مسعود تبریزی، خبرنگار: براساس اعلام وزارت صمت، تولید سه خودروی تیبا، ساینا و سمند به‌زودی متوقف خواهد شد. در ماه‌های گذشته نیز خبر توقف تولید پژو405 از سوی ایران‌خودرو منتشر شد. گرچه خودروسازان و وزارت صمت می‌گویند این تصمیم در راستای افزایش کیفیت و رده کیفی خودروهای داخلی است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد حذف این خودروها که به‌لحاظ قیمتی در رده خودروهای ارزان و اقتصادی هستند می‌تواند به بازار خودروهای ارزان‌قیمت شوک وارد کرده و داشتن یک خودروی ارزان‌قیمت را برای میلیون‌ها ایرانی به «آرزویی دست‌نیافتنی» تبدیل کند. دلیل آن، جایگزین‌هایی است که از سوی وزارت صمت و خودروسازان معرفی شده است. برآوردها از قیمت خودروهای جایگزین نشان می‌دهد قیمت کارخانه‌ای این خودروها تا دوبرابر و بیشتر از قیمت خودروهایی است که قرار شده تولید آنها متوقف شود.
تکرار تجربه پراید
شانزدهم مرداد سال 99 بود که محمود واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور سابق در مراسم خروج پراید از خط تولید سایپا روی کاپوت آخرین پراید تولیدی این شرکت نوشت «امیدوارم بعد از اتمام تولید پراید، خودرو جایگزین ایمن، زیباتر و با قیمت مناسبت‌تر در اختیار مردم قرار بگیرد.» پراید آن روزها در شرایطی از مدار تولید خودروسازان خارج شد که با وجود ایرادهای فراوانی که داشت، به دلیل قیمت نسبتا مناسب توانسته بود نزدیک به سه دهه به یکی از همسفرهای اصلی خانواده‌های ایرانی تبدیل شود. همان روزها هم عده‌ای معتقد بودند توقف تولید پرتیراژترین خودروی تولید داخل نه‌تنها دایره انتخاب مردم به‌ویژه دهک‌های کم‌درآمد را محدودتر خواهد کرد، بلکه ممکن است شوک منفی قیمتی را در بازار خودرو در پی داشته باشد. آن روزها مسئولان وقت وزارت صمت وعده می‌دادند با بسته‌شدن پرونده تولید پراید در سایپا، تیبا و کوییک جایگزین آن خواهند شد و به همین دلیل مشکلی در سبد انتخاب مشتریان به وجود نخواهد آمد.
اما حالا با گذشت نزدیک به دوسال از آن وعده‌ها، نگاهی گذرا به نوسانات قیمت خودروهای داخلی نشان می‌دهد وعده واعظی برای جایگزین‌شدن خودروی پراید با یک خودروی ارزان‌تر، با واقعیت خیلی فاصله دارد؛ به‌گونه‌ای که قیمت پراید پس از توقف تولید حتی از تیبا نیز گران‌تر شده است! این موضوع به وضوح بیانگر این نکته است که خروج یک خودرو از خط تولید به هیجانات خرید آن دامن می‌زند و التهابات بازار خودرو را تشدید می‌کند. این اتفاق نه‌تنها درمورد پراید رخ داده بلکه اگر از قدیمی‌ترهای این بازار بپرسید به شما خواهند گفت زمانی که تولید ریو و دووسیلو نیز از دستورکار خودروسازان خارج شد، بازار رفتار مشابهی از خود نشان داد.
کمدرآمدها با خودرو خداحافظی کنند!
شاید همان مرداد 99 که میلیون‌ها ایرانی با پراید خداحافظی کردند، می‌شد نتیجه گرفت که کمدرآمدها دیر یا زود باید با خودروی سواری خداحافظی کنند. طرح مسئولان وزارت صنعت برای توقف تولید پراید در آن سال، شاید به کاهش تلفات حوادث جاده‌ای منجر شده باشد (که البته همان هم جای بحث دارد) اما هیچ‌گاه به جایگزین شدن خودرویی ارزان‌تر، زیباتر و ایمن‌تر، آنطور که رئیس دفتر روحانی نوشته بود، نینجامید. این روزها اما جایگزین پراید هم قرار است با جاده مخصوص خداحافظی کند، خداحافظی‌ای که احتمالا داشتن یک خودروی سواری را برای دهک‌های کم‌درآمد «به یک آرزوی دست‌نیافتنی تبدیل خواهد کرد»!
آنطور که سخنگوی وزارت صمت می‌گوید قرار است پس از توقف تولید تیبا، ساینا و سمند خودروهای آریا، شاهین، هایما 8 و آریسان 2 جایگزین آنها شوند که در این بین شاهین و آریا به سایپا و هایما 8 و آریسان 2 به ایران‌خودرو اختصاص دارند. البته نیمه اول فروردین نیز ایران‌خودرو خبر از توقف تولید پژو 405 داده بود. این خودروساز گفته است قصد دارد طی دوماه آینده خودروهای سمند و پژو ۴۰۵ را از خط تولید خود خارج کند.
