از اسفند 1400 تا هفته دوم مرداد 1401 که مذاکرات احیای برجام با پیشنهاد مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تعلیق کشانده شد، متن‌‌های مذاکره‌ای متعددی بین آمریکا و اتحادیه اروپا و ایران ردوبدل شده است. با این حال، مذاکرات احیای برجام پنجشنبه 13 مرداد در وین مجددا آغاز شد و طی این مذاکره متن پیشنهادی جدیدی به ایران ارائه شد. به همین جهت، برای بررسی متن پیشنهادی اتحادیه اروپا و آمریکا به ایران با ابوالفضل ظهره‌وند، کارشناس مسائل بین‌الملل و دیپلمات اسبق به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
در یک ارزیابی کلی فکر می‌کنید متن پیشنهادی اتحادیه اروپا به ایران در وین تا چه میزان مطالبات ایران را محقق می‌کند؟ چون وزیر امور خارجه، حسین امیرعبداللهیان دیروز اشاره کردند که درباره سه موضوع با آمریکا درحال تبادل پیام هستیم و طی روزهای آینده آخرین نظرات خود را اعلام می‌کنیم.
پیش‌نویسی که الان مطرح است و قرار بود تا 12 دیشب از طرف جمهوری اسلامی ایران طبق گفته وزیر خارجه ایران به آن پاسخی داده شود، آشکار نیست، یعنی دراختیار عموم گذاشته نشده و افراد خاصی به آن دسترسی دارند اما قطعا ملاحظات و محورها اعلام خواهد شد و باید بشود. اگر ملاحظات ما اعلام نشود ما فقط اجازه می‌دهیم آمریکایی‌ها به برجام بازگردند و مجددا همان مشکلات برجام در دولت قبلی ایران پیش می‌آید، یعنی دوباره آمریکایی‌ها به‌آسانی می‌توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند و قطعنامه 2231 را احیا و نظام تحریمی را حفظ کنند و در ازای همه این موارد ما فقط می‌توانیم مختصری نفت بفروشیم، منتها این‌بار با قیمت پایین‌تر. چون عرضه نفت به بازار جهان، قیمت جهانی نفت را پایین می‌آورد و ما فقط منابع بیشتری را برای تامین انرژی غرب و کمک به اقتصاد درحال رکود کشورهای اتحادیه اروپا صرف کردیم، بدون اینکه امتیاز موثری گرفته باشیم. نکته دیگری که اینجا مهم است در انتقال این درآمدهاست که این هم‌اکنون روشن نیست. آیا مکانیسمی در آن پیش‌نویس پیش‌بینی شده که آمریکایی‌ها نتوانند بر انتقال درآمدها اثر بگذارند؟ این هم یک نکته است. موضوعاتی مانند تحریم سپاه آن‌گونه که شنیده می‌شود کماکان در لیست تحریمی هستند، شاید بخشی از شرکت‌های وابسته به سپاه که تحریم بودند، فکر می‌کنم از هزاروخرده‌ای شرکت بخش عمده‌ای از آن را خارج کنند، امکان دارد بخواهند بخش‌هایی از قرارگاه خاتم را آزاد کنند. نکته دیگر بحث PMD است. نشست شورای حکام به‌زودی برگزار می‌شود. ما یک تجربه تلخ در بحث PMD مرتبط با سال 2003 تا 2009 داریم. گزارشی که یوکیا آمانو، مدیر سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داده بود، کماکان بر پرونده ایران تاثیر دارد. این یک قسمت دیگری از مذاکرات احیای برجام است. دوستانی که می‌خواهند پاسخ پیش‌نویس آمریکا را بدهند، باید این ملاحظات را داشته باشند که اگر PMD قرار شد بسته شود، دیگر هیچ پرونده‌ای باز نماند و به جلسه آتی شورای حکام ارجاع داده نشود.
با توجه به مواردی که فرمودید، فکر می‌کنید پاسخی که ایران به این پیش‌نویس می‌دهد به چه صورت است؟ چون گویا طرف آمریکایی در مذاکرات اخیر وین نسبتا در دو موضوع انعطاف شفاهی خود را بیان کردند و در موضوع سوم و تضمین‌ها باید آمریکا انعطاف نشان دهد.
