ابوالقاسم رحمانی-علی صولتی، گروه جامعه: دهه اول ماه محرم گذشت و آنهایی که توفیق حضور در کربلای معلی را به دست آوردند، که خب خوش به حال و سعادت‌شان؛ اما آنهایی که این توفیق را نداشتند، حتما چشم‌انتظار اربعین نشسته‌اند و از همین حالا و البته کمی قبل‌تر به فکر برنامه‌ریزی برای سفر به کربلا در ایام اربعین و حضور در پیاده‌روی اربعین هستند. ماجرای اربعین و این پیاده‌روی دوست‌داشتنی، محدود و معطوف به یک سال و دو سال نیست و سال‌های سال است که عاشقان حضرت اباعبدالله مسافت‌های چند ده‌کیلومتری را از شهرهای مختلف عراق، به‌خصوص نجف تا کربلا با پای پیاده طی می‌کنند تا در روز اربعین در کربلا و در حرم حضرت اباعبدالله باشند. رسمی که از گذشته‌های دور در عراق بوده و سال‌هاست که ایرانیان نیز به این مسیر پیوسته‌اند و در کنار مردم عراق پیاده تا حرم اباعبدالله الحسین حرکت و عزاداری می‌کنند. این حضور ایرانیان در سرزمین عراق و حضور در این راهپیمایی باشکوه و عظیم، البته پس و پیش‌هایی دارد که متاسفانه در بعضی سال‌ها، حواشی‌ای را برای هموطنان و شیفتگان ایرانی اباعبدالله ایجاد کرده است. مشکلاتی که خیلی کام زائران امام حسین(ع) را تلخ نمی‌کند و این سفر آنقدر شیرین است که با هر کم‌وکاستی از سوی زائران حسین(ع) به انجام میرسد، اما خب برخی مسائل برای تسهیل مسیر این زیارت لازم است و این سفر را برای زائران شیرین‌تر هم خواهد کرد. البته ناگفته نماند ستاد اربعین در ایران، هرسال مقدمات انجام هرچه بهتر این مراسم و اجتماع عظیم را پیگیری می‌کند و اگر قصوری اتفاق می‌افتد، اغلب از سوی سایرینی است که با سهل‌انگاری‌ها و قصور، حتی در چنین مناسکی، چشم طمع و کسب سود از جیب زائران دارند. در یک تقسیم‌بندی کلی، اگر از خیر ویزا بگذریم که چندوقتی است بین دو کشور برداشته شده و نیازی به دریافت آن نیست، هزینه بلیت هوایی و زمینی، وضعیت مرزهای زمینی، ثبت‌نام در سامانه سماح، وضعیت بهداشتی و درمانی و از این‌دست موضوعات، مسائلی است که زائران اباعبدالله چندوقت دیگر و در نزدیکی ایام اربعین با آنها مواجه خواهند شد و بد نیست حالا که در حال‌وهوای محرم هستیم، با بررسی اینها، توجهات را بیش از پیش به مساله جلب و معطوف کنیم.
