سعیده اسعدی، خبرنگار:ژوئن 2023، فرصتی دیگر برای آزمون دموکراسی در ترکیه خواهد بود؛ چراکه تبدیل نظام پارلمانی به نظام ریاستی در سال 2018، سبب شد نوعی از فردگرایی متصلب همراه با ملی‌گرایی راست‌افراطی در سیاست داخلی، سیاست خارجی و در بعد اقتصادی در دستورکار اردوغان و حزب عدالت و توسعه او قرار گیرد که همین امر زمینه انتقاد مخالفان دولت و احزاب غیرهمسو با حزب عدالت و توسعه (AKP) را فراهم کرده است. علاوه‌بر این، عواملی چون افزایش مشکلات اقتصادی، وجود رقبا و مخالفان دولت در انتخابات آتی این کشور، کاهش محبوبیت اردوغان و عدم موفقیت در مساله منطقه‌ای سبب شده است امکان حضور مجدد اردوغان در آینده قدرت این کشور با چالش جدی روبه‌رو شود. به همین دلیل وی درصدد است با استفاده از ظرفیت‌های سیاست خارجی و افزایش دستاوردهای دولت خود در منطقه، دستاوردهایی را برای حضور انتخاباتی 10 ماه آینده خود کسب کند. براساس همین در این نوشتار سعی بر تشریح برخی مولفه‌های تاثیرگذار بر انتخابات آتی ترکیه و سرنوشت سیاسی اردوغان خواهیم داشت.

 بحران اقتصادی

وضعیت اقتصادی حاکم بر ترکیه دوران سختی برای مردم ترکیه، حزب حاکم در این کشور و شخص اردوغان رقم زده است. اقتصاد این کشور با قرار گرفتن در سیر نزولی، دوره‌ای از افزایش قیمت سوخت و کاهش ارزش پول را تجربه می‌کند، به‌گونه‌ای که نرخ تورم ترکیه به بیش از 78درصد افزایش یافته است. براساس گزارش موسسه آمار ترکیه، نرخ بیکاری نیز در این کشور در سه‌ماهه سوم سال 2021 به 11.7 رسیده و همزمان با افزایش شکاف طبقاتی، بیکاری در این کشور حدود 14درصد افزایش داشته است. این وضعیت پس از آن ایجاد شد که رئیس‌جمهور ترکیه، اردوغان، در پی پیاده‌سازی سیاست اقتصادی خود در راستای کاهش نرخ بهره در این کشور برآمد. تداوم این وضعیت سبب شده است برخلاف وعده اردوغان مبنی‌بر تبدیل ترکیه به یکی از 10 اقتصاد برتر دنیا تا سال 2023، براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول درحال‌حاضر این کشور از گروه 20 اقتصاد بزرگ دنیا خارج شده و به رتبه 21 نزول کرده است؛ این امر درحالی است که دولت بر سیاست اقتصادی خود مبنی‌بر کاهش نرخ بهره 14درصدی تاکید داشته و آن را تداوم بخشیده است. درواقع تداوم این وضعیت و عدم ارائه برنامه‌ای از سوی دولت برای حل مشکلات اقتصادی سبب شد طبق نظرسنجی‌های میدانی، محبوبیت اردوغان و حزب عدالت وتوسعه کاهش یابد، به‌گونه‌ای که 19 سال پس از قدرت‌گیری حزب عدالت و توسعه در این کشور، محبوبیت این حزب در پایین‌ترین سطح خود قرار گرفته است و طبق نظرسنجی‌ای که در ماه آگوست 2021 توسط متروپل- موسسه نظرسنجی ترکیه- انجام شد، میزان محبوبیت اردوغان به 38درصد کاهش یافت. اوزر سنجار، رئیس این موسسه نظرسنجی در توضیح این کاهش محبوبیت به این نکته اشاره کرده است: «اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل رویگردانی مردم از حزب عدالت و توسعه مسائل اقتصادی است؛ چراکه حدود 30درصد از واجدان شرایط رای‌دهی اعلام کرده‌اند که توان تامین نیازهای اولیه خود را ندارند.»

