اگرچه مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا دو روز گذشته از پیشنهاد و پیش‌نویس جدید خود در مذاکرات احیای برجام می‌گوید، اما امیرعلی ابوالفتح معتقد است پیشنهاد از سوی یکی از طرفین حاضر در مذاکرات اتفاق جدیدی نیست و در این مدت نیز ما در مواردی شاهد ارائه پیشنهاد از سوی کشورهای مختلف حاضر در مذاکرات وین بوده‌ایم. گذشته از این مساله، آنچه به گفته‌های بورل ضریب‌رسانه‌ای داده، ذکر برخی جزئیات مانند تعهد و تضمین دولت بایدن به ایران است. اما از آنجا که طرف غربی و آمریکایی در چند ماه گذشته بارها تغییرموضع داشته‌اند، اعتبار و صحت سخنان بورل همچنان در هاله‌ای از ابهام است. در این‌باره با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختم که در ادامه می‌خوانید.
در چند روز اخیر، جوزپ بورل در مقاله خود، از تغییراتی در متن پیش‌نویس قبلی مذاکرات احیای برجام گفته است و اشاره کوتاهی هم به جزئیات کرده، مانند اینکه شامل تعهد بایدن و تضمین‌های آمریکاست. این دو موردی که بیان کردند، می‌تواند تفاوت پیش‌نویس جدید با پیش‌نویس‌های قبلی باشد؟
ارائه پیشنهاد از سوی یکی از طرفین حاضر در مذاکرات اتفاق جدیدی نیست و در این مدت نیز ما در مواردی شاهد ارائه پیشنهاد از سوی کشورهای مختلف حاضر در مذاکرات وین بوده‌ایم. به‌عنوان مثال با روی کار آمدن دولت رئیسی و تغییر تیم مذاکره‌کننده آن‌گونه که در رسانه‌ها مطرح شد، تیم ایران به سرپرستی علی باقری‌کنی دو متن پیشنهادی به طرفین دیگر ارائه داد، الان هم جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا دست به چنین اقدامی زده است. من حدس می‌زنم این نخستین‌بار نیست که اتحادیه اروپا متن پیشنهادی آماده می‌کند منتها برخلاف موارد قبلی، خبر تهیه متن پیشنهادی توسط بورل این‌بار رسانه‌ای شده است، زیرا این متن احتمالا آخرین پیشنهادی است که در رابطه با احیای برجام ارائه می‌شود و موضع بورل این است که یا متن را می‌پذیرید یا اینکه همه‌چیز تمام می‌شود. حالا ایران و آمریکا دارند بررسی می‌کنند؛ چون تهیه متن توافق که برعهده اتحادیه اروپاست.
اینکه سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به فاصله کوتاهی بعد از انتشار این مقاله بورل، اعلام می‌کند که درحال بررسی پیش‌نویس تفاهم برای بازگشت متقابل به پایبندی کامل برجام هستیم، چه پیامی دارد؟
آمریکایی‌ها دارند می‌گویند بررسی می‌کنیم. طرفین مذاکره از همان ابتدای مذاکرات روی کلمه به کلمه متن پیش‌نویس دارند بحث می‌کنند. ایران و اتحادیه اروپا و آمریکا پیشنهادهای خودشان را می‌دهند و متن‌ها را چکش‌کاری می‌کنند. الان مسئولیت این کار به‌عهده اتحادیه اروپاست. متن پیش‌نویس هیچ‌جا منتشر نشده، جوزپ بورل از تضمین‌ها و تعهدهای دولت بایدن عنوان می‌کند و به ایران می‌گوید اگر نگران دولت بایدن هستید، دولت بایدن براساس این متن به این توافق متعهد می‌ماند. نمی‌دانم این صحبت بورل درست است یا نیست و آیا واقعا آمریکایی‌ها این تضمین و تعهدات را می‌دهند؟ و آیا این اقدامات از جانب ایران کافی است یا خیر.
نکته جالب‌توجه اینجاست که پیش از این، طرفین حاضر در مذاکرات وین ازجمله ایران پیشنهادهایی برای احیای برجام داشته‌اند اما آمریکا در اکثر موارد سریعا موضع منفی نسبت به این پیشنهادها می‌گرفت. خواسته‌های ایران که تغییری نکرده، پس این واکنش سریع و رسانه‌ای ند پرایس به متن پیشنهادی بورل در چه پارادایمی تحلیل می‌شود؟
رفتار آمریکایی‌ها در مواجهه با پیشنهادی که ایران به آنها می‌دهد کاملا متفاوت است از پیشنهادی که اتحادیه اروپا به آنها می‌دهد. طرف آمریکایی به‌دلیل خصومتی که با ایران دارد ممکن است بدون خواندن متن پیشنهادی ایران آن را نخوانده رد کند و ابایی نیز از اعلام آن نداشته باشد اما اعتبار و حیثیت اتحادیه اروپایی نزد آمریکا این‌گونه نیست و دولت بایدن به راحتی شأن متحد خود را زیرپا نمی‌گذارد. بنابراین طبیعی است واکنش آمریکا نسبت به پیشنهاد بورل با پیشنهادهایی که پیش از این از سوی ایران مطرح می‌شده، متفاوت باشد.
