یگانه عرب، خبرنگار گروه دانشگاه: اکوسیستم فناوری و نوآوری ایران با مشارکت و فعالیت 6882 شرکت دانش‌بنیان، 1588 شرکت خلاق و 60 خانه خلاق و نوآوری افتتاح‌شده به‌عنوان بزرگ‌ترین زیست‌بوم نوآوری در منطقه شناخته می‌شود. اکوسیستمی که به‌دلیل توانمندسازی نیروی انسانی، توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری، رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق، خلق راه‌حل‌های فناورانه در راستای بهبود چالش‌ها و ارتقای نظام تامین مالی توانسته این عنوان را از آن خود کند. بازیگران زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور، شرکت‌های دانش‌بنیان، خانه‌های خلاق و نوآوری و شرکت‌های خلاقی هستند که در تسهیل دسترس‌پذیری، ایجاد عدالت آموزشی و ارتقای نظام آموزش و یادگیری نقش راهبردی دارند. نقش شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری بر هیچ‌کس پوشیده نیست و همواره در جهت رشد فعالیت این واحدهای خلاق اقدامات مثبتی صورت گرفته که نمونه بارز آن قانون جهش تولید دانش‌بنیان است که اواخر سال 1400 و در جهت اصلاح قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها سال 1389 و افزایش سهم درصدی اقتصاد دانش‌بنیان‌ها از اقتصاد کل کشور تصویب شد.
بنابر ماده 6 قانون جهش تولید، برای ایفای نقش گسترده‌تر شرکت‌های خلاق و فناور (به‌عنوان یکی از بازیگران مهم اکوسیستم فناوری و نوآوری) و توسعه کمی و کیفی این شرکت‌ها، معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری «آیین‌نامه اجرایی توسعه زیست‌بوم واحدهای خلاق» را تصویب و ابلاغ کرد تا نقطه عطفی را در فضای فعالیت شرکت‌های خلاق ایجاد کند. به‌بهانه ابلاغ این آیین‌نامه از روند عملکرد این واحدها به‌همراه خانه‌های خلاق و نوآوری و تاثیر این آیین‌نامه در گسترش فعالیت‌های فناورانه شرکت‌های خلاق را بررسی کرده‌ایم که از نظر می‌گذرانید.
خانه خلاق و نوآوری کجاست؟
نخست، می‌خواهیم تعریفی از خانه‌های خلاق و نوآوری و شرکت‌های خلاق به‌همراه روند حضورشان در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور ارائه کنیم، سپس به بررسی فعالیت‌شان به‌عنوان طرح‌هایی که اهمیت قابل‌توجهی در رشد اقتصادی و جهت‌دهی به مسیر آینده، توسعه اجتماعی و فرهنگی، اشتغالزایی و کارآفرینی جوامع انسانی دارند، بپردازیم.
خانه‌های خلاق و نوآوری در مقیاس ملی و منطقه‌ای، زیرساختی برای ایجاد ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی هستند که برای حمایت از نوآفرینان با ایده‌های جدید و کسب و کارهای نوپا و محتوای اجتماعی، خلاق و فرهنگی برای تقویت اقتصاد خلاق تعریف و شکل گرفته‌اند. این خانه‌ها از اواخر سال 1400 در حوزه‌های مختلف مد و لباس، صنایع دستی، صنایع خلاق و فرهنگی، علوم انسانی و... ایجاد شد.
این خانه‌ها به‌عنوان پلتفرم و یکی از هسته‌های مهم برای تسهیل فرآیند دیجیتال‌سازی ایده و طرح‌های خلاقانه، ارائه راه‌حل‌های فناورانه و نوآورانه در عرصه صنایع خلاق و فرهنگی و همچنین شبکه‌سازی فعالان زیست‌بوم اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی کشور شناخته می‌شوند. برنامه راه‌اندازی این خانه‌ها توسط معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری و ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق در جهت تقویت این حوزه اجرایی شد. اگر بخواهیم از اهمیت حضور و فعالیت خانه‌های خلاق و نوآوری در کشور صحبت کنیم، باید بگوییم که این خانه‌های خلاق و نوآوری هم در موضوع رسوخ فناوری و نوآوری می‌توانند در نقاط مختلف کشور کمک‌کننده باشد و هم در موضوعات اصلی و تخصصی خود ورود پیدا کنند.
پایان سال 1401 هر استان یک خانه خلاق و نوآوری خواهد داشت
درحال‌حاضر 45 خانه خلاق و نوآوری افتتاح‌شده در 15 استان کشور داریم و 30 خانه خلاق نیز در دست افتتاح هستند. در آمار منتشرشده از گزارش عملکرد برنامه توسعه زیست‌بوم شرکت‌های خلاق تا زمستان 1400 تهران در صدر فعالیت خانه‌های خلاق و نوآوری در کشور و پس از آن اصفهان، خراسان‌رضوی و قم رتبه‌های دیگر این جایگاه را کسب کرده‌اند. البته قرار است بنابر چشم‌انداز ترسیم‌شده معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری و تعامل با نهادهای ذی‌ربط، تا آخر امسال هر استان حداقل یک خانه خلاق و نوآوری داشته باشد.
اهداف شکل‌گیری خانه‌های خلاق و نوآوری چیست؟
اگر بخواهیم از اهداف شکل‌گیری خانه‌های خلاق و نوآوری صحبت کنیم، چند محور اصلی باید در یاد بماند؛ می‌توان نخست به شناسایی طرح‌های خلاق و نوآورانه در حوزه‌های مختلف صنایع فرهنگی، شناسایی، جذب و حمایت از ایده‌های خلاق در زمینه اصلاح و بهبود روش ساخت و تولید، اشتغالزایی به‌همراه توسعه پایدار اقتصادی، حمایت از توسعه محصولات حوزه صنایع خلاق با رویکرد صادراتی و به تجاری‌سازی علوم انسانی اشاره کرد، به این معنا که سرمایه‌های بخش‌های خصوصی در علوم‌انسانی و پژوهش‌های انجام‌شده سرمایه‌گذاری شود. البته این خانه‌ها دربرابر حضور و فعالیت شرکت‌های خلاق نیز خدمات و وظایفی دارند که ازجمله آنها می‌توان به ارائه خدمات زیرساخت و استقرار، شبکه‌سازی فعالان حوزه، ارائه آموزش‌های تخصصی و تجاری‌سازی، ارائه خدمات منتورینگ، جذب سرمایه و سرمایه‌گذار، توسعه‌دهنده و ایجاد ایده‌ها و... اشاره کرد.
