زهرا رمضانی، خبرنگار:دانشگاه‌های کشور کمتر از دوماه دیگر برای آغاز ترم جدید تحصیلی فرصت دارند؛ زمانی‌که طبیعتا مراکز آموزش عالی را برای بازسازی خوابگاه‌ها، تامین پیمانکار برای راه‌اندازی سلف یا کارهای عقب‌افتاده عمرانی‌شان روی دور تند گذاشته تا از این طریق با برگشت دانشجویان به محیط‌های علمی، مشکلی برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی‌شان ایجاد نشود. دراین میان اما همیشه نبود بودجه کافی برای پیشبرد بسیاری از برنامه‌های دانشگاه‌ها-اگر بخواهیم از دید روسای دانشگاهی به موضوع نگاه کنیم- موضوع جدیدی هم نیست و باعث به تعویق‌افتادن بخشی از کارها می‌شود. در طرف دیگر ماجرا هم الزام این مراکز به انجام برخی وظایف مانند ارائه غذای دانشجویی، تامین خوابگاه و... آن هم در شرایط مالی امروز مراکز، باعث کاهش کیفیت حوزه‌های رفاهی شده است. هرچند در دوران آموزش غیرحضوری، بند رفاهی مربوط به بودجه دانشگاه‌ها با کاهش چشمگیری روبه‌رو شده بود، اما حالا با آغاز ترم جدید که آموزش‌های آن هم به‌صورت حضوری خواهد بود، باردیگر زمزمه ایجاد مشکل در نظام آموزش عالی از حیث مالی به گوش می‌رسد؛ موضوعی که هربار از زبان یکی از روسای دانشگاه‌ها و به شکل‌های مختلفی مطرح می‌شود. این‌بار به سراغ فرهاد دانشجو، رئیس دانشگاه تربیت‌مدرس رفتیم تا درکنار تشریح شرایط مالی این روزهای این دانشگاه، به الزامات آغاز ترم جدید از حیث بودجه‌ای بپردازد. دانشجو که از آبان‌ماه سال گذشته در ابتدا به‌عنوان سرپرست و درنهایت رئیس این دانشگاه معرفی شد، پیش‌تر هم در سال‌های 84 تا 89 عهده‌دار ریاست این دانشگاه بوده است. فردی که درطول یک‌سال اخیر چند‌باری به انتقاد از وضعیت مالی این دانشگاه پرداخته و نقدهای جدی به نحوه بودجه‌ریزی دانشگاه‌ها از سوی سازمان برنامهوبودجه داشته است. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
امکان تامین 9 میلیارد هزینه ماهانه تغذیه دانشجویان را نداریم
سال جدید تحصیلی در پیش است و قرار است دانشگاه‌ها از ابتدای مهرماه به‌صورت حضوری میزبان دانشجویان باشند. در فاصله یک ماه مانده تا آغاز سال تحصیلی فضای دانشگاه و چالش‌های امروز آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مهم‌ترین مشکل دانشگاه‌های کشور، بحث بودجه است؛ بودجه‌ای که به دانشگاه‌ها برای سال 1401 تخصیص داده شده، ناظر بر آموزش مجازی بوده است. یعنی متناسب با زمانی بوده که دانشجویان در دانشگاه‌ها حضور نداشتند و در عمل بودجه براساس معیارهای سال 98، 99 و 1400 تنظیم شده است. به همین دلیل بودجه در حوزه تغذیه، یک‌دهم نیاز واقعی دانشگاه‌ها پیش‌بینی شده است. به‌طور مثال ما ماهانه به 9 میلیارد تومان هزینه برای تغذیه دانشجویان نیازمند هستیم که عملا امکان تامین آن را نداریم. نگاه کنید ما 11هزار دانشجو در دانشگاه‌مان داریم، از این میزان ظرفیت سه‌هزار و 400 دانشجوی خوابگاهی را خواهیم داشت و از آنجایی‌که در خوابگاه‌ها سه وعده غذایی به دانشجویان می‌دهیم با فرض اینکه از این جمعیت هم هزار و 700 نفرشان خوابگاهی شوند، درعمل روزانه باید سه هزار و 400 غذا به دانشجویان خوابگاهی بدهیم. از بین دانشجویان غیرخوابگاهی هم اگر روزانه 6 هزار نفر به سلف مراجعه کنند، در عمل در یک روز نزدیک به 6 تا هفت‌هزار دانشجو داریم که از غذای سلف استفاده می‌کنند. قیمت هر غذا را هم اگر بسیار پایین در نظر بگیریم که با وضعیت اقتصادی امروز پرسی 50هزار تومان تمام می‌شود، عملا روزانه بیش از 300میلیون تومان هزینه غذا می‌شود که در ماه به رقمی بالغ بر 9 میلیارد تومان می‌رسد. با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه گرفت که درطول یک سال 108 میلیارد تومان صرفا باید به غذای دانشجویی اختصاص داد، درحالی که وقتی حقوق و مزایا را از بودجه دانشگاه کم کنیم، اصلا 108 میلیارد تومانی باقی نمی‌ماند که بخواهیم هزینه تغذیه کنیم. در عمل 90 درصد بودجه ما حقوق و مزایا می‌شود و 10 درصد دیگر حتی در حد تغذیه هم نخواهد بود.