قیمت بلیت هواپیما؛ مانعی جدید بر سر راه زوار اربعین حسینی
قیمت بلیت هواپیما از ایران به نجف معمولا متغیر بوده و ثابت نیست. در هرصورت در ماههای تابستان با توجه به آب‌وهوای گرم کشور عراق بلیت‌ها باید ارزان‌تر از باقی ماههای سال باشند اما با توجه به اینکه نجف شهری مذهبی بوده و عموما مقصد زائران است، تقاضای سفر به این شهر در مناسبت‌های مذهبی افزایش پیدا می‌کند، به‌خصوص در مناسبت‌های اصلی مانند دهه اول محرم و روزهای منتهی به تاسوعا و عاشورای حسینی، در این دو روز یا به‌عبارتی روزهای گذشته قیمت بلیت‌های چارتری رفت‌وبرگشتی به مقصد نجف به بیش از 5 میلیون تومان رسید و افزایش قیمت بیش از 20درصد را تجربه کرد. هم‌اکنون قیمت بلیت هواپیمایی‌های داخلی کلاس اکونومی و ارزان‌قیمت برای سفر به نجف بیش از 6 میلیون تومان است و کف قیمت پروازهای چارتری برای تاریخ 18مرداد نیز از 2 میلیون تومان کمتر نیست. بخشی از این افزایش قیمت با توجه به شمار پروازها و تقاضاست که هرساله در مناسبت‌های مذهبی مانند اربعین و دهه اول محرم وجود دارد اما بخشی هم متوجه افزایش قیمت جهانی سوخت و هزینه‌های سفرهای هوایی است که باعث می‌شود هر سال با اعداد و ارقام بزرگ‌تری نسبت به سال‌های قبل مواجه شویم. البته قیمت بلیت هواپیما تابع فاکتورهای مشخصی است مثل اینکه بلیت کدام شرکت هواپیمایی را خریداری کنید، بلیت را با چه کلاس پروازی اعم از اکونومی، پرمیوم، بیزنس و... خریداری می‌کنید، تاریخ سفرتان چه زمانی است و همچنین بلیت رفت‌وبرگشت را یک‌جا خریداری می‌کنید یا خیر؛ که مشخصا خرید بلیت‌های رفت‌وبرگشت به‌صرفه‌‌تر است. با این‌همه گرانی بلیت هواپیما هم به معضل بزرگی برای زائران حسینی تبدیل شده، به‌طوری‌که در تاسوعای حسینی بیشینه قیمت بلیت تهران- نجف به 6 میلیون و 800 هزارتومان رسید و کمترین قیمت آن نیز 3 میلیون و 700 هزارتومان بود. سوال اینکه با این قیمت‌ها تکلیف اربعین امسال چه خواهد شد؟ آیا بناست امسال که با فروکش کردن پاندمی کرونا قاعدتا باید اربعین حسینی پرشورتری را تجربه کرده و شاهد مناسک پیاده‌روی چند ده میلیونی به کربلا باشیم، قیمت‌های نجومی بلیت هواپیما مانع تازه‌ای بر سر راه تحقق این مهم بیافرینند؟ از شواهد و قرائن مشخص است که قیمت بلیت‌های هواپیما برای 40 روز بعد، یعنی اربعین حسینی مشکل‌آفرین خواهد شد و جای آن است که از همین حالا تدابیر ویژه‌ای برای این معضل اندیشیده و اتخاذ شود تا امسال که تا حدودی شر کرونا از سر اربعین کم شده، قیمت‌های سرسام‌آور بلیت هواپیمایی‌ها جای این مانع را پر نکنند.
ثبت‌نام در سامانه سماح؛ جایگزین صدور ویزای اربعین
نگرانی‌های مربوط به ویزا و گذرنامه هم یکی دیگر از آن معضلاتی است که در سال‌های اخیر از سفر آسان برای شرکت در اجتماع میلیونی زائران حسینی و پیاده‌روی کربلا جلوگیری کرده است. خرداد امسال اما سیدمجید میراحمدی، معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور و دبیر ستاد اربعین، از لغو ویزای عراق در اربعین امسال خبر داد. میراحمدی در این خصوص گفته بود: «در ملاقات و مذاکره بین دو وزیر کشور ایران و عراق یکی از مباحثی که مطرح شد، بحث سفر زوار به اربعین بود و این مژده را می‌دهیم که دولت عراق موافقت خود را با لغو ویزا در ایام اربعین حسینی به‌طور کامل اعلام کرد. ضمن اینکه توافق شد در هفته آینده روزانه دو هزار نفر تا رسیدن به ایام اربعین از طریق مرزهای زمینی با لغو روادید اعزام به عتبات عالیات داشته باشیم. بنابراین از هفته آینده با سهمیه، لغو روادید برای سفر زمینی خواهیم داشت و این اقدام تنها از طریق سازمان حج و زیارت خواهد بود. اما با شروع سفرهای اربعین بدون سهمیه این اتفاق رخ خواهد داد.» براساس توافقات انجام‌شده، سازمان حج و زیارت ایران می‌تواند روزانه 2000 زائر را بدون ویزا از طریق مرزهای زمینی کشور، راهی عراق کند. این سهمیه‌بندی البته تا شروع سفرهای اربعین ادامه دارد و پس از آن اعزام زائران در سفرهای هوایی و زمینی بدون ویزا انجام می‌شود و حائز محدودیت نخواهد بود. این اقدام قطعا کار زائران را آسان‌تر خواهد ساخت اما از طرفی پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت کشور در متن اطلاعیه شماره ۲ ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع) اعلام کرده است که «با توجه به حذف ویزا برای سفر زیارتی اربعین، ثبت‌نام در سامانه سماح برای تمامی زوار اربعین الزامی بوده و در حکم روادید تلقی می‌شود.» بنابراین به نظر میرسد ثبت‌نام در سامانه سماح جای صدور روادید را گرفته و بدین‌ترتیب برای تمامی متقاضیان سفر و زوار اربعین لازم است تا مهلت مقرر یعنی 17مرداد در این سامانه ثبت‌نام کنند؛ مهلتی که با توجه به عدم ثبت‌نام بسیاری از زوار تا امروز حتما باید از سوی این ستاد تمدید شود.