همچنین شواهد و قرائن حاکی از این واقعیت است که در مذاکرات انجام‌شده، اختلافات فنی که طرفین داشتند رفع شده است. از زمانی‌که مذاکرات وین در ابتدای دولت بایدن و در زمان ریاست‌جمهوری روحانی آغاز شد، نخستین مساله مورد‌بحث طرفین موارد فنی بود، اینکه اگر برجام احیا شود سانتریفیوژهای ایران چقدر و چگونه باشد یا تکلیف سایت‌های هسته‌ای در فردو و نطنز و... چه می‌شود. مسائل فنی بخش راحت مذاکرات است، زیرا اجرای تعهدات ایران در این رابطه ساده است و از طرفی راستی‌آزمایی انجام این تعهدات نیز برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سهل است، به‌خاطر این دلایل هم بود که طرفین خیلی سریع در رابطه با مسائل فنی به توافق رسیدند، اما هرچه زمان گذشت مذاکرات نیز وارد بخش‌های سخت‌تر ماجرا شد که مربوط به تحریم‌های آمریکاست. یکی از دلایلی که در این شرایط آمریکایی‌ها به‌سرعت به متن پیشنهادی بورل واکنش نشان می‌دهند و این واکنش را رسانه‌ای می‌کنند همین است، چون تقریبا همه می‌دانند که چالش‌های فنی و حقوقی احیای برجام رفع شده و تنها مانده است تصمیم سیاسی طرفین و اینکه درنهایت این متن را می‌پذیرند یا نه.
در این یک‌سال و نیمی که از مذاکرات وین می‌گذرد همه طرف‌ها به‌ویژه اروپایی‌ها از طولانی‌شدن مذاکرات خسته شده‌اند، متن بورل آخرین پیشنهادی است که برای احیای برجام ارائه می‌شود به همین دلیل نیز بورل ترجیح داد به این متن در آخرین مقاله خود اشاره کند، برخلاف موارد قبلی که هیچ‌کدام رسانه‌ای نشدند. چون طرف اروپایی بعد از ارائه پیشنهادهای قبلی خود احتمال می‌داد درخلال مذاکرات این پیشنهادها چکش‌کاری شود و تغییر کند اما پیشنهاد آخر این‌گونه نیست، زیرا همه مسائل حل شده است و اکنون تنها تصمیم سیاسی طرفین یعنی ایران و آمریکاست که می‌تواند سرنوشت برجام را مشخص کند. اگر بنا به هر دلیلی طرفین متن پیشنهادی بورل را نپذیرند، از جایی‌که ایران و آمریکا پلن‌بی به جز احیای برجام ندارند، وارد دوره‌‌ای مبهم می‌شوند که اروپایی‌ها از آن به‌شدت نگران هستند، چون تکلیف هیچ‌چیز معلوم نیست.
این تعهد و تضمین آمریکا که بورل به آن در متن پیشنهادی خود اشاره کرده، باید در چه حدی باشد تا موردپذیرش ایران باشد؟
من معتقدم حتی اگر ایران متن بورل را نپذیرد، بازهم آمریکا حاضر نیست مرگ برجام را اعلام کند. در طرف مقابل هم این‌گونه است و ایران نمی‌خواهد در صورت رسیدن مذاکرات به بن‌بست، به تاریخ پیوستن برجام را اعلام کند. از طرفی اینکه برجام به نتیجه نرسیده است، در وهله اول به‌خاطر مسائل آمریکاست، در داخل آمریکا رقابت‌های سیاسی نزدیک به انتخابات مجلس سنا و اختلاف‌نظر جمهوری‌خواهان و برخی از هم‌حزبی‌های بایدن با وی در نحوه مواجهه با ایران باعث شده است دولت بایدن نتواند تصمیم سیاسی خود را در رابطه با احیای برجام بگیرد، از طرفی آمریکا برای گرفتن تصمیم سیاسی با چالش‌های بین‌المللی نیز روبه‌روست، به‌هرحال کشورهایی چون اسرائیل، عربستان و برخی دیگر از متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آمریکا با احیای برجام مخالفند و در مسیر احیای توافق هسته‌ای کارشکنی می‌کنند. این کارشکنی‌ها نیز مجددا باعث می‌شود دولت بایدن جسارت یا توان تصمیم‌گیری در رابطه با برجام را نداشته باشد. به‌خاطر وجود این عوامل است که احیای برجام تاکنون طول کشیده است، وگرنه همان‌گونه که ترامپ با یک امضا از برجام خارج شد، دولت بایدن نیز اگر اراده داشته باشد می‌تواند با یک امضا و به سرعت به برجام بازگردد. من شک دارم در این نوبت نیز آمریکا متن پیشنهادی بورل برای احیا برجام را بپذیرد، زیرا چالش‌های داخلی و بین‌المللی که بایدن در این مدت پیش‌روی خود داشته است و ما نیز به آن اشاره کردیم، الان بیشتر نیز شده و وقتی بایدن در این یک‌سال و نیم نتوانسته تصمیم برای احیای برجام بگیرد، در آینده نیز نخواهد توانست.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
آماده توافق یا بازی مقصرنمایی؟ (لینک)
غربی‌ها به توافق نزدیک‌تر شده‌اند اما کافی نیست (لینک)