طبق گفته مسئولان، دلیل اصلی این اتفاق فناوری قدیمی و منسوخ‌شده این دو محصول بوده است.
اگرچه توقف تولید محصولات اینچنینی گام رو به جلویی است، اما به نظر نمی‌رسد فناوری قدیمی دلیل اصلی این تصمیم باشد؛ چراکه اکثر محصولات داخلی هم‌اکنون با این مشکل مواجه هستند و دراین صورت باید تولید آنها نیز متوقف شود. به نظر می‌رسد اصلی‌ترین دلیلی که ایران‌خودرو را وادار کرده تا این دو اتومبیل را از خط تولید خود خارج کند، زیان‌ده بودن آنها بوده است. اما اثر این حذف و جایگزینی برای مشتریان چیست. پرواضح است مشتری زمانی رضایت خواهد داشت که قیمت و کیفیت محصولات همزمان برای وی بهینه و قابل‌دسترس باشد. اما اگر تصور می‌کنید قرار است خودروهای جایگزین با همان قیمت به دست‌تان برسد، سخت در اشتباهید. برای مثال درحال حاضر خودروی شاهین که یکی از جایگزین‌های تیبا و سایناست با قیمت 345 میلیون تومان توسط سایپا به فروش می‌رسد، درحالیکه آخرین قیمت تیبا و ساینا در کارخانه بین 120 تا 125 میلیون تومان بوده است. این یعنی شما برای خودرویی که قرار است جایگزین تیبا شود باید بیش از 2.5 برابر آن پول بپردازید. خودروی دیگر موردنظر سایپا، آریاست که هرچند قیمت آن رسما اعلام نشده اما گفته می‌شود گران‌تر از شاهین خواهد بود و احتمالا در محدوده 450 تا 600 میلیون تومان قیمت می‌خورد!
درمورد جایگزین‌های سمند و پژو405 کار شما برای انتخاب به‌مراتب سخت‌تر است. براساس اعلام مسئولان ایران‌خودرو قرار است هایما اس 8، رانا اتوماتیک و وانت آریسان2 جایگزین سمند و پژو 405 شوند. درمورد هایما اس 8 باید به این موضوع توجه کنید که این خودرو در دسته خودروهای لوکس قرار می‌گیرد و احتمالا قیمتی به‌مراتب بیشتر از هایما اس7 خواهد داشت که شاید بتوان از رقمی درحدود 800 میلیون تومان سخن گفت. بنابراین نمی‌توان این خودرو را جایگزین مناسبی برای پژو و سمند دانست که قیمت کارخانه‌ای آنها حدودا 150 تا 160 میلیون تومان است.
خودروی دیگر موردنظر مسئولان ایران‌خودرو هم رانا اتوماتیک است که البته قیمت آن مشخص نیست و پیش‌بینی می‌شود در محدوده 300 تا 350 میلیون تومان قیمت بخورد. با این تفاسیر تنها خودرویی که به نظر می‌رسد به لحاظ اقتصادی به خودروهای قبلی نزدیک باشد وانت آریسان2 است که احتمالا در محدوده قیمتی کمتر از 200 میلیون تومان قرار خواهد گرفت.
این موارد نشان می‌دهد مسئولان وزارت صمت سیاست مناسبی برای توقف تولید خودروهای اقتصادی که مورد‌توجه بخش زیادی از جامعه است، اتخاذ نکرده‌اند. طبیعتا زمانی که از جایگزین‌شدن خودروهای جدید برای جبران توقف تولید برخی خودروها صحبت می‌شود مصرف‌کنندگان انتظار دارند قیمت خودروهای جدید تفاوت چندانی با خودروهای قبلی نداشته باشد؛ چراکه در غیر این صورت دیگر نمی‌توان از عنوان «جایگزین» برای خودروهای جدید استفاده کرد.
یک وانت جایگزین خودروی سواری شد
وزارت صمت می‌گوید تولید چهار خودروی تیبا، ساینا، پژو 405 و سمند متوقف و خودروهای شاهین CVT، آریا، رانا AMT، هایما ۸S و آریسان۲ جایگزین آنها شود. فارغ از قیمت‌ها، موضوع قابل‌تامل، معرفی آریسان۲ به‌عنوان یکی از جایگزین‌هاست. طنز ماجرا آنجاست که تولید یک خودروی اقتصادی متوقف خواهد شد و وزارت صمت یک وانت را جایگزین آن معرفی می‌کند. اینکه یک وانت چگونه می‌خواهد جایگزین یک خودروی سواری شود با هیچ معادله و فرمولی قابل‌درک نیست.