تکلیف گذرنامه یا گذرویژه زوار اربعین هنوز نامشخص است
در ماههای اول سال اخبار و شایعاتی عجیب درخصوص افزایش نرخ صدور گذرنامه به گوش می‌رسید، شایعاتی مبنی‌بر اینکه هزینه صدور گذرنامه به‌شدت افزایش خواهد یافت و تا یک میلیون تومان خواهد رسید. شایعاتی که البته بارها تکذیب شد و براساس اطلاع‌رسانی‌های صورت گرفته هیچ افزایش قیمت نامتعارفی نه برای صدور گذرنامه و نه برای سفر اربعین درنظر گرفته نشده است. سردار علی ذوالقدر، رئیس پلیس گذرنامه به‌‌تازگی در این خصوص گفته است: «این مباحث اساسا در مورد افزایش نرخ تعرفه صدور گذرنامه کذب بوده و صحت ندارد. قطعا تا پایان سال جاری هیچ‌گونه برنامه‌ای برای افزایش قیمت نرخ صدور گذرنامه وجود نخواهد داشت، قاعدتا برای هرگونه افزایش نرخ تعرفه خدمات صدور گذرنامه باید مراتب در بودجه پیشنهادی دولت لحاظ شده و متعاقبا پس از تصویب توسط نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی برای اجرا در سال بعد ابلاغ شود.» طبق صحبت‌های ذوالقدر، براساس توافقات و صحبت‌هایی که بین مقامات جمهوری اسلامی ایران و عراق صورت گرفت، بناست که کشور عراق گذرنامه‌هایی را که یک ماه به پایان اعتبارشان باقی مانده بپذیرد تا این امکان برای زوار وجود داشته باشد تا با گذرنامه‌ای که تا یک ماه اعتبار دارد در ایام اربعین به عراق سفر کنند. پیش‌تر امید کوثری، دبیر اجرایی ستاد مرکزی اربعین نیز گفته بود: «در اربعین امسال همه مشتاقان زیارت امام حسین(ع) باید گذرنامه معتبر داشته باشند که اعتبار گذرنامه هم به معنای داشتن حداقل ۶ ماه زمان تا روز اعزام است؛ به‌طوری‌که اگر زائری قرار است ۲۰ شهریورماه به عراق اعزام شود، باید تاریخ انقضای گذرنامه‌اش از ۲۰ اسفندماه به بعد باشد. البته معتبر بودن گذرنامه‌هایی که یک ماه تا تاریخ انقضای آنها مانده نیز به طرف عراقی پیشنهاد شده و درحال پیگیری هستیم که در صورت موافقت طرف عراقی اطلاع‌رسانی می‌شود.» بنابراین هنوز تکلیف مدت اعتبار لازم برای گذرنامه مشخص نشده است و هنوز گذرنامه زائران اربعین باید حداقل ۶ ماه اعتبار داشته باشد. رئیس پلیس گذرنامه همچنین از جایگزینی استفاده از گذرنامه با برگه گذرویژه اربعین خبر می‌دهد و می‌گوید: «مقامات جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد دیگری هم درخصوص گذرموقت و برگه گذرویژه اربعین به طرف عراقی داده‌اند که در صورت پذیرش آن از سوی عراق این امیدواری وجود خواهد داشت تا سفری آسان و ارزان برای زائران اربعین حسینی فراهم شود.» طرحی که اجرای آن منوط به پذیرش طرف عراقی بوده و تکلیف آن نامشخص است.