شرکت خلاق به چه نوع شرکتی اطلاق می‌شود؟
شرکت‌های خلاق؛ شرکت‌ها و موسسات خصوصی نوآوری هستند که یا در صنایع خلاق و فرهنگی مشغول بوده یا الگوهای نوین کسب‌وکار را در ارائه محصولات و خدمات خود به کار گرفته‌اند. جوهره رشد این شرکت‌ها، خلاقیت و نوآوری برای ارائه محصولات و خدمات جدید و مدل‌های نوین کسب‌وکار در سطح بازار هدف است. مفهوم شرکت خلاق، یک مفهوم جدید و مهمی در حوزه کسب‌وکارهای نوین و نظام حقوقی ایران است که سال ۱۳۹۶ توسط معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با هدف توسعه زیست‌بوم فناوری و کارآفرینی در کشور و اشتغالزایی برای جوانان و حمایت‌های مادی و حقوقی معرفی و مقرراتش تدوین شد. درحال‌حاضر در کشور 1575 شرکت خلاق درحال فعالیت هستند که بیش از نیمی از آنها یعنی بالغ بر 900 شرکت خلاق در تهران و پس از آن، خراسان‌رضوی، اصفهان و یزد در رتبه‌های بعد از لحاظ تراکم بالای فعالیتی شرکت‌های خلاق قرار می‌گیرند.
رشد 430 درصدی شرکت‌های خلاق در بازه زمانی 1397 تا 1401
طبق آمار موجود از گزارش عملکرد فعالیت شرکت‌های خلاق از سال 1397 تاکنون نشان می‌دهد که در این سال‌ها با نمودار صعودی رشد کمی شرکت‌ها مواجه بودیم، به‌گونه‌ای که در سال 1397، 296 شرکت خلاق در گستره محدودی از جغرافیای این کشور فعال بودند، اما سال 1400 به 1429 شرکت و درحال‌حاضر به 1588 شرکت خلاق به وسعت جغرافیای ملی رسیده‌اند، یعنی طی سال‌های 1397 تا 1401 رشد 433 درصدی داشته و استان تهران در صدر فعالیت این شرکت‌ها در کشور قرار دارد.
تعداد شرکت‌های خلاق برحسب حوزه فعالیتی تا پایان تیرماه سال 1401
تعداد شرکت‌های خلاق تا پایان تیرماه 1401 بر حسب حوزه فعالیتی شامل موارد زیر است که نشان‌دهنده بالاترین میزان استقبال در حوزه کسب‌وکارهای دیجیتال و فضای مجازی و پایین‌ترین استقبال در حوزه هنرهای تجسمی است.
826 کسب و کارهای دیجیتال و فضای مجازی
196 بازی، اسباب‌بازی و سرگرمی
143 صنایع دیداری و شنیداری
133 صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی
103 طراحی و معماری
63 گیاهان دارویی و طب سنتی
57 خدمات زیرساختی صنایع خلاق
34 یادگیری چاپ و نشر
28 سایر صنایع خلاق و فرهنگی
14 هنرهای تجسمی و نمایشی
شرکت‌های خلاق، بازاری برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان
در ادامه می‌خواهیم نقش واحدهای خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری را در رشد اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور مورد بررسی قرار دهیم. پرویز کرمی، رئیس مرکز و دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در این‌باره بیان می‌کند: «اگر به استناد تقسیم‌بندی‌های جهانی، شرکت‌های دانش‌بنیان را های‌تک نام ببریم، واحدهای خلاق را مدیوم تک یا low tech نامیده می‌شود. امکان ندارد بازاری شکل بگیرد و آن بازار فقط های‌تک باشد، بلکه حتما باید سایر بازیگران نیز در آن حضور داشته باشند. ضمن اینکه واحدهای خلاقی که درحال رشد هستند، خودشان بازار شرکت‌های دانش‌بنیان و محصولات آن خواهند شد، به‌نوعی که آن رسوخ فناوری و نوآوری که در کسب‌وکارهای عادی ایجاد می‌شود، از این طریق است. به طور مثال در حوزه نوآوری اجتماعی، خانه خلاق و نوآوری این حوزه شرکت خلاقی را از یک تیم و یک ایده ابتدایی پرورش داده که در حوزه آسیب‌های اجتماعی کار می‌کند. این شرکت در تعامل با یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه الکترونیک طرحی را ارائه دادند تا ضمن حل یک آسیب، نوآوری اجتماعی‌ای نیز ایجاد کنند.
این شرکت خلاق از طریق جمع‌سپاری مالی پول جمع‌آوری کرده و به شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه الکترونیک ارائه و پیشنهاد داده که پابند الکترونیک ایران ساخت برای زندانی‌ها تولید کند. زندانی‌ای که به‌دلیل چک بی‌محل یا ضرر در تعاملات اقتصادی نتوانسته دین خود را بپردازد و حال در زندان است و از کسب‌وکار و خانواده خود جدا شده است. این شرکت دانش‌بنیان پابندی را تولید می‌کند که تا دیروز 120میلیون تومان از چین وارد می‌شد اما شرکت دانش‌بنیان داخلی به قیمت 20میلیون و ایرانی تولید می‌کند. سازمان زندان‌ها نیز در تعامل با این دو شرکت شرایطی را به‌نفع جامعه ایجاد می‌کند. طلبکار به پول خود می‌رسد، یک زندانی از زندان خلاص شده، فرد بدهکار به شغل خود رسیده و می‌تواند سرپرستی خانواده را دوباره برعهده بگیرد. این کار، یک نوآوری اجتماعی است و ضمن ایجاد اشتغال برای دو شرکت یک کار نوآورانه هم در حوزه آسیب‌های اجتماعی به‌نفع جامعه انجام شده و اگر دولت سیاستگذاری و روند تسهیلگری و حمایتی مناسبی داشته باشد، بسیاری از مشکل‌ها حل خواهد شد. نوآوری اجتماعی بخشی از نوآوری‌های عمومی است که دولت‌ها باید به آن توجه و از این امر حمایت کند.»
