علی مزروعی، خبرنگار:مذاکرات چندجانبه برای احیای توافق هسته‌ای بیش از چهار ماه است که متوقف مانده و گفت‌وگو‌های باواسطه بین ایران و آمریکا نیز نتوانسته قفل به‌وجود‌آمده را بشکند. طی این مدت طرف غربی بارها با تعیین ضرب‌الاجل پایان مذاکرات سعی داشته اهرم تهدید برای وادار‌کردن ایران به پذیرش مطالبات زیاده‌خواهانه را فعال نگه دارد. مقاومت ایران درمقابل ادبیات تهدید‌آمیز آمریکا این اهرم را تا حد زیادی از کار انداخته و طرف آمریکایی را وادار کرده است تا از طریق واسطه‌های مختلف به گفت‌وگوی غیرمستقیم با ایران تن دهد. فرانسه جدید‌ترین واسطه مذاکره بین ایران و آمریکا است؛ واسطه‌ای که با جانبداری از آمریکا همواره چهره سیاه‌تری را به نسبت سایر بازیگران در افکار عمومی ایران از خود برجای گذاشته است. در همین راستا روز شنبه سیدابراهیم رئیسی و امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه دو ساعت به گفت‌وگو با یکدیگر پرداختند. مکرون در این گفت‌وگو ضمن حمایت از موضع ایران مبنی‌بر مخالفت با عملیات نظامی برخی کشورهای منطقه ضدسوریه بر تداوم نقش‌آفرینی کشورش در مسیر به نتیجه‌رسیدن مذاکرات هسته‌ای تاکید کرد. اگرچه فرانسه سعی دارد چهره یک میانجی سازنده را در روند مذاکرات از خود به نمایش بگذارد اما سابقه این کشور در بزنگاه‌های مشابه نشان می‌دهد فرانسه نقشی بیش از یک مکمل برای اهداف آمریکا را بازی نمی‌کند.
بازی خوب از پلیس بد
در روزهای منتهی به توافق برجام در سال 94 این کشور مذاکرات را ترک کرد تا توافق را در گرو کسب منافع خود مدتی معطل نگه دارد. این کشور همچنین در ایام دور ششم مذاکرات احیای توافق در وین با مطرح کردن منافع رژیم‌صهیونیستی و عربستان سعودی خواستار حضور عربستان در مذاکرات وین شد تا نقش پلیس بد مذاکرات را در عالی‌ترین سطح ایفا کرده باشد. این بازی اما با واکنش قاطع ایران با شکست مواجه شد. مرور مواضع مکرون در زمان خروج آمریکا از برجام نیز نشان می‌دهد دلیل تلاش فرانسه برای حفظ توافق برجام نیز صرفا حفظ یک سازوکار برای تحمیل مطالبات زیاده‌خواهانه به تهران از طریق مذاکره بوده است نه چیزی بیشتر از آن. امانوئل مکرون چند روز قبل از خروج ترامپ از برجام برای جلوگیری از این اقدام عازم واشنگتن شد. استدلال‌های فرانسه برای اقناع رئیس‌جمهور آمریکا به ماندن در برجام نشان می‌دهد برجام در نگاه فرانسه جایگاهی بیش از یک توافق امنیتی ندارد. امانوئل مکرون در جمع اعضای مجلس نمایندگان و سنای آمریکا موضع خود در قبال برجام را این‌گونه اعلام می‌کند: «درست است که باید گفت این توافق ممکن است به همه نگرانی‌ها و نگرانی‌های خیلی مهم پاسخ ندهد ولی ما نباید بدون اینکه توافقی مستحکم و بسیار قوی برای جایگزین کردنش داشته باشیم از آن دست بکشیم.» او همچنین درمورد توافق مطلوب خود خواسته‌های فرابرجامی آمریکا را تکرار کرده و توضیح می‌دهد که خواهان توافقی است که چهار موضوع را شامل شود: «نخست، از هرگونه فعالیت هسته‌ای ایران تا سال ۲۰۲۵ جلوگیری شود. این امر به دلیل وجود برجام محقق شده است. دوم، حصول اطمینان از اینکه ایران در بلندمدت نیز فعالیت هسته‌ای نخواهد داشت. سومین موضوع اساسی، متوقف کردن فعالیت‌های موشکی بالستیک ایران در منطقه است و چهارمین موضوع، فراهم کردن شرایط برای یک راه‌حل- یک راه‌حل سیاسی برای مهار ایران در منطقه- در یمن، سوریه، عراق و لبنان است.»
مقاومت ایران در قبال خواسته‌های فرابرجامی باعث شد تا ترامپ انتفاع امنیتی بیشتر از برجام را غیرممکن دانسته و از آن خارج شود. بعد از خروج آمریکا اما طرف‌های اروپایی برای حفظ ایران در توافقی که هیچ انتفاعی از آن نبرد برخی اقدامات نمایشی را در دستورکار قرار دادند اما این اقدامات نیز انتفاع اقتصادی ایران را تامین نکرد و کارکردی بیشتر از وعده‌های غیرعملیاتی نداشت. تصویب قانون انسداد در کمیسیون اروپا با هدف منع شرکت‌های اروپایی از پایبندی به تحریم‌های آمریکا، تاسیس کانال ویژه‌ای تحت‌عنوان اینستکس برای تسهیل معاملات تحت تحریم آمریکا با ایران و بیانیه تروئیکای اروپایی با هدف اعلان تعهد به حفظ برجام برخی از اقدامات طرف‌های اروپایی است که اگرچه روی کاغذ اسامی و عناوین سازنده‌ای را متبادر می‌کنند اما هیچ یک کارایی لازم برای انتفاع اقتصادی ایران از برجام را تامین نکرده و نتیجه‌ای جز معطل نگه‌داشتن ایران در برجام نداشتند. درنهایت قانون اقدام راهبردی مجلس با ملزم کردن دولت روحانی به جلوگیری از نظارت‌های فراپادمانی آژانس و آغاز غنی‌سازی 20 درصد و بالاتر بازی اروپا با برگ‌سوخته برجام را پایان داد.