واکسیناسیون کامل ملاک سامانه سماح در پذیرش زوار اربعین است
خردادماه امسال طاهر درودی، معاون حج و عمره مرکز پزشکی حج و زیارت هلال‌احمر و حسین فضلی، معاون عتبات این مرکز در دیدار با هانی العقابی، وزیر بهداشت و محیط‌زیست عراق به‌منظور اطمینان عراق از کاهش وضعیت کرونا در ایران، گزارشی از واکسیناسیون ایرانیان برای پیشگیری از کرونا ارائه کرده و طرف عراقی نیز نسبت به تزریق واکسن و تلاش ایران در کنترل کرونا ابراز خرسندی کرد. پس از این توافقات عراق شرط ورود زائران اربعین را حداقل تزریق ۲ دُز واکسن کرونا اعلام کرد. درودی اما از الزام ستاد کرونا و ستاد مرکزی اربعین کشورمان به تزریق سه دُز واکسن برای اعزام به عراق خبر داد. با این وجود بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت چندی بعد در این خصوص گفت: «زائران اربعین باید دوز یادآور واکسن کرونا را تزریق کنند؛ کسانی که قصد دارند در ایام اربعین حسینی به عتبات عالیات عزیمت کنند حتما باید واکسیناسیون خود را کامل کنند. افرادی که 6 ماه از آخرین تزریق واکسن آنها گذشته نیاز به تزریق دُز یادآور دارند، همچنین زائران اربعین راهپیمایی را در شب انجام دهند؛ چراکه ممکن است گرمازده شوند و افرادی هم که بیماری قلبی دارند از راهپیمایی اربعین منصرف شوند.» عین‌اللهی همچنین تاکید کرد: «در جلساتی که با مسئولان عراقی داشتیم و با هماهنگی‌هایی که با آنها انجام دادیم همه واکسن‌های ایرانی ما را قبول دارند.» پس از این اظهارنظرها اما معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور گفت: «داشتن گذرنامه و تزریق ۲ دُز واکسن یا واکسن یادآور براساس اعلام سامانه ایران من، دیگر مدارک موردنیاز برای زائران است.» پیرو همین خبر، ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع) در اطلاعیه شماره یک خود، ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های اعزام زائران اربعین را برای امسال اعلام کرد: «توصیه‌های بهداشتی و پزشکی مدنظر کمیته بهداشت و درمان اربعین و همچنین ملاحظات امنیتی و قضایی نیز در این پیش‌ثبت‌نام ملاک نظر قرار خواهد گرفت» و پس از آن در اطلاعیه‌ای تکمیلی از این ستاد اعلام شد: «صرفا کسانی می‌توانند عازم سفر اربعین سال جاری شوند که دارای کارت واکسیناسیون معتبر بوده و حداقل ۲ دُز واکسن و در صورت گذشت ۶ ماه از دز دوم، دز یادآور را نیز تزریق کرده باشند. باتوجه به اتصال سامانه سماح به سامانه‌های «وزارت بهداشت و ایران من و... » موضوع احراز واکسیناسیون و سایر شرایط و ملاحظات بهداشتی و... مورد بررسی و راستی‌آزمایی قرار خواهد گرفت و افراد غیرواجد شرایط از فهرست نهایی زائران حذف خواهند شد.»