ماموریت خانه‌های خلاق، تولید شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق است
حال اگر بخواهیم از روند فعالیتی شرکت‌های خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری در کشور صحبت کنیم، باید ابتدا به این نکته توجه کنیم که خانه‌های خلاق و نوآوری هم در موضوع رسوخ فناوری و نوآوری در نقاط مختلف کشور به ما کمک می‌کنند و هم در موضوعات اصلی و تخصصی خود ورود پیدا می‌کنند. کرمی درخصوص روند فعالیتی خانه‌ها و واحدهای خلاق ابتدا به این انواع خانه‌های خلاق و نوآوری اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کشور دو نوع خانه خلاق و نوآوری داریم، نخست خانه‌های خلاق و نوآوری‌ای است که در استان‌ها شکل می‌گیرد و ماموریت دارد که به دانشجویان، صاحبان ایده در آن ناحیه و منطقه کشور کمک کند تا ضمن ایجاد شغل و رفع و تعدیل مشکلات توسعه پایدار شکل بگیرد و ضمن رعایت عدالت اجتماعی، جریان تمرکزگزایی جای عدم تمرکز را بگیرد. از طرفی نیز جلوی مهاجرت به مراکز استان و پایتخت گرفته شود. به‌طور مثال هفته گذشته تفاهمنامه راه‌اندازی خانه خلاق و نوآوری بازی را با بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای داشتیم. درحال‌حاضر بازی و گیم درکنار آموزش و سرگرمی، یک صنعت است. در این راستا یکی از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی در کشورها، تولید یا مصرف بالای این بازی‌هاست اما چرا نباید این بازی‌ها ایران‌ساخت و بومی شود؟ یکی از اقدامات برای این‌کار این است که یک زنجیره و نهادهای واسطی را ایجاد کنیم که این کار را انجام بدهند. درحال‌حاضر در دانشگاه‌های کشور نمی‌توان گفت که گروه‌ها یا دپارتمانت‌های آموزش یا تولید بازی یا گیم را داریم. نمی‌توان گفت که می‌خواهیم در صدور فرهنگ انقلاب اسلامی یا دفاع فعال داشته باشیم و از علوم تکنولوژی‌های روز بهره‌مند نباشیم. بخواهیم معرفی فرهنگ هنر تمدن و اسطوره‌های ادبیات کهن و معاصر خود را داشته باشیم اما از ظرفیت رسانه بازی غافل باشیم. نمی‌توانیم بگوییم که بازی‌های خوب تولید می‌کنیم و در دنیا و اظهار اقتدار اقتصادی و فرهنگی می‌کنیم اما دانشگاه و مرکزی برای اجرای تخصصی این جریان نداشته باشیم.
خوشبختانه در حوزه فضای وب و اینترنت زیرساخت‌های خوبی داریم اما چرا باید این زیرساخت‌ها در اختیار بازی‌های آنلاین و آفلاین خارجی و محصولات خارجی و غربی قرار بگیرد؟ برای اینکه این اقدام به‌نفع کشور باشد باید بخش دولتی سیاستگذاری و هدایت و نظارت داشته باشد و بخش خصوصی صرفا اجرکننده کار باشد. برای رسیدن به این مهم، خانه‌های خلاق و نوآوری در موضوعات مختلف به‌وجود آمدند که توانمندی مالی، فکری، اجرایی و توانمندی بخش خصوصی را درکنار سایر آحاد مردم این اقدام را انجام بدهد. ما در خانه‌های خلاق و نوآوری، یک جوان ایده‌پرداز را در پروسه شتاب‌دهی حمایت کرده، توسعه بازار و محصول داشته، به ساخت محصول و تجاری‌سازی محصول کمک می‌کنیم و پس از آن نیز در امر صادرات محصول حمایت‌های حداکثری خواهیم داشت، بنابراین کار خانه‌های خلاق و نوآوری تولید شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید شرکت‌های خلاق است.»
لزوم نظارت و ارزیابی بر فعالیت شرکت‌های خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری
از طرفی دیگر، آنچه بنای اصلی نگارش و طرح این گزارش بود، شرح‌حالی از روند تصویب و ابلاغ «آیین‌نامه اجرایی توسعه زیست‌بوم واحدهای خلاق» و لزوم اجرای آن در توسعه کمی‌وکیفی شرکت‌های خلاق است. آیین‌نامه‌ای که با توجه به اهمیت ویژه واحدهای خلاق فعال در حوزه‌های علوم انسانی، اجتماعی و صنایع فرهنگی در اقتصاد دانش‌بنیان، رشد شرکت‌های خلاق در ابعاد کیفی‌وکمی و در جهت اجرای ماده 6 قانون جهش تولید دانش‌بنیان، به مسئولیت ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق تصویب و ابلاغ شد. اصلی‌ترین هدفی که اجرای این آیین‌نامه در ذهن دارد، توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری در کشور و تبیین و ارتقای سهم شرکت‌های خلاق در اقتصاد است. این آیین‌نامه بر این موضوع تاکید دارد که محصول و خدمات شرکت باید دارای نوآوری باشد، سطح متمایزی از نوآورانه بودن محصول و خدمات اثبات شود، دارای اثربخشی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد، شرکت یا فرد باید مالکیت قانونی محصول یا خدمت را داشته باشد و توانمندی نیروی انسانی متناسب با محصول و خدمات وجود داشته باشد و ایده و محصول تجاری شده باشد. همچنین باید اشاره کرد که طبق آیین‌نامه «سند ملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم» و «قانون جهش تولید دانش‌بنیان» دو مرجع قانونی تعیین مصادیق و طراحی حمایت‌ها و خدمات این‌دسته از کسب‌وکارها هستند. مشاور معاون علمی‌وفناوری رئیس‌جمهوری درخصوص تاثیرگذاری ابلاغ این آیین‌نامه اجرایی برای توسعه فعالیت واحدهای خلاق توضیح داد: «این طرحی بود که معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری به‌صورت ابتکاری درحال انجام آن بود اما درحال‌حاضر تبدیل به قانون شده‌است؛ یعنی آن آیین‌نامه، آیین‌نامه اجرایی قانون است که ابلاغ شد و به تناسب آن با یک تغییر ساختار مواجه هستیم؛ به معنای اینکه باید یک شورای تشخیص شرکت خلاق، خانه‌های خلاق و نوآوری برای صدور گواهی باشد که آیا این واحدها، خانه‌های خلاق و نوآوری یا شرکت‌های خلاق هستند یا نه، به‌نوعی که تعیین صلاحیت شوند. همچنین باید ضوابطی ایجاد شود تا تفکیک کنیم این شرکت، شرکت خلاق است یا خیر. همچنین باید از صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات مناسبی برای فعالیت این واحدها و خانه‌های خلاق گرفته و از طرفی دیگر باید یک ساختار اجرایی برای این جریان ایجاد شود. به‌عبارت دیگر باید یک بازنگری و یک تعریف دقیق از واحدهای خلاق ارائه کنیم که اشخاص تعریف آن را بدانند. همچنین باید بر این واحدها و نحوه بهره‌مندی‌شان از تخصیص منابع مالی و تسهیلات نظارت کنیم، به این معنا که این‌طور نباشد که یک خانه خلاق و نوآوری در شهری ایجاد کنیم و سه ماه بعد ببینیم که اتفاق مهمی در آن و بنابر رسالتی که برایش تعریف شده، اتفاق نمی‌افتد؛ البته که این جریان به‌دلیل اینکه اساس اصلی کار دست بخش خصوصی است، اتفاق نمی‌افتد و بخش خصوصی نیز به‌درستی کار را اداره می‌کند.»