من برآوردم این نیست که پاسخ ایران این باشد که ما پیش‌نویس را پذیرفته‌ایم اما رد هم نمی‌شود یعنی به‌گونه‌ای پاسخ داده خواهد شد که ما شاهد دور دیگری از مذاکرات در وین باشیم. چون ماجرا صفر و یک نیست. اینکه قبلا هم رسانه‌های آمریکایی ادعا کرده بودند ایران نمی‌تواند بخشی از متن مذاکرات را بپذیرد، بخشی را نپذیرد، ادعای بی‌ربطی است. چون اتحادیه اروپا یا جوزپ بورل وظیفه ندارد که پیش‌نویس بنویسد و به ایران تحمیل بکند، از آن طرف هم اتحادیه اروپا پیش‌نویس را با آمریکایی‌ها هماهنگ می‌کند که ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا یا مشاور امنیت ملی آمریکا عنوان می‌کند ما موافق هستیم. این روش فئودالی را ایران نه قبول داشته و نه قبول می‌کند، به همین خاطر است که می‌گویم ایران ملاحظات خود را نسبت به این پیش‌نویس اعلام می‌کند، با این هدف که بالاخره باید این ملاحظات موردتوجه قرار بگیرد. یعنی فکر نمی‌کنم ایران پاسخ تایید یا رد بدهد. پیش‌بینی من این است که صفر و یک پاسخ داده نخواهد شد.
به‌عنوان سوال پایانی، فکر می‌کنید آمریکا در چه مواردی انعطاف نشان نداده و باید در دور احتمالی بعدی مذاکرات از این موارد کوتاه بیاید؟
متن پیش‌نویس یک مقدار دقیق‌تر و جزئی‌تر است. لذا در هر سه محور تضمین‌ها، لغو تحریم‌ها و بسته شدن پرونده PMD آنجا پاسخ داده می‌شود. اولا همه تحریم‌ها که لغو نخواهد شد چون برجام ذاتش برای حفظ تحریم‌هاست. برجام یک ویژگی‌اش این است که نظام تحریمی را حفظ می‌کند و این خودش خطر ماجراست. من بحثم این است، چنانچه نظام تحریم‌ها حفظ شود، باز مساله‌اش این است که کاتسا همچنان به قوت خود باقی است. یعنی درست است می‌گویند ما آن شرکت اقتصادی ایران را از لیست تحریمی خارج می‌کنیم، اما شرکت‌های خارجی چطور؟ آمریکا می‌تواند شرکت‌های اروپایی و آمریکایی را مستقیم یا غیرمستقیم برای کار با شرکت‌های ایرانی منع کند. ما این تجربه را در دولت روحانی هم داشتیم. آمدند گفتند سرمایه‌گذاری آزاد است اما سرمایه‌گذار خارجی‌ای که می‌خواهد به ایران بیاید، آمریکا برایش مسائلی را مطرح می‌کند که جرات نمی‌کند به ایران بیاید، می‌گویند یا سرمایه‌گذاری در ایران یا آمریکا. کدام شرکتی 20 میلیون سرمایه‌گذاری در ایران را به 200 میلیون دلار سرمایه‌گذاری در آمریکا ترجیح می‌دهد؟ کسی این کار را نمی‌کند، یعنی شرکت‌هایی که می‌خواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند، در آمریکا یا در کشورهای غربی هم سرمایه‌گذاری دارند. اگر هم ما این مسائل را به آمریکایی‌ها بگوییم، می‌گویند ما مشکلی نداریم، شرکت‌ها بیایند. ولی قضیه این است که شرکت‌های خارجی جرات نمی‌کنند به ایران بیایند، به همین خاطر است که آمریکا اساسا نظام تحریمی را باید کنار بگذارد. آمریکا منظومه تحریمی را شکل داده که همیشه برای ما دردسرساز است، حتی اگر بگویند بخشی از شرکت‌های ما از لیست تحریمی خارج می‌شود. از این زاویه هم باید به مساله نگاه کرد و بازی پیچیده‌ای است. به همین خاطر به‌نظرم صفر و یک نمی‌شود پاسخ داد. شاید همین مواردی که گفتم طرف ایرانی از طرف آمریکایی بخواهد. هنوز هم مکانیسمی برای دریافت و انتقال پول پیشنهاد نکردند. اینستکس و موارد مشابه به کار نمی‌آید، شورای اروپا و آمریکا باید به سرمایه‌گذاران خارجی در ایران ضمانت بدهد.
در این رابطه بیشتر بخوانیم:
قول‌های شفاهی آمریکا باید در متن توافق باشد(لینک)
غرب به دنبال کاهش فشار معضل انرژی از دوش اروپاست (لینک)