وضعیت نامطلوب حمل‌ونقل و بررسی گذرگاه‌های مرزی
اواسط تیرماه امسال معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور و دبیر ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع) در سفری به بغداد و در دیدار با وزیر کشور عراق، وضعیت زیرساخت‌های گذرگاه‌های مرزی و مسیر حرکت زائران را بررسی کردند. دبیر ستاد مرکزی اربعین حسینی از طرف عراقی خواست با در نظر گرفتن احتمال افزایش جمعیت زوار، به‌لحاظ فروکش کردن بیماری کرونا و همچنین گرمای هوای تابستان امسال، برای آسایش هرچه بیشتر زوار نهایت همکاری و مساعی به عمل آید. در این دیدار تاکید شد با آماده‌سازی و افزایش گیت‌های ورودی در گذرگاه‌های مرزی در زمان کنترل گذرنامه‌ها، معطلی زوار در مرزها به کمترین میزان خود برسد. ابتدای مردادماه نیز سردار محمد شرفی، جانشین معاون هماهنگ‌کننده فراجا و فرمانده قرارگاه اربعین انتظامی کشور از اضافه شدن مرزهای سومار و حاج‌عمران علاوه‌بر مرزهای شلمچه، چذابه، خسروی و مهران برای تردد زائران عتبات عالیات خبر داد. وی در این باره گفت: «با رایزنی‌های صورت‌گرفته، زائران از طریق مرز سومار و حاج‌عمران نیز می‌توانند در ایام اربعین عازم کشور عراق شوند. با تدابیر اندیشیده‌شده در راستای عدم ازدحام در مرزهای خروجی به‌سمت کشور عراق در ایام اربعین دو طرح کنترل زائر به مرحله اجرا گذاشته می‌شود. با اضافه شدن مرزهای سومار و حاج‌عمران تردد و ازدحام در سایر مرزها کاسته خواهد شد. در اجرای طرح کنترل زائران توقفگاه‌های درطول مسیر حرکت زائران در نظر گرفته‌شده و به‌اندازه پذیرش پایانه‌های مرزی زائران به‌سمت مرز حرکت خواهند کرد.» وی در ادامه از طرح مدیریت زائر از مبدا تا مقصد و کنترل لایه به لایه زائر در اربعین امسال خبر داد و گفت: «طرح مدیریت زائر از مبدا تا مقصد و کنترل لایه به لایه زائر از اهداف فراجا در راستای مدیریت زائران است و با تدابیر اندیشیده شده در فرماندهی انتظامی استان ایلام هیچ‌گونه کمبودی احساس نمی‌شود. در بازدید میدانی صورت‌گرفته با درایت پلیس و مشارکت تمام دستگاه‌های اجرایی در استان و همچنین مشارکت ستاد فراجا در استان هیچ‌گونه کمبودی احساس نشد تا استان ایلام در اربعین امسال با سهولت و کمترین توقف خدمات مطلوبی به زائران ارائه دهد. پلیس در ایام اربعین در تامین امنیت راهپیمایی، مدیریت ترافیک، کنترل مرز توسط مرزبانان، ارائه خدمات گذرنامه‌ها و خدمات انتظامی را برعهده دارد.» در بحث حمل‌ونقل اما منابع مرتبط با ستاد مرکزی اربعین حسینی از کمبود 50 درصدی اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه جهت سهولت عبور و مرور زائران در مناطق مرزی ایران خبر داده‌اند؛ کمبودی که موجب شد بحث پیشنهاد فراهم آوردن پارکینگ‌های مرزی برای زائران به میان آید، علی ذوالقدر، رئیس‌پلیس گذرنامه در این باره گفت: «با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته با هدف ایجاد تسهیل در رفت‌وآمد زائران در ایام اربعین، تلاش‌شده برای افرادی که می‌خواهند با خودروی شخصی به مرز مراجعه کنند پارکینگ‌های لازم جانمایی و تعبیه شود تا زائران در این ارتباط نیز مشکلات کمتری داشته باشند.» گفتنی است هنوز درمورد مشکلات این پارکینگ‌ها و معضل تامین امنیت‌شان هنگام سفر زوار به کشور عراق، توضیحی داده نشده است و شاید بهتر باشد مسئولان با تدارک ناوگان‌های اتوبوس از مشکل یادشده گره‌گشایی کنند.