آیین‌نامه‌ها می‌تواند پوشش خوبی را برای فعالیت شرکت‌های خلاق ایجاد کند
محمدجواد پاسلار، مدیرعامل شرکت خلاق «mosipot» در حوزه سیستم مدیریت گلخانه‌ای ساکن در خانه خلاق و نوآوری موسیتو در این‌خصوص بیان کرد: «یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کسانی که در حوزه شرکت‌های خلاق کار می‌کنند، این است که محصولی که تولید می‌کنند، های‌تک نبوده اما فروش خوبی داشت. درصورتی‌که سیستم دانش‌بنیانی کشور به این شکل بود که محصولی که از نظر فنی های‌تک نباشد، دانش‌بنیان نمی‌شود. از طرف دیگر نیز محصول های‌تک در ایران فروش نرفته و مصرف سرانه فناوری در ایران بسیار پایین است. در این شرایط دو حالت پیش می‌آید، اینکه یا شرکت دانش‌بنیان باشیم با درآمد کم یا شرکتی باشیم که دانش‌بنیان نبوده اما فروش محصول خوبی دارد.» وی افزود: «خانه‌های خلاق و نوآوری اما با شروع فعالیت‌هایش این ضعف را برطرف کردند که اگر شرکتی دانش‌بنیان نبوده اما دارای محصول فناورانه و خلاقانه است، می‌تواند در خانه‌های خلاق فعالیت کند و این جریان نقطه‌قوت ایجاد خانه‌های خلاق و نوآوری است. ما در گذشته در حوزه اینترنت اشیا فعالیت می‌کردیم و محصول‌مان نیز فروش مناسبی داشت؛ اما چون از لحاظ فنی های‌تک نبود، عنوان دانش‌بنیانی را کسب نمی‌کرد؛ اما حال با حضور در خانه خلاق و نوآوری «موسیتو» حمایت‌های دانش‌بنیان‌ها را برای محصولی که در چرخه اقتصادی کشور نقش دارد، دریافت می‌کنیم.» به گفته پاسلار، نام‌گذاری سال 1401 موجب شد توجه بسیاری از اهالی این حوزه به کمیت کار جلب شود؛ به این معنا که آمار و ارقام موردتوجه قرار گرفت و سطح کیفی فعالیت‌ها کاهش پیدا کرد. از نظر من، صدور این آیین‌نامه‌ها مانع از رشد بی‌رویه شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری در کشور یا صرفا در یک محدوده شود. به‌طور مثال بالاترین آمار فعالیت و حضور خانه‌های خلاق و نوآوری در تهران است؛ درحالی‌که در برخی استان‌ها یا خانه خلاق و نوآوری نداشته یا تعدادشان به یک یا دو خانه بیشتر نمی‌رسد؛ اقدامی که موجب متمرکزشدن فعالیت‌های فناورانه صرفا در یک استان شده و در آینده نیز تاثیرات منفی دارد. مدیرعامل شرکت خلاق «mosipot» اشاره کرد: «مزیتی که خانه‌های خلاق و نوآوری به شرکت‌های خلاق ارائه کرده است، این بود که با اینکه محصول دانش‌بنیان نبود اما محصولی بود که بر پایه علم دانشگاهی و فنی بود و درحال‌حاضر حمایت‌های دانش‌بنیانی را از سوی خانه دریافت می‌کند و نیاز نیست به جای محصول دانش‌محوری که فروش خوبی دارد اما های‌تک نیست، تولید محصول دانش‌بنیان داشته و نتوانم آن را به فروش برسانم.» وی ادامه داد: «در اطراف دانشگاه شریف، شرکت‌هایی فعالیت می‌کنند که به‌عنوان شرکت های‌تک شناخته می‌شوند همچون شرکت «امیدآفرینان» که کار تولید پرینتر زیستی دارند. تولید سالانه این شرکت حدود 4 یا 5 دستگاه پرینتر بود که عدد کمی برای فعالیت یک شرکت دانش‌بنیان است؛ درصورتی‌که شرکت ما در خانه خلاق و نوآوری موسیتو توانسته به‌خوبی بازار هدف خود را پوشش بدهد. به‌عبارت دیگر، اجرای چنین آیین‌نامه‌هایی می‌تواند پوشش‌های خوبی را برای فعالیت شرکت‌های خلاق ایجاد کند.»
کیفیت تدوین آیین‌نامه‌ها از آنچه باید باشد، دور است
محسن طباطبایی‌فر، مدیرعامل شرکت خلاق «روبوچیپ» نیز در زمینه رباتیک آموزشی با اشاره به تاثیرگذاری و نقش موثر اجرای آیین‌نامه توسعه زیست‌بوم واحدهای خلاق بیان کرد: «از نظر من، تصویب و ابلاغ چنین آیین‌نامه‌هایی آن‌طور که باید تاثیرگذاری‌ای که از آن انتظار می‌رود، ندارد. فضای تولید خلاق به این معناست که اگر مجموعه‌ای نتواند دانش‌بنیان یا دانش‌محور کار کند، ناخودآگاه از بازار حذف می‌شود. ذهنیت بر این است که یک قشر خاصی از یک‌سری حمایت‌هایی نیز بهره‌مند شوند و این جریان نیز یک‌سری قوانین و چهارچوب‌هایی هم دارد.»