هر پایان‌نامه ارشد نیاز به 5 تا 6 میلیون تومان بودجه دارد
با این حساب، عمده نگرانی شما برای شروع ترم جدید، کمبود بودجه در مباحث رفاهی دانشگاه است؟
دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشگاه تحصیلات تکمیلی است و برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی داریم. اگر در این زمینه مشکلی وجود داشته باشد و امکانات روز را دراختیار نداشته باشیم، عملا در بحث نوآوری رساله‌های دکتری به مشکل می‌خوریم. در حوزه پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد نیاز به نوآوری نداریم، اما در رساله دکتری نیاز به نوآوری در سطح دنیا داریم. هرچند برخی از آزمایشگاه‌های ما به‌روز است، اما درمقابل آزمایشگاه‌هایی هم داریم که از لحاظ تجهیزات قدیمی هستند و باید به وزارت علوم بودجه قابل‌توجهی در این زمینه اختصاص پیدا کند. یعنی باید بودجه‌ای در حد 100 تا 200 میلیون دلار برای تجهیز آزمایشگاهی دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌هایی که تحصیلات تکمیلی دارند، اختصاص یابد. متاسفانه ما امروز بودجه‌ای برای تغذیه و به‌روزرسانی تجهیزات آزمایشگاهی نداریم و ترم جدید در این زمینه‌ها مشکل خواهیم داشت. موضوع دیگری که باید به آن اشاره کنیم این است که امروز هر پایان‌نامه نیاز به پنج تا 6 میلیون تومان بودجه دارد و با توجه به اینکه ما پنج‌هزار دانشجوی کارشناسی‌ارشد داریم، عملا بودجه‌ای برای این بخش دراختیارمان نیست. مشکلات مالی دانشگاه‌ها بزرگ‌تر از آن است که با کمی بودجه حل شود و باید سازمان برنامه و بودجه با وزارت علوم و برخی از دانشگاه‌ها به یک فرمول درستی برای این موضوع برسند تا از این طریق هم جلوی کارهای بیهوده و هدررفت بودجه گرفته شود و هم روال به‌گونه‌ای شود که کارهای ضروری دانشگاه‌ها بر زمین نماند. مقام‌معظم‌رهبری نیز اعلام کردند پیشانی اصلی توسعه کشور، دانشگاه‌ها هستند، قطعا این مراکز با تامین بودجه می‌توانند به مسیر پیشرفت کشور سرعت دهند. نباید در بحث بودجه‌ای نگاه از بالا به پایین به این مراکز وجود داشته باشد، بلکه باید درکنار آنها قرار گرفت و با همراهی آنها به یک راه‌حل اساسی رسید.
مسئولان اقتصادی با همکاری دانشگاه‌ها فرمول بودجه‌ای بنویسند
موضوعی که باید به آن توجه شود، اینکه وقتی می‌گوییم به دانشجویان غذا می‌دهیم و خوابگاه دراختیارشان می‌گذاریم، باید هردوی این کارها با بالاترین کیفیت قرار بگیرد. متاسفانه این ضعف دانشگاه‌های ماست که برخی از خوابگاه‌های دانشگاه‌هایی که در پایتخت کشور هستند، در درجه پنج تعریف می‌شوند. پیشنهاد می‌کنم رئیس‌جمهور از رئیس سازمان برنامهوبودجه، وزیر اقتصاد و بانک مرکزی بخواهد تا با همکاری برخی دانشگاه‌های مطرح کشور به یک فرمول مشخص در حوزه بودجه دانشگاه‌ها برسند. اینطور نیست که مسئولان فکر کنند دانشگاه‌ها بدون بودجه می‌توانند به کارشان ادامه دهند. دانشگاه‌ها تا یک‌جا می‌توانند با سیلی صورت‌شان را سرخ نگه دارند و بعد از مدتی دادشان بلند می‌شود و کارها بر زمین می‌ماند و اگر امروز و سال آینده به دانشگاه‌ها نرسیم، نتیجه آن چهار سال دیگر گریبان کشور را خواهد گرفت. واقعیت این است که امروز دانشگاه‌ها در خطر هستند و کشور از لحاظ علمی درمعرض خطر قرار گرفته است. باید به داد دانشگاه‌ها رسید و راه آن هم این نیست که از بالا برای دانشگاه‌ها تصمیم‌گیری شود، باید با وزارت علوم و دانشگاه‌ها باهم به نتیجه برسیم.