حذف عوارض خروج و اینترنت رایگان و دیگر وعده‌های مسئولان برای اربعین امسال
مهلت ثبت‌نام سامانه سماح، بیمه و اینترنت سه مورد دیگر از نیازها و مشکلات زوار اربعین هستند که باید زودتر درخصوص‌شان تعیین تکلیف شود. بنابر اطلاعیه شماره دو ستاد مرکزی اربعین حسینی، مهلت ثبت‌نام در سامانه سماح تا 17 مردادماه بود که اکنون با رسیدن به این تاریخ به گفته صحبت‌الله رحمانی، مدیرکل برنامه‌ریزی و نظارت عتبات سازمان حج و زیارت «تاکنون نیز بیش از ۹۵۰ هزار نفر در این سامانه نام‌نویسی کرده‌اند که ثبت‌نام قطعی متقاضیان بعد از پایان پیش ثبت‌نام صورت می‌گیرد.» این آمار نشان‌دهنده آن است که بسیاری هنوز موفق به ثبت‌نام در این سامانه نشده‌اند و همان‌طور که گفتیم، لازم است این مهلت حتما تمدید شود. رحمانی در توضیح این آمار گفت: «از تعداد ثبت‌نام‌کنندگان ۶۲ درصد آقایان و ۳۸ درصد بانوان هستند که بیشترین درخواست خروج نیز حدود ۶۲ درصد از مرز زمینی مهران است که به ترتیب تمایل به خروج از مرز شلمچه با ۲۳ درصد، مرز چذابه ۸ درصد مرز خسروی ۱ درصد و مرز هوایی ۶ درصد است؛ بیشترین ثبت‌نام کنندگان نیز با ۲۲ درصد از تهران هستند.» مدیرکل برنامه‌ریزی و نظارت عتبات سازمان حج و زیارت همچنین درخصوص ارائه خدمات بیمه‌ای برای ثبت‌نام کنندگان در سامانه سماح گفته است: «شرکت بیمه‌ای تعهداتی را درخصوص درمان سرپایی، کلینیکی ، نقص عضو و فوت انجام می‌دهد. طبق مصوبه ستاد مرکزی اربعین حسینی، نام‌نویسی از زائران اربعین حسینی در سامانه سماح و زیر نظر کمیته ثبت‌نام و اعزام -که برعهده سازمان حج و زیارت است- انجام می‌گیرد، در این سامانه موضوع بیمه و خدمات درمانی هلال‌احمر نیز وجود دارد. بیمه یکی از الزاماتی محسوب می‌شود که خدمات قابل‌توجهی برای بیمه‌شدگان به دنبال دارد، بنابراین ما نیز توصیه می‌کنیم تمامی زائران در زمان ثبت‌نام در سماح ضمن تکمیل اطلاعات، هزینه‌های بیمه ۱۵ هزار تومان و خدمات درمانی ۷ هزار تومان را واریز کنند .پرداخت هزینه‌های درمانی، بستری، بیمارستانی، اعمال جراحی به‌علت بیماری یا حادثه برای هریک از بیمه‌شدگان تا سقف ۲۷۵ میلیون ریال معادل ۲۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان خواهد بود و پرداخت هزینه‌های درمانی سرپایی و پاراکلینیکی هریک از بیمه‌شدگان نیز تا سقف ۲۷ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال معادل ۲ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان تعیین شده است.» این مقام همچنین تاکید دارد که هزینه بیمه برای زائران اربعین نسبت به سال گذشته تغییری نکرده اما تعهدات بیمه افزایش یافته است و خدمات بیمه‌ای فقط شامل زائرینی می‌شود که در سامانه سماح ثبت‌نام کرده و با گذرنامه معتبر از مرزهای قانونی کشور به عراق عزیمت می‌کنند. با این حال هنوز خبری از صدور مدارک بیمه‌ای برای زائرانی نشده که در سامانه ثبت‌نام کرده‌اند که با توجه به زمان محدود تا اربعین حسینی، باید سریع‌تر انجام شود. مجید میراحمدی، رئیس ستاد مرکزی اربعین حسینی درباره خدمات رایگان اعطایی به زوار اربعین گفت: «عوارض خروج برای زائران ایرانی اربعین حذف شده است و تلاش می‌کنیم اینترنت زائران ایرانی اربعین رایگان باشد.»