وی افزود: «اکثر آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها به این‌صورت است که ابتدا بررسی می‌کنند آیا شرکتی خلاق است یا نه و اگر جواب سوال بله است، از حمایت‌ها و طرح‌های حمایتی بهره‌مند شوند؛ یعنی حمایت‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که تنها شرکت‌های خلاق از آن استفاده کنند نه اینکه صرفا مختص به شرکت‌های خلاق باشد.» طباطبایی‌فر اشاره کرد: «باید در متن این آیین‌نامه‌ها مواردی ازجمله اصلاح قوانین بانکی، برطرف شدن چالش‌های مضامینی و اعتباری ذکر شود؛ چراکه اهمیت بالایی در کیفیت کار شرکت‌ها دارد. آیین‌نامه‌ها بیش از اینکه کمک‌کننده باشد، تاثیرات منفی دارد.»
شرکت‌ها و خانه‌های خلاق چگونه حمایت می‌شوند؟
در ادامه اما می‌خواهیم ارزیابی‌ای نیز نسبت به ارائه خدمات و حمایت‌های معاونت علمی‌وفناوری به‌عنوان اصلی‌ترین متولی شرکت‌های خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری داشته باشیم. خدمات ارائه‌شده معاونت علمی به خانه‌های خلاق و نوآوری شامل خدمات مالی (کمک‌هزینه سرمایه بذری، کمک‌هزینه آموزش منتور، کمک‌هزینه سه‌زبانه‌شدن سایت)؛ تسهیلات(توسعه بازار داخلی، حمایت از ارتقای توانمندی دانش، مساعدت برای دانش‌بنیان‌شدن خانه‌های خلاق)، مشاوره(مشاوره راه‌اندازی، مشاوره صادرات و واردات و مشاوره تجاری‌سازی)، تبلیغات، آموزش عملی جهت توسعه طرح‌ها و شرکت‌های نوپا، مشاوره تجاری‌سازی، ارائه خدمات توسعه بازار و بازارسازی و... می‌شود. از طرفی دیگر، توسعه بازار محصولات و خدمات(خدمات دیجیتال‌مارکتینگ، حمایت از تبلیغات، ارسال نمونه محصولات)، تسهیل فضای کسب‌وکار(مشاوره منابع انسانی، ارائه خدمات آزمایشگاهی، استقرار در پارک‌های علم‌وفناوری) و پشتیبانی مالی و جذب سرمایه(جذب سرمایه طرح‌های خلاق و نوآور و تسهیل در صدور ضمانتنامه)، سه حوزه حمایتی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری از شرکت‌های خلاق است که به‌نوعی با قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها هم‌تراز است و 51 خدمت را در این سه دسته شامل می‌شود. در ادامه نیز باید بیان کرد، طبق گزارش‌های آماری، اهم خدمات ارائه‌شده به شرکت‌های خلاق تا آخر زمستان سال 1400 شامل ارائه تسهیلات به 103 شرکت خلاق، تخصیص 5/11 میلیاردتومان تسهیلات توسعه بازار اشتغال به 59 شرکت خلاق، ارائه 15 میلیاردتومان منابع مالی به 50 شرکت خلاق و نوآور مناطق محروم، 18 فقره صدور ضمانتنامه، 27فقره تسهیلات به 080/22 میلیون ریال، 40 میلیون ریال ارائه خدمات آزمایشگاهی، 593 مشاوره کسب‌وکار، 25.000 میلیون ریال سرمایه‌گذاری خطرپذیر، 5.500 میلیون ریال مشارکت مدنی، برگزاری 419 جلسه عمومی آموزشی(بیمه، مالیات و...) و 26 جلسه عمومی تخصصی(حوزه اسباب‌بازی، گیاهان دارویی و...) و... می‌شود.
حمایت معاونت علمی‌وفناوری از ورود شرکت‌های خلاق در حوزه صادرات
سوالی که ممکن است در این بخش پیش بیاید، این است که روند حضور خانه‌های خلاق و نوآوری یا شرکت‌های خلاق در بازارهای بین‌المللی چطور بوده و معاونت علمی چه تمهیداتی برای صادرات محصولات این واحدهای خلاق دارد؟ رئیس مرکز و دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق پاسخ به این سوال را این‌گونه عنوان می‌کند که «نحوه کار در نمایشگاه محصولات دائمی ایران‌ساخت این است که شرکت‌ها یا باید خدمت یا محصولی را که شاخص‌های بین‌المللی داشته باشد به هیات‌های تجاری بازدیدکننده داخلی و خارجی عرضه کنند و متاسفانه در این حوزه کمی ضعف داریم؛ اما برای اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان، واحدهای خلاق و فناور و خانه‌های خلاق و نوآوری بتوانند به آن استانداردها دست پیدا کنند، مشوق‌ها و حمایت‌هایی را برای اینکه این جریان صورت بگیرد، ایجاد کرده‌ایم؛ به‌طور مثال معاونت علمی، شرکت‌های خلاق را در سفرهای بین‌المللی معاون علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری یا دیگر وزرا اعزام می‌کنند و 50درصد فراخوان حضور شرکت‌ها در سفرهای بین‌المللی را معاونت هزینه می‌کند؛ البته این جریان مستلزم این است که خدمت یا محصول ارائه‌شده، استانداردهای لازم بین‌المللی را داشته باشد تا نام ایران و کالای ایران‌ساخت را در خارج از مرزها رعایت کند. مورد دیگر آنکه باید امکان ارائه محصول خوبی داشته باشد به این معنا که سایت سه‌زبانه برای معرفی خدمت خود داشته باشد که بیشتر شرکت‌ها ندارند. در این‌راستا یکی از خدماتی که معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری به شرکت‌ها ارائه می‌کند، این است که سایت و بروشور سه‌زبانه از محصول و خدمت خود را ایجاد می‌کنند. درمجموع حضور شرکت‌ها، واحدهای خلاق و فناور و خانه‌های خلاق و نوآوری خدمتی است که معاونت علمی‌وفناوری به شرکت‌ها ارائه می‌کند و اگر شرکت دانش‌بنیان و واحد خلاقی محصول یا خدمتی با شاخص‌های بین‌المللی دارد، معاونت از آن حمایت می‌کند.»