برای ترم جدید باید 90 درصد به بودجه مراکز آموزشی افزوده شود
با توجه به شرایط مالی دانشگاه‌ها و افزایش هزینه‌ها، تصور می‌کنید برای ترم جدید باید مبلغ مشخصی به بودجه دانشگاه‌ها تعلق بگیرد؟
تصور می‌کنم باید 80 تا 90 درصد افزایش بودجه داشته باشیم.
امکان‌پذیر هست؟
می‌توان با آن موافقت کرد.
14 سال پیش رئیس بودم، اختیاراتم 2 برابر بود
در غیر این صورت دانشگاه‌ها باید چه مسیری را برای حل مشکلات مالی‌شان پیش بگیرند؟
باید اختیار دانشگاه‌ها را افزایش داد تا خودشان اقدام به درآمدزایی کنند. یعنی باید این اختیار برعهده‌مان باشد تا از طریق زمین‌ها و ساختمان‌هایی که داریم این کمبود را جبران کرد. نگاه کنید امروز اگر بخواهیم یک عضو هیات‌علمی را استخدام کنیم باید اولا اعلام نیاز کرده و بعد فرآیند طولانی آن را دنبال کنیم و در این مسیر هم باید با ارگان‌های مختلف مانند وزارت علوم و امور استخدامی کارها تصویب شود. ما عملا هیچ اختیاری نداریم. اختیارات دانشگاه بسیار نازل شده است. بنده 14 سال پیش هم رئیس دانشگاه تربیت‌مدرس بوده‌ام، درحالی که آن موقع اختیارمان دو برابر امروز بود. باید اختیار اموال منقول و غیرمنقول و نیرو را به هیات‌امنای دانشگاه‌ها واگذار کنند و اگر هیات‌امنا تصویب کرد که مثلا نیاز به عضو هیات‌علمی داریم، دیگر بتوانیم به راحتی این کار را انجام دهیم و وزارت علوم و سازمان استخدامی صرفا پشتیبان‌کننده باشند.
برای ترم جدید هم باید افزایش جدی بودجه داشته باشیم و هم اختیارات را افزایش دهیم. ما امروز می‌توانیم نهایتا دومیلیارد تومان ماهانه به تغذیه اختصاص دهیم و قطعا مابقی آن را باید سازمان برنامه و بودجه به دانشگاه‌ها اختصاص دهد.
5 خوابگاه درجه 5 داریم و نیاز به 100میلیارد تومان بودجه برای بازسازی!
شرایط خوابگاهی دانشگاه تربیت‌مدرس برای آغاز ترم جدید چگونه است؟
سه ماه پیش به مسئولان صندوق رفاه دانشجویی اعلام کردیم پنج خوابگاه درجه پنج داریم و نیاز به 100 میلیارد تومان بودجه برای بازسازی آنهاست. همچنین برای انجام کارهای فوری خوابگاهی نیاز به 12 میلیارد تومان اعتبار داریم اما تا امروز یک ریال بودجه بابت این کار به ما تعلق نگرفته است. البته قول مساعدت‌ها را داده‌اند و صندوق رفاه دانشجویان اعلام کرده اگر دانشگاه 6 میلیارد تومان را تامین اعتبار کند، صندوق هم 6 میلیارد تومان کمک خواهد کرد، اما مشکل اینجاست که ما اصلا پولی نداریم که بخواهیم بخشی از هزینه را تامین کنیم. ترم جدید درحال آغاز شدن است و باید مسئولان فکری برای بودجه دانشگاه‌ها کنند. مهم‌ترین مشکل ما نیز بحث پژوهش و آموزش است و وظیفه اصلی ما مسائل رفاهی دانشجویان نیست بلکه باید بحث کیفیت و کمیت آموزش و پژوهش و فرهنگ را دنبال کنیم اما به دلیل نبود بودجه مجبوریم به‌جای ارتقای سطح فرهنگی جامعه، سلامت و ورزش دانشجویان و... به مشکلات و مسائل رفاهی دانشجویان بپردازیم. چرا سازمان‌هایی مانند برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد، وزارت علوم و بهداشت با همکاری دانشگاه‌ها مشکلات مالی را رفع نمی‌کنند. اگر دانشگاه‌ها به تنهایی تصمیم بگیرند قطعا اشتباه و مابقی دستگاه‌ها هم به تنهایی تصمیم درست نمی‌گیرند، بلکه همه ما باید با همراهی یکدیگر به یک راه‌حل برسیم.