 مخالفت و رقابت

وضعیت سیاسی داخلی حاکم بر ترکیه نشان از آن دارد که انتخابات پیش‌رو، تورنمنت سختی را برای اردوغان و آک‌پارتی به‌همراه خواهد داشت؛ چراکه مخالفان و منتقدان داخلی دولت اردوغان وضعیت اقتصادی حاکم بر این کشور را که نتیجه سیاست‌های اقتصادی این دولت است، فرصتی برای نشان دادن ناکارآمدی و سوءمدیریت اقتصادی آن می‌دانند و این امر در کنار ارائه آماری مبتنی‌بر کاهش محبوبیت اردوغان، زمینه را برای حضور چهره‌هایی چون احمد داوداوغلو، علی باباجان، کمال قلیچ‌داراوغلو، اکرم امام‌اوغلو، منصور یواش و مرال آکشنر فراهم ساخته است. ابتدا جدایی برخی افراد شاخص این حزب ازجمله احمد داوداوغلو و علی باباجان، علاوه‌بر اینکه نشان از تشتت در ساختار فکری و مدیریتی این حزب به‌‌عنوان حزب حاکم داشت، از طرفی دیگر سبب شد دوستان دیروز به رقبای جدی امروز اردوغان در انتخابات پیش‌رو تبدیل شوند. در همین راستا شهرداران برخی شهرهای بزرگ ترکیه چون اکرم امام‌اوغلو به‌عنوان شهردار استانبول و منصور یواش، شهردار آنکارا نیز در قامت رقبای جدی اعلام حضور کرده‌اند. در ادامه مرال آکشنر، رهبر حزب خوب (iyi) و کمال قلیچ‌داراوغلو رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق(CHP) نیز به‌عنوان گزینه‌های رقیب در انتخابات 2023 حضور خود را در این رقابت اعلام کرده‌اند. این افراد به‌عنوان رهبران 6حزب مخالف دولت اردوغان، با برگزاری جلسات مشترک متعدد درتلاش هستند به گزینه‌ای واحد و نهایی برای حضور در انتخابات برسند؛ چراکه معتقدند: «نامزد مشترک مظهر اراده همه احزاب مخالف برای سرنگونی اردوغان از قدرت خواهد بود.»

 سیاست‌های منطقه‌ای

اردوغان با درپیش گرفتن نوع خاصی از کنشگری در سیاست خارجی، همواره با نوعی تذبذب سیاسی در پی نیل به اهداف بین‌المللی و منطقه‌ای خود بوده است. درواقع وی با تبدیل سیاست خارجی به یک تریبون تبلیغاتی از آن به‌عنوان یک ابزار برای مقابله و ساکت کردن منتقدان و مخالفان داخلی خود سود برده و در هر دوره‌ای با عدم پایبندی به الگوی واحدی از تعامل و عدم امکان پیش‌بینی در نوع مواجهه وی با مسائل و رویدادهای منطقه‌ای و بین‌المللی سعی بر تسهیل منافع به نفع جریان و حزب حاکم خود داشته است. در ماه‌های اخیر نیز با نزدیک شدن به دور جدید انتخابات ریاست‌جمهوری در ترکیه، با توجه به بالاگرفتن انتقادات نسبت به عملکرد آک‌پارتی در حوزه سیاست داخلی، مساله اقتصاد و سیاست خارجی، اردوغان درتلاش برای کسب دستاوردهایی در حوزه سیاست خارجی و بعد منطقه‌ای بوده؛ لذا همزمان با این وضعیت، از سویی تحرکات دولت اردوغان برای افزایش ارتباط با عربستان، رژیم‌صهیونیستی، مصر و بازیگری در جنگ اوکراین افزایش یافته و از سوی دیگر با درپیش‌گرفتن سیاست تهاجمی در حمله به شمال سوریه و شمال عراق به بهانه مبارزه با تروریسم، در پی کسب دستاوردهای منطقه‌ای به‌عنوان برگ‌های برنده در مبارزات انتخاباتی آتی برای خود است. این درحالی است که علی‌رغم تلاش دولت اردوغان، تاکنون وی موفق به کسب امتیاز یا دستاورد خاصی در حوزه میدانی و منطقه‌ای نشده و مخالفت ایران و روسیه با این کشور در حمله به سوریه کار را برای ارتش ترکیه سخت‌تر کرده است. از سوی دیگر تداوم تهاجمات به عراق نیز سبب شد دولت این کشور تهدیداتی را درخصوص محدود کردن مبادلات اقتصادی با ترکیه مطرح سازد و با طرح شکایت در سازمان ملل تصمیم خود را نسبت به پیگیری این مهم اعلام دارد.
درمجموع می‌توان گفت که طبق نظرسنجی‌های انجام‌شده اردوغان درحال‌حاضر در وضعیت بهتری نسبت به رقبای خود قرار دارد اما عواملی چون وضعیت اقتصادی حاکم در ترکیه و تداوم آن، که بیشترین علت مخالفت و انتقادات را طی ماه‌های اخیر متوجه دولت اردوغان کرده است، آمادگی و وحدت نسبی مخالفان اردوغان برای مقابله با وی در انتخابات آتی و عدم کسب موفقیت و دستاورد منطقه‌ای قابل‌قبول برای مصرف داخلی، می‌تواند چالش‌هایی برای پایان دادن به قدرت 19ساله اردوغان باشند.