چشم‌انداز معاونت علمی‌وفناوری در ماه‌های پایانی سال 1401
گزارش پیش‌رو صرفا شرح اقداماتی بود که از سوی معاونت علمی برای توسعه فعالیت‌های خانه‌های خلاق و نوآوری و شرکت‌های خلاق صورت می‌گرفت؛ اما حال چشم‌انداز معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری برای رشد و توسعه فعالیت خانه‌های خلاق و نوآوری و واحدهای خلاق در ماه‌های باقی‌مانده تا پایان سال 1401 چیست و به‌غیر از این اقدامات ارائه‌شده، چه اقداماتی دیگری باید برنامه‌ریزی و اجرا شود؟
کرمی در این‌باره این‌طور می‌گوید: «باید کمک کنیم تا استانداران و نمایندگان مجلس شورای اسلامی پای کار آمده و توسعه این جریان در کشور را مطالبه کنند. همچنین باید کمک کنیم تا دانشگاه‌ها، مراکز نوآوری، پارک‌های علم‌وفناوری فعالیت حداکثری در این جریان داشته باشند و خانه‌های خلاق و نوآوری در تمامی شهرهای کشور شکل بگیرد. این اقدامات موجب می‌شود فکر نوآورانه و فکری که نهاد جمعی خانه‌های خلاق و نوآوری در جای‌جای کشور ایجاد می‌کنند که نیاز نیست برای رفع هر کاری، یک سازمان یا ساختار دولتی ایجاد کنیم، شکل بگیرد و استارتاپ‌ها، شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان می‌توانند مشکلات را رفع کرده و در کنار آن نیز درآمدزایی و کارآفرینی هم داشته باشند. 50درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها در استان‌ها زندگی می‌کنند که شغل ندارند و خانه‌های خلاق و نوآوری می‌تواند برای آنها تدبیر شغل کند.»
صنایع خلاق با 2700 میلیارد گردش مالی
آنچه در ادامه گزارش نیز باید مورد توجه قرار بگیرد، ارائه ارزیابی مشخصی از وضعیت فعالیتی خانه‌های خلاق و نوآوری و شرکت‌های خلاق در کشور است؛ از اشتغال و گردش مالی این حوزه گرفته تا مشارکت سران سه قوه به جریان صنایع خلاق و راهبرد مشخص کشور در این جریان. کرمی، ارزیابی دقیق خود را نسبت به شرایط حال‌حاضر فعالیتی خانه‌های خلاق و نوآوری و شرکت‌های خلاق در کشور این‌طور ارائه داده که «در دنیای اقتصاد مفهومی به‌نام اقتصاد خلاق داریم که بیشتر کشورهای در حال توسعه رسیدن به سهم بزرگی از آن را هدف خود می‌دانند. اقتصادی که از حدود بیش از 20 موضوع شکل گرفته و صنایع مختلفی را در اطراف این موضوعات به خود اختصاص داده است. وقتی از صنایع خلاق صحبت می‌کنیم، یعنی از صنعت انیمیشن، هنر، صنعت سینما و فیلم در ژانرهای مختلف، سرگرمی و اسباب‌بازی، گیم و... می‌گوییم که دنیای صنعتند، اقتصادی که هم اشتغال‌آفرین است و هم ثروت‌افزا. صنایع خلاق یعنی نوآوری‌های اجتماعی، آموزش، یادگیری، چاپ و نشر، ورزش و تندرستی، طراحی و بسته‌بندی کسب‌وکارهای اینترنتی و مجازی، مد و پوشاک، گردشگری و صنایع دستی و... . صنعتی که 2700 میلیارد دلار گردش مالی و 50 میلیون نفر اشتغال مستقیم دارد.» او می‌گوید: «این صنایع و موضوعات در کشور به این صورت شناخته‌شده نیستند، بلکه یک اشکال اصلی دارد و آن این است که صنعت نبوده و بیشتر جنبه هنری دارد، یعنی محصولی که یک فرد هنرمند آن را خلق کرده و به یک شرکت یا کمپانی تبدیل نشده است؛ جریانی که یا به‌بیانی دیگر هنرمندمحور و فردمحور بوده و شرکت‌محور نیست. از طرفی دیگر موسسه‌ای که به همه زوایا و ابعاد این جریان بیندیشد و زنجیره ایده تا محصول و محصول تا بازار را کامل کند، متاسفانه وجود نداشته و ندارد. معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در پروسه رسیدگی به شرکت‌های دانش‌بنیان با محصولات و خدماتی مواجه می‌شد که خواهان دانش‌بنیان شدن بودند، اما برابر قانون موجود، امکان دانش‌بنیان‌شدن نداشتند، از طرفی دیگر جوهره وجودی آنها، خلاقیت، نوآوری و کسب و کارهای نو بود. بنابراین برنامه‌ای در معاونت تحت‌عنوان «برنامه توسعه زیست‌بوم صنایع خلاق» تعریف و در آن اشاره کردیم که طبق قانون مجلس شورای اسلامی، محصول یا خدمتی که از فناوری های‌تک و با فناوری پیچیده وبالا برخوردار بوده، غیرقابل کپی‌شدن باشد و نیاز کشور را رفع می‌کند و برای بار اول تولید می‌شود، دانش‌بنیان است و به تبع آن شرکت تولیدکننده آن محصول نیز شرکت دانش‌بنیان خواهد بود. بنابراین با ایجاد برنامه توسعه زیست‌بوم صنایع خلاق، موضوعات و محصولاتی که عمدتا به حوزه فناوری‌های نرم، علوم انسانی، علوم اجتماعی و صنایع فرهنگی مربوط می‌شد، تحت‌پوشش قرار گرفتیم، البته محصولات و خدمات این حوزه نیز باید از خلاقیت و نوآوری بهره داشته باشند، از فناوری‌های روز بهره‌مند شوند و مدل کسب‌وکارشان جزء مدل‌های نوین و یا نوآور باشد.»
