد با اشاره به تسهیلاتی که نخبگان تحت‌عنوان اجرایی‌شدن این توافقنامه دریافت می‌کنند، عنوان کرد: «امکان تحصیل در دوره‌های پسادکتری، امکان پذیرش بدون آزمون در دوره کارشناسی‌ارشد و دکتری، بورسیه در دکتری تخصصی، اعطای حق‌الزحمه ماهانه در دوران تحصیل در داخل کشور، اعطای کمک‌هزینه توانمندسازی در دوران تحصیل در داخل کشور، اعطای تسهیلات طرح جایگزین خدمت شهید صیاد شیرازی، اعطای تسهیلات پسادکتری شهید دکتر چمران، اعطای تسهیلات جذب در دستگاه‌های اجرایی، اعطای تسهیلات جذب در موسسات علمی شهید دکتر شهریاری، اعطای تسهیلات استادیاران جوان مرحوم کاظمی‌آشتیانی، اعطای تسهیلات صندوق بیمه درآمد، اعطای بیمه تکمیلی درمان و اعطای تسهیلات راه‌اندازی کسب‌وکارهای دانش‌بنیان شهید رضوی از تسهیلاتی است که به نخبگان به‌عنوان جامعه هدف ارائه می‌شود.»
معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان درخصوص لزوم مشارکت دیگر دستگاه‌های اجرایی و نهادهای ذی‌ربط در حمایت از جریان نخبه‌پروری در کشور، توضیح داد: «نهادینه شدن نیاز به استفاده از مستعدان و نخبگان در دستگاه و نهادهای اجرایی دیگر باعث می‌شود زمینه برای اثرگذاری و ایفای نقش فعال اجتماع نخبگانی فراهم شود و درنتیجه ضمن انتفاع کشور از خدمات باکیفیت این جامعه مخاطب، حس اثرگذاری‌شان را افزایش می‌دهد و به جای مهاجرت نخبگان با جریان گردش نخبگان مواجه خواهیم شد؛ به‌نوعی که برکات این اقدام برای پیشرفت و توسعه کشور بسیار مهم و اثرگذار خواهد بود.» وی در ادامه با اشاره به مفاد اصلی این توافقنامه و نقش بنیاد ملی نخبگان و وزارت علوم در اجرایی‌شدن آن، گفت: «مطابق مفاد اسناد بالادستی و با توجه به تاکیدات مکرر مقام‌معظم‌رهبری درخصوص حمایت از رشد رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی و ورود استعدادهای برتر کشور به این رشته‌ها این توافقنامه میان «بنیاد ملی نخبگان»، «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» و «معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری» منعقد شده است.»
موحد ادامه داد: «در این توافقنامه نقش هریک از طرفین با دقت تبیین شده است. به‌طورکلی ایجاد زیرساخت‌های آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و رفع موانع جذب برعهده وزارت علوم است. تهیه بسته‌های حمایتی توانمندسازی و هدایت مستعدان نیز برعهده بنیاد ملی نخبگان است و معاونت علمی نیز در بخش سخت‌افزاری و کمک به راه‌اندازی کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نقش کلیدی‌ای در این طرح دارد.»
لزوم تصویب ردیف بودجه مشخص برای حمایت از مستعدان و برترین‌ها
معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان با اشاره به بهبود چالش مشکلات مالی این بنیاد با توجه به امضا و اجرای چنین توافقنامه‌هایی بیان کرد: «با همت بنیاد، وزارت عتف و معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری این طرح تدوین و نهایی شده است. انتظار می‌رود که سایر نهادهای کلیدی ازجمله مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه‌وبودجه نیز به درخواست سه‌جانبه طرفین این طرح ردیف بودجه خاصی را برای حمایت از مستعدان و هدایت برترین‌ها به تحصیل در رشته‌های اولویت‌دار کشور در بودجه کشور مصوب کنند.»
تدوین نقشه راه برای رسیدن به توسعه علمی پایدار از دغدغه‌های حکومت‌هاست
وی با اشاره به لزوم ایجاد دولت نخبه‌پرور در کشور و لزوم حمایت نهادهای دولتی از جریان نخبگانی در کشور، بیان کرد: «توسعه جنبه‌های مختلف آنچه منجر به شکوفایی یک تمدن می‌شود و همچنین تدوین نقشه راه برای رسیدن به توسعه علمی پایدار و تضمین آن از دغدغه‌های حکومت‌ها محسوب می‌شود. هرچه فهم و درک از این مساله عمیق‌تر باشد به همان اندازه می‌توان گفت آن کشور از ملزومات تدوین و تهیه الگویی که دستاوردهایش مرتفع کردن دغدغه‌های جامعه نخبگانی در شرایط حال‌حاضر بوده، بهره‌مند است.»
معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان اشاره کرد: «حل مشکلات و طراحی مسیر پیشرفت به دست نخبگان جامعه رقم می‌خورد. در قدم اول باید امکان جذب و حضور نخبگان در بدنه اجرایی کشور فراهم شود. امیدواریم با مصوبه اسفندماه سال گذشته هیات‌دولت درخصوص آیین‌نامه جذب و نگهداشت استعدادهای برتر تحولی چشمگیر در این بخش ایجاد شود. ورود افراد برجسته علمی و مدیریتی به‌طور طبیعی می‌تواند زمینه را برای جذب سایر افراد برجسته فراهم کند. مدیریت نخبگانی نیز خود جریان نخبگانی را رقم می‌زند.»
وی با اشاره به چشم‌انداز فعالیتی بنیاد ملی نخبگان در 6ماه دوم باقی‌مانده از سال ۱۴۰۱ برای حمایت مالی و معنوی از نخبگان و جامعه مستعدان و انعقاد دیگر تفاهمنامه‌های دوجانبه، توضیح داد: «اقداماتی که در نیمه دوم سال 1401 در بنیاد ملی نخبگان در دست انجام داریم، شامل اجرای طرح توسعه فعالیت‌های علمی و فرهنگی دانشجویان و طلاب مستعد کشور با ظرفیتی بالغ‌بر 4500 نفر، توسعه هسته‌های مساله‌محور پژوهشی و فناورانه با ظرفیتی بالغ‌بر 400 هسته با ترغیب مشارکت شرکت‌ها و نهادهای فناورانه و خلاق و همچنین اجرای چند طرح توانمندسازی در حوزه دانش‌آموزان مستعد کشور با نهادهای مختلف بوده که در دستورکار این معاونت قرار گرفته است.»