بازگشت کامل به پیش از کرونا تصمیم مدیریتی صحیحی نیست
احتمال دارد این فشار مالی دانشگاه‌ها را به سمت آموزش مجازی سوق دهد؟ وزیر علوم هم اخیرا احتمال ارائه برخی دروس را به شکل مجازی مطرح کرد.
ما در دانشگاه تربیت‌مدرس به‌دنبال اینکه برخی کلاس‌هایمان را به‌صورت مجازی یا تلفیقی برگزار کنیم، نیستیم. صحبت‌هایی که اخیرا وزیر علوم در این‌باره مطرح کرده، به‌اعتقاد بنده معنی‌اش این است که اگر خدای‌ناکرده شرایط کشور، کرونایی شود، باید در حوزه آموزش هم شاهد تغییراتی باشیم. متاسفانه امروز بحث انتشار و بالارفتن مبتلایان و افزایش میزان مرگ ناشی از این بیماری بار دیگر در کشور زیاد شده است، قطعا اگر بنا باشد روال بیماری همین‌طور ادامه پیدا کند، امکان دارد ستاد ملی مقابله با کرونا با دیگران این مساله را مطرح کنند که دانشگاه‌ها باردیگر کلاس‌هایشان به‌صورت ترکیبی یا مجازی شود. درطول دو سالی که آموزش‌ها به‌صورت مجازی دنبال شده، زیرساخت‌هایی در دانشگاه‌ها شکل گرفته که با تداوم آموزش حضوری در ترم جدید، عملا این زیرساخت‌ها بلااستفاده خواهد شد. ما کمیته‌هایی را در دانشگاه ایجاد کردیم که جلوی این کار گرفته شود.
یعنی باید بستر را به‌گونه‌ای ایجاد کنیم که از زیرساخت‌های ایجاد‌شده در حوزه آموزش مجازی بتوانیم در ترم جدید هم بهره بگیریم. بازگشت کامل ما به دوران پیش از کرونا در فضای آموزشی دانشگاه‌ها، تصمیم مدیریتی صحیحی نیست؛ چراکه باید بتوانیم از هزینه‌هایی که برای زیرساخت‌های مجازی صورت گرفته، استفاده کنیم. همچنین می‌توانیم در برخی فعالیت های دانشگاه که نیاز به حضور فیزیکی در آن نیست و می‌توان آن را به‌صورت غیرحضوری یا ترکیبی دنبال کرد، کار را به سمت فعالیت غیرحضوری سوق دهیم. البته هنوز نتوانستیم درطول یک ماه گذشته که درحال بررسی شیوه فعالیت در ترم جدید هستیم به یک بسته پیشنهادی مشخصی در این زمینه برسیم و درحال مطالعه روی این موضوع هستیم. البته نباید این مساله را نادیده گرفت که هزینه‌های قابل‌توجهی برای آموزش غیرحضوری صورت گرفت، به‌گونه‌ای که امروز برخی دانشگاه‌های ما رایانه‌هایی با قدرت پردازش بسیار بالا دارند، به‌طوری که در گذشته برای برگزاری جلسه مجازی که تعداد شرکت‌کنندگان در آن کم بود هم دانشگاه‌ها با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شدند اما امروز اصلا چنین وضعیتی را شاهد نیستیم.
در این وضعیت اگر بخواهیم همه این ظرفیت‌ها را تعطیل کنیم و کاملا به بستر حضوری منتقل کنیم، کار درستی نیست. به همین دلیل باید از تجربه دوران آموزش غیرحضوری و سرمایه‌های آن برهه استفاده شود. معتقدم منظور وزیر علوم این بود که باید از آنچه در این دو سال گذشته در دانشگاه‌ها گذشته؛ چه در حوزه هزینه‌ای و چه تجربه‌ای، در ترم جدید هم استفاده کنیم. البته استفاده از کلاس‌های تلفیقی و غیرحضوری در برخی دروس در ترم جدید مشروط به ارتقای کیفیت آموزش است.