کرمی معتقد است: «با این روش، بسیاری از استارتاپ‌های حوزه علوم انسانی می‌توانستند شاخص‌های مدنظر را جلب و جذب کنند. معاونت علمی‌وفناوری برنامه‌ای را آغاز کرد و به این نقطه رسید که نیازمند تعریف و تعیین سند راهبردی کشور در این حوزه برای جلب توجه، تخصیص امکانات و مسیر حرکت روشن است. با آغاز این اقدام و پیگیری‌ها، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی سندی را درخصوص این موضوع تحت‌عنوان «سند ملی توسعه فناوری‌های نرم و صنایع خلاق» مصوب کرد که اردیبهشت سال 1400 نیز ابلاغ شد. در این میان، چالشی وجود داشت و آن هم این بود که گاهی برای حضور در مراکز دولتی، برای بهره‌مندی از امکانات ملی، کشوری و حاکمیتی و... نیازمند قانون بودیم. زمانی که قانون جهش تولید دانش‌بنیان در مجلس درحال بررسی و نگارش بود، با نمایندگان مجلس جلسه گذاشته و با انجام مذاکراتی ماده قانونی‌ای به این جریان اختصاص پیدا کرد. ماده 6 قانون جهش تولید تبصره دوم، بحث توجه و معرفی صنایع خلاق است که در آن ماده، واحدهای خلاق هم در قالب اشخاص و موسسات و شرکت‌ها و محصول وخدمت در حوزه علوم انسانی، علوم اجتماعی، فرهنگ و هنر و... محصول و خدمت‌شان را تعریف کرده و تشخیص و تعیین صلاحیت آن برعهده معاونت علمی‌وفناوری گذاشته شده است.» مشاور معاون علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در ادامه سخنان خود عنوان کرد: «نکته دیگر آنکه بازار 2700 میلیارد دلاری هم می‌تواند اشتغالزا و ثروت‌افزا باشد و هم می‌تواند در معرفی فرهنگ، هنر و تمدن کشور، بهره‌گیری از فناوری‌های روزآمد و مصنوعات صنایع دستی، تولید آرا و افکار در دنیا کمک‌کننده عمل کند. به عقیده من هر چیزی که به اقتصاد تبدیل نشود، نمی‌تواند فراگیر باشد. بنابراین طی نگارش نامه‌ای به مقام‌معظم‌رهبری از ایشان تقاضا کردیم این حمایت و هدایت را مثل همیشه از حوزه صنایع خلاق داشته باشند. ایشان نیز در نامه‌ای به سران سه‌قوه حمایت و توجه به صنایع خلاق را تاکید فرمودند؛ به این معنا که سران سه‌قوه پیش روی خود راهبردی را دارند که باید به آن توجه کنند. جملگی این خدمات موجب شد وزن صنایع خلاق در کشور دیده و سبب ایجاد یک جهش در این حوزه شود. خوشبختانه برای نخستین‌بار یک اداره کلی در وزارت صمت به‌وجود آمد تا در حوزه صنایع خلاق فعالیت کند. همچنین یک اقدام مثبت دیگر این بود که در سند تحول دولت سیزدهم، جایگاه خوبی برای امر صنایع خلاق در نظر گرفته و دیده شده است.»
رشد خانه‌های خلاق در همه حوزه‌ها یکسان نبوده؛ چرا؟
در گزارش ارائه‌شده از عملکرد برنامه توسعه زیست‌بوم شرکت‌های خلاق توجه به چندنکته حائز اهمیت است؛ نخست آنکه با توجه به اینکه حوزه‌های فعالیتی شرکت‌های خلاق شامل کسب‌وکارهای دیجیتال و فضای مجازی؛ بازی، اسباب‌بازی، سرگرمی؛ صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی؛ صنایع دیداری و شنیداری؛ یادگیری، چاپ و نشر؛ طراحی و معماری؛ گیاهان دارویی و طب سنتی؛ هنرهای تجسمی و نمایشی؛ خدمات زیرساختی صنایع خلاق و... می‌شود اما طبق آمار این گزارش، صرفا در برخی حوزه‌ها شاهد افزایش فعالیت‌ها بوده و در دیگر حوزه‌ها با رکود مواجه هستیم. به این معنا که حوزه کسب‌وکارهای دیجیتال و فضای مجازی تا زمستان سال 1400 با فعالیت 749 شرکت رتبه نخست و هنرهای تجسمی و نمایشی با فعالیت 13 شرکت پایین‌ترین رتبه فعالیتی را در میان شرکت‌های خلاق و صاحبان ایده از آن خود کرده است اما سوال اینجاست که علت کم‌کاری شرکت‌های خلاق در حوزه‌هایی چون چاپ و نشر، صنایع دستی و... چیست؟
خانه‌ها و شرکت‌های خلاق، تکثیرکننده فعالیت فناورانه هستند
پرویز کرمی، رئیس مرکز و دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق پاسخ به این سوال را این‌طور عنوان کرده است که «باید در راستای این جریان و فعالیت در دیگر حوزه‌ها فرهنگ‌سازی کنیم. بسیاری از جوانان خلاق و نوآور در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی فعالیت می‌کنند و نخستین حوزه مورد توجه صاحبان ایده است. باید بپذیریم که اگر بخواهیم یک شرکت خلاق در حوزه علوم انسانی یا علوم اجتماعی راه‌اندازی کنیم، کار سختی است. در ابتدا باید علوم انسانی و علوم اجتماعی را کاربردی کرده و کاربرد آن را تجاری‌سازی کنیم. البته در این مسیر باید تلاش‌های مضاعفی صورت بگیرد، یکی از اقداماتی که در دست انجام داریم، ایجاد نمونه‌های موفق، کمک به شکل‌گیری و حمایت از آنهاست که پس از تقویت به بازار و جامعه عرضه شوند. به‌طور مثال در نوآوری اجتماعی که حوزه جدیدی در دنیاست، شرکت‌های خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری مناسبی همچون خانه «دال»، «کرامت رضوی» یا خانه خلاق و نوآوری «ایلسا» در زمینه سبک زندگی عملکرد خوبی در این حوزه دارند. به‌طور مثال خانه خلاق و نوآوری قوه مقننه، یکی از پایگاه‌های ترویج این جریان در میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی است که بر مطالبه‌گری در ارائه برنامه‌های مثبت و موثری که می‌تواند به کشور سود برساند، فعالیت می‌کند. نکته قابل‌توجه این است که هر شرکت خلاق یا خانه خلاق و نوآوری که به‌وجود می‌آید، به‌نوعی تکثیرشونده و تکثیرکننده است.»