برنده جایزه بهترین نقش مکمل
ایران همچون هر کشور دیگری که فعالیت هسته‌ای انجام می‌دهد و معاهده NPT را پذیرفته صرفا متعهد است که به آژانس برای اجرای نظارت‌های پادمانی اجازه دسترسی به تاسیسات هسته‌ای را بدهد. ایران اما در توافق برجام با پذیرفتن پروتکل الحاقی متعهد به اجرای برخی نظارت‌های فراپادمانی نیز شده است. خروج آمریکا از برجام و عدم اجرایی شدن تعهدات اروپا باعث شد این توافق کارکرد خود را از دست داده و ایران نیز اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کند. بعد از توقف این نظارت‌ها دبیرکل آژانس انرژی اتمی بدون اشاره به نقش مخرب طرف‌های غربی بارها اجرای کامل پروتکلی را از ایران مطالبه کرده است. این درحالی است که علی‌رغم کنار گذاشته شدن برجام ایران و تصویب قانون اقدام راهبردی ایران همچنان دوربین‌های فراپادمانی آژانس را غیرفعال نکرده بود و صرفا ارائه تصاویر ضبطی دوربین‌ها به آژانس را منوط به احیای برجام دانسته بود. درنهایت در گزارش مقرضانه آژانس از فعالیت هسته‌ای ایران با هدف بستر‌سازی برای تصویب یک قطعنامه ضدایرانی در این نهاد باعث شد که تهران در اقدامی واکنشی صرفا دوربین‌های فراپادمانی را غیرفعال کند؛ اقدامی که حتی بدون این بهانه هم با توجه به اینکه توافق برجام از جانب طرف‌های غربی زیر پا گذاشته شده است تهران حق انجام آن را داشت. بعد از اقدام تقابلی ایران دبیرکل آژانس همچنان طرح مطالبات زیاده‌خواهانه را در دستورکار خود قرار داده است. رافائل گروسی در مصاحبه با روزنامه «ال‌پائیس» گفت: «در شرایطی که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به‌سرعت درحال پیشرفت است، اگر بنا باشد توافقی صورت بگیرد، برای او بسیار دشوار خواهد بود که ارزیابی دقیق و قابل‌اتکایی درمورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران از این دوره ارائه دهد.»
او همچنین با اظهاراتی تند ایران را به اقدام برای ساخت بمب هسته‌ای متهم کرد و گفت: «کشوری که اهداف نظامی ندارد، غنی‌سازی 60 درصد نمی‌کند.» این اظهارات وا‌کنش‌های مقامات کشورمان را در پی داشت. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان در واکنش به اظهارات گروسی گفت: «در غنی‌سازی ۶۰ درصد اهداف جمهوری اسلامی ایران مکتوب است و ما با نظارت خود آژانس غنی‌سازی ۶۰ را آغاز کردیم.» وی همچنین با تاکید بر اینکه برای پیشبرد اهداف و برنامه‌هایمان مطابق پادمان عمل می‌کنیم، خاطرنشان کرد: «در گذشته همه این رآکتورها حتی رآکتورهای تحقیقاتی غنی‌سازی ۹۰ درصد داشتند؛ اگر که آنها باطل بوده، بقیه‌اش هم باطل است.» کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز با غیرحرفه‌ای توصیف کردن رویکرد گروسی دیدگاه وی را غیرسازنده خوانده و این شائبه را مطرح کرد که گفته‌های وی همان حرف‌‌هایی است که مقامات رژیم‌صهیونیستی گفته‌اند. آنچه درحال حاضر آژانس برای نظارت بیشتر بر ایران مطرح می‌کند را پیش از این آمریکا با مقدار بیشتر مطالبه می‌کرد. یکی از شرط‌های ترامپ برای عدم خروج از برجام در سال 97 این بود که ایران به بازرسان بین‌المللی اجازه دسترسی فوری به تمام مکان‌ها و تاسیسات خود را بدهد و محدودیت برنامه موشک‌های بالستیک خود را نیز بپذیرد. مقاومت ایران درمقابل مطالبات فرابرجامی آمریکا این رویکرد را با شکست مواجه کرد و آمریکا را ناچار کرد تا بر سر چگونگی بازگشت به برجام با ایران به مذاکره بنشیند. سابقه زیاده‌خواهی طرف غربی این گزاره را اثبات می‌کند که اگر ایران در برابر مطالبات غیرمنطقی آژانس به‌عنوان بازیگر مکمل نقشه‌های آمریکا کوتاه بیاید، این مطالبات به فعالیت‌های هسته‌ای متوقف نمانده و طرف آمریکایی در مراحل بعدی مجددا مطالبات امنیتی بیشتر همچون نظارت بر فعالیت‌های نظامی و امنیتی را نیز مطالبه خواهد کرد.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
دلیل تلاش فرانسه برای نقش‌آفرینی بیشتر، خالی‌بودن دست آمریکا مقابل ایران(لینک)
اتحادیه اروپا، فرانسه را پیام‌رسان تهران- واشنگتن می‌کند(لینک)