نرگس چهرقانی، خبرنگار: جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا سه‌شنبه هفته گذشته در مقاله‌‌ای مدعی شد متن پیشنویس تازه‌ای برای برون‌رفت از بن‌بست مذاکرات احیای برجام به ایران و آمریکا ارائه کرده است. او در ستونی به قلم خود که توسط نشریه فایننشال‌تایمز منتشر شد، اشاره کرده بود این توافق بهترین توافق ممکن است. در این مقاله بورل به جزئیات متن پیشنویس جدید اشاره‌ای ندارد اما به‌طورکلی مدعی می‌شود متن تهیه‌شده شامل تعهد بایدن و آمریکا برای تضمین توافق است. این درحالی است که دیروز روزنامه العربی‌الجدید با کسب اطلاع از منابع آگاه، جزئیاتی از این پیشنویس منتشر کرد که در این جزئیات «تضمین» و «تعهد» بایدن به ایران برای دوام برجام یا عدم‌خروج از برجام دیده نمی‌شود.
به همین خاطر، شاید یکی از علت‌های اصلی که ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا خیلی سریع به پیشنهاد تازه اتحادیه اروپا واکنشی مثبت نشان داد، همین عدم‌مسئولیت‌پذیری آمریکا درقبال دوام برجام باشد. به‌غیر از موارد مطرح‌شده، العربی‌الجدید جزئیات دیگری نیز منتشر کرد مبنی‌بر اینکه پیشنهاد جدید بورل شامل لغو تحریم‌های چند موسسه و شرکت اقتصادی وابسته به سپاه پاسداران است. اما لغو تحریم‌ها بدون ضمانت عینی و اقتصادی طرف آمریکایی، برآورد اقتصادی برای ایران نخواهد داشت، چنانچه طرف آمریکایی ضمانت اقتصادی ارائه نکند، هیچ سرمایه‌گذار خارجی همان‌طور که شرکت‌های اروپایی و آسیایی نیز پیش از این گفته‌اند، برای سرمایه‌گذاری به بازارهای ایران نمی‌آید. البته کافی نبودن ابتکار اتحادیه اروپا در لغو تحریم‌ها، پیش از انتشار جزئیات متن پیشنویس جدید اتحادیه اروپا قابل‌حدس بود؛ چراکه پرایس در مواضع قبلی خود نسبت به پیشنهادهای طرف ایرانی یا اروپایی مبنی‌بر تعهد و تضمین عینی و اقتصادی، تصمیم سیاسی ایالات متحده را منفی اعلام می‌کرد. به غیر از پرایس، اظهارات بورل واکنش مقامات ایران و افراد نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایرانی را به‌دنبال داشت. در همین راستا بلافاصله بعد از انتشار مقاله بورل در هفته گذشته، سیدمحمد مرندی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه پیشنویس جدید بورل تا چه میزان مطالبات ایران را محقق می‌کند، به «فرهیختگان» گفته بود ایران تضمین می‌خواهد که دولت بایدن به تعهداتش عمل کند و برجام به‌درستی اجرا شود، این تضمینی که ایران می‌خواهد نه تضمینی فرابرجامی است و نه تضمین برای دوره بعد از بایدن. مرندی همچنین تاکید کرده بود دولت آمریکا هنوز با تضمین‌ها موافقت نکرده است.