کدام استان‌ها خانه‌های خلاق کمتری دارند؟
یکی دیگر از تناقض‌های دیده‌شده در این گزارش عملکرد درخصوص فعالیت شرکت‌های خلاق در کشور این است که طبق آمار منتشرشده در برخی استان‌ها همچون زنجان، آذربایجان‌غربی، قزوین، کرمانشاه و... با کاهش چشمگیر فعالیت‌های شرکت‌های خلاق مواجه بوده و از طرفی دیگر در برخی مناطق کم‌برخوردار همچون سیستان‌وبلوچستان و کهگیلویه‌وبویراحمد شاهد رشد این دست از فعالیت‌ها هستیم. اما سوال این است که علت این کاهش فعالیت‌ها چیست؟ آیا این بحث به جریان عدم حمایت‌ها باز می‌گردد یا عدم آشنایی مسئولان منطقه و جامعه با روند فعالیتی شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان است؟ کرمی همچنین در پاسخ به این نقیضه بیان کرد: «اصلی‌ترین مساله همت، مطالبه و توان منطقه بومی است. هیچ کاری در حوزه فناوری و نوآوری دستوری، عملیاتی نمی‌شود، حتی با اختصاص بودجه صرف نیز این کار انجام نمی‌شود، اگر قرار بود جریان نوآوری و فناوری با صرف تامین منابع مالی عملیاتی شود، پس باید کشورهای حاشیه جنوب خلیج‌فارس که کشورهای پولداری نیز هستند، کشورهای فناور و نوآور دنیا به‌حساب بیایند که نیستند و همچون ایران فناوری بومی و داخلی ندارند.»
معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در مناطق محروم، مشوق‌های بسیاری برای توسعه فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه ایجاد کرده است، البته استعداد منطقه نیز باید بتواند این مشوق‌ها را جلب کند. به‌طور مثال در استان سیستان‌وبلوچستان 10 خانه خلاق و نوآوری و یک کارخانه نوآوری مناسب درکنار پارک علم‌وفناوری و تعدادی هم مرکز نوآوری داریم. اما در برخی شهرهای برخوردار کشور می‌بینیم که تعداد فعالیت‌های فناورانه در آنجا کمتر است و ممکن است یکی از دلایل آن این باشد که نزدیکی به پایتخت، باعث جابه‌جایی نیروهای توانمندی که می‌توانند این جریان را توسعه بدهند، شده است. البته بخشی از این فعالیت‌های کم، به عدم آگاهی و آشنایی متولیان و مسئولان محلی است که باید بیشتر به این امر پرداخته شود. برای اینکه بتوانیم این نقیصه را رفع کرده و به جریان عدالت اجتماعی در کشور دست پیدا کنیم، در نشست‌های استانی، گزارش‌هایی به استانداران، فرمانداران و شهرداران ارائه کردیم، پیگیری‌های آنها نیز شروع شده است. قطعا هیچ‌اقدامی با دستور و بخشنامه صورت نمی‌گیرد، بلکه باید هم‌گرایی و مطالبه ملی و محلی شکل بگیرد تا بتوانیم به فعالیت‌هایشان توسعه ببخشیم.»
قدم بعدی پس از ابلاغ آیین‌نامه چیست؟
حال باید دید که به‌غیر از تصویب و ابلاغ آیین‌نامه‌های اجرایی که به نوبه خود نیز تاثیرات چشم‌گیری در بهبود شرایط فعالیتی شرکت‌های خلاق و فناور دارند، چه اقدامات دیگری باید از سوی متولیان این حوزه شکل بگیرد تا رشد این‌دست از فعالیت‌ها چندبرابر شود. در این خصوص نظرات برخی مدیران شرکت‌های خلاق را از نظر می‌گذرانید.
توسعه کمی‌وکیفی شرکت‌های خلاق چگونه محقق می‌شود؟
محمدجواد پاسلار، مدیرعامل شرکت «mosipot» در حوزه سیستم مدیریت گلخانه‌ای ساکن در خانه خلاق و نوآوری موسیتو با اشاره به اقدامات مثبت دیگری که باید برای حمایت از شرکت‌های خلاق در کشور شکل بگیرد، عنوان کرد: «یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌تواند در کنار ابلاغ و اجرای آیین‌نامه‌ها مثبت و موثر باشد و نیازمند دید بلندمدتی هم هست، این است که به یک ثبات نسبی در کشور برسیم؛ به این معنا که اکثر تجهیزات فعالیتی شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان وارداتی است یا در بحث صادرات با مشکلاتی چون نوسانات دلار همراه هستیم. اقدام قابل اجرا و عملی این است که دولت و نهادهای متولی ثبات نسبی‌ای را در بحث قیمت ارز ایجاد کنند که شرکت‌های خلاق نیز بتوانند دید بلندمدتی را برای فعالیت‌هایشان ترسیم کرده و به آن برسند.»
اصلاح برخی قوانین فعالیت شرکت‌های خلاق، ضروری‌تر از ابلاغ آیین‌نامه است
طباطبایی‌فرد اشاره کرد: «اقدام مناسبی که باید صورت بگیرد، این است که به جای اینکه برخی شرکت‌ها تحت‌عنوان دانش‌بنیان و خلاق به نسبت دیگر شرکت‌ها جدا شوند و از یک‌سری حمایت‌ها بهره‌مند شوند، باید حمایت‌هایی برای همه شرکت‌ها وجود داشته باشد که این حمایت‌ها به‌جز مجموعه‌های خلاق و دانش‌بنیان لازمه دیگر شرکت‌ها نخواهد بود. به‌طور مثال در بحث هزینه‌های داخلی و خارجی ثبت محصول صنعتی، آن‌قدر روند ثبت طرح سخت و دشوار است که امکان این کار را غیرممکن می‌کند و تنها راهی که وجود دارد، این است که باید چندبرابر هزینه معمول را به کسی بدهیم که این‌کار را با سرعت بیشتری انجام بدهد. از طرفی نیز نمی‌توان بی‌خیال ثبت طرح‌های صنعتی شد؛ چراکه بسیاری از محصول‌هایمان کپی می‌شود.»
وی افزود: «باید روال ثبت اختراع یا طرح صنعتی آسان‌تر شود و گره از کار شرکت‌های خلاق باز کند، اقدامی که وجود آن در کنار تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی خالی حس می‌شود. یا به‌جای اینکه فضای دانش‌بنیانی و خلاق کشور به شوی تلویزیونی تبدیل شود، می‌توانیم از چند توانمند خلاق حوزه اشتغال و کارآفرینی برای حضور در رسانه‌های مردمی دعوت کنیم تا روند فعالیت در حوزه کسب‌وکار را آموزش بدهند، اقدامی که بسیار مثبت‌تر از برگزاری شوی تلویزیونی است. درمجموع باید گفت بخش قابل‌ملاحظه‌ای از اقدامات که درحال‌حاضر به اسم شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق انجام می‌شود، می‌تواند شیوه دیگری برای تاثیرگذاری بهتر به خود بگیرد.»