حسین امیرعبداللهیان نیز در گفت‌وگوی تلفنی عصر چهارشنبه پنجم مردادماه با بورل به این نکته نیز توجه داشت که آمریکا همواره می‌گوید خواهان توافق است، پس باید در متن توافق و در عمل این رویکرد مشاهده شود. آنچه از این صحبت‌ها برمی‌آید باید متن پیشنویس و پیشنهادی اتحادیه اروپا سه مطالبه اصلی ایران یعنی لغو تحریم‌ها، تضمین‌ها و بسته شدن پرونده pmd را شامل شود. میزان تحقق این سه مطالبه در متن پیشنهادی بورل در ادامه این گزارش آمده، به‌طوری‌که احتمال پذیرفتن این پیشنویس از سوی ایران و فاصله‌ای که این پیشنویس با پیشنویس مطلوب دارد نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
چرا ایران پیشنویس اخیر آمریکا و بورل را نمی‌پذیرد؟
این روزها درحالی جوزپ بورل پیش‌نویسی برای خروج از بن‌بست در مذاکرات احیای برجام پیشنهاد می‌دهد که هیچ تضمین و تعهدی برای بن‌بست‌های پس از برجام نمی‌دهد. چنانچه اگر در همان سال 2015 طرف غربی مانند امروز نگران بن‌بست برجام بود، پیش‌نویسی با تضمین ارائه می‌کرد که از بن‌بست سه‌سال بعد از آن، یعنی خروج ترامپ از برجام در سال 2018 جلوگیری کند. در آن سال به‌رغم متعهد بودن ایران به تعهدات خود در برجام، آمریکا از پایبندی به این توافق سر باز زد و پس از نقض برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در 18 اردیبهشت 1397 رسما از برجام خارج شد و بازگشت تحریم‌ها به‌صورت گذشته را اعلام کرد. چنین بدعهدی‌هایی از سوی ایالات‌متحده، منحصر به جمهوری‌خواهان و دوره ترامپ نمی‌شود؛ چراکه ریشه بدعهدی در برجام به دوره باراک اوباما، رئیس‌جمهور دموکرات پیش از ترامپ بازمی‌گردد؛ زیرا او علی‌رغم حمایت ظاهری از برجام، اولین نقض رسمی در برجام را انجام داد. جو بایدن که امروز رئیس‌جمهور ایالات‌متحده است نیز هشت‌سال معاونت اوباما را در زمان حضور وی در کاخ سفید برعهده داشت. با در نظر گرفتن چنین سابقه‌ای و شرایط حال‌حاضر مذاکرات احیای برجام، اکنون دستگاه سیاستگذاری ایالات‌متحده عملا در مشی خود تغییری ایجاد نکرده، چراکه با کسب اطلاع «فرهیختگان» از منابع آگاه، در پیشنویس اخیر طرف غربی و آمریکایی قید شده است «شرکت‌های اروپایی و آسیایی تا سه‌ماه بعد از خروج احتمالی آمریکا از برجام، برای خروج از ایران مهلت دارند.» چنانچه از این عبارت برمی‌آید دولت بایدن همان مشی دولت‌های سابق آمریکا را دارد و تضمینی برای تداوم برجام در دوره خود نمی‌دهد. به‌غیر از مساله تضمین‌ها، آمریکا دیگر مطالبه اصلی ایران یعنی بسته شدن پرونده PMD را نپذیرفته است. در مساله لغو تحریم‌ها هم اگرچه در این پیشنویس به لغو تحریم‌های چند شرکت و موسسه محدود و جزئی از سپاه پاسداران اشاره شده اما این لغو تحریم‌ها تا زمانی که تضمین اقتصادی وجود نداشته باشد، عملا لغو تحریم نیست و صرفا عباراتی روی کاغذ پیشنویس است. با در نظر گرفتن همه این شرایط، پیشنویس اخیر بورل ابتکار جدیدی ندارد، و همان‌طور که پرایس در آخرین سخنان خود تاکید کرده بود، این پیشنویس عمدتا همان توافقی است که از ماه مارس روی میز بوده است.
آمریکا به‌دنبال عقب‌انداختن توافق و مرگ برجام
«بورل سعی کرد تا زمانی که می‌تواند این لحظه [انتشار پیشنویس] را به تعویق بیندازد.» این سخنان را منبع دیپلماتیک اسرائیلی به المانیتور، رسانه مستقر در واشنگتن گفته است. این منبع ارشد در ادامه صحبت‌های خود به این اشاره می‌کند: «به نظر می‌رسد [طرف آمریکایی] به نقطه پایانی رسیده است. رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران اخیرا پیامی را به اسرائیل ابلاغ کرد و گفت معتقد نیست ایرانی‌ها متن پیشنهادی بورل را بپذیرند و از نظر او [مالی]، این توافق مرده است.» از این اظهارات برمی‌آید رابرت مالی از جزئیات پیشنویس پیشنهادی بورل، پیش از انتشار مطلع بوده، به‌طوری‌که مالی نقش اصلی در نوشتن این پیشنویس داشته است. همه این موارد گویای پرده‌ای جدید از تلاش‌های آمریکا برای بازی مقصرنمایی ایران است تا عدم‌تصمیم‌گیری یا پاسخ منفی ایران به پیشنویس آمریکا را عامل وضعیت کنونی مذاکرات معرفی کند. این درحالی است که آنچه مالی و متحدان غربی او به‌عنوان پیشنویس جدید معرفی می‌کنند، همان پیشنویس ماه مارس است که خواسته‌های ایران درخصوص رفع موثر تحریم‌ها، تضمین‌ها و بسته‌شدن پرونده pmd را تامین نکرده است.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
ایران به‌دنبال برجام تضمین‌محور است (لینک)
متن پیشنهادی جوزپ بورل منافع اقتصادی ایران را تامین نمی‌کند (لینک)