تخت‌گاز قیمت تیبا و سمند
اواسط فروردین‌ماه امسال بود که مهدی خطیبی، مدیرعامل ایران خودرو در جریان بازدید وزیر صمت از این شرکت از توقف قریب‌الوقوع تولید پژو 405 و سمند خبر داد. به دنبال این خبر قیمت انواع سمند در بازار آزاد در کمتر از چند روز تا 40 میلیون تومان گران شد که بیشترین میزان گرانی مربوط به سمند EF7 بود. این اتفاق سبب شد بازار راکد خودروهای داخلی مجددا ملتهب شود و قیمت خودروهای داخلی گارد صعودی به خود بگیرد. این روزها اتفاقی مشابه، این بار در گروه خودروسازی سایپا درحال وقوع است. آنطور که وزیر صمت اعلام کرده قرار است خودروهای تیبا و ساینا نیز از مدار تولید خودروسازان خارج شود. سیدرضا فاطمی‌امین می‌گوید سایپا دیگر تعهد جدیدی برای فروش این دو خودرو نخواهد داشت و عرضه این خودروها صرفا به ثبت‌نام‌های قبلی مربوط می‌شود. جالب آنکه خودروهایی که قرار است از خط تولید این خودروساز خارج شوند دو سال پیش در چنین روزی جایگزین پراید شده بودند.
بررسی‌های «فرهیختگان» از تحولات بازار خودرو حاکی از آن است که قیمت تیبا صندوقدار و تیبا2 نیز در هفته‌های اخیر روندی صعودی به خود گرفته است؛ به طوری‌که تیبا صندوقدار که ابتدای اردیبهشت‌ماه در محدوده 194 میلیون تومان معامله می‌شد با 5 درصد رشد به 204 میلیون تومان و تیبا2 از 203 به 209 میلیون تومان رسیده است. نکته جالب اینکه قیمت خودروی کوئیک در همین مدت از 215 به 210 میلیون تومان کاهش یافته است.
ایمنی، بهانه‌ای برای توقف تولید!
در شرایطی که مسئولان خودروسازی، پایین بودن کیفیت و ایمنی این خودروها را علت اصلی توقف تولید آنها عنوان می‌کنند برخی کارشناسان اما معتقدند این موضوع بهانه‌ای است تا خودروهای قدیمی با ظاهری جدید و قیمتی بالاتر به دست مصرف‌کنندگان برسد. به عنوان مثال درحالی که وزیر صمت علت توقف تولید تیبا، سمند و پژو 405 را ضعف پلتفرم این خودروها برای ارتقای کیفی آنها می‌داند، تولید پژو پارس که دارای پلتفرم مشابه سمند و پژو 405 است بدون محدودیت ادامه دارد.
از سوی دیگر پراید وانت 151 با وجود گذشت دو سال از توقف تولید پراید، همچنان تولید می‌شود و حتی سایپا در هفته‌های گذشته دور تازه‌ای از فروش این محصول را آغاز کرده است.فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو در خصوص توقف تولید این خودروها می‌گوید: «مطرح شدن حذف برخی از خودروها بهانه‌ای است تا خودروهایی که قیمت آنها غیرواقعی بالا رفته و شورای رقابت روی آنها متمرکز شده بود را از خط تولید خارج کنند و همان محصولات را با اسم و چهره‌ای کمی متفاوت‌تر به بازار عرضه کنند.» زاوه با بیان اینکه توقف تولید این خودروها یک توقف صوری است، تصریح کرد: «چگونه تولید سمند متوقف می‌شود اما تولید سورن ادامه می‌یابد؟» امیرحسین کاکایی، دیگر کارشناس صنعت خودرو نیز این‌گونه اقدامات را هیجانی می‌داند و می‌گوید: «یکی از مسائلی که روی موج سیاست‌های پوپولیستی سوار شده، ارتقای کیفیت خودرو است؛ آن هم بدون توجه به شرایط، نیازمندی‌ها و اولویت‌های کلان کشور. اینکه بگوییم می‌خواهیم خودروی جدیدی بیاوریم یا استانداردها را به‌روز کنیم، حرف‌های قشنگی است اما این حرف‌ها با واقعیت‌های کشور تطابق ندارد.»
کاکایی با این مثال که موتورسیکلت امن‌تر است یا پراید، تصریح کرد: «وقتی ایمنی پراید بیشتر از موتورسیکلت است به چه دلیل تولید موتورسیکلت متوقف نمی‌شود؟ پاسخ روشن است، به این دلیل که نیازها و اقتضائات متفاوت است. یا اینکه یک خودروی سمند نو مصرف بنزین کمتری نسبت به سمند کارکرده دارد اما آیا باید از تردد سمند کارکرده جلوگیری کرد؟»
ارتباط زیان خودروسازان با توقف تولید
اما نگاهی به صورت‌های مالی غول خودروسازی کشور حاکی از آن است خودروهایی که قرار است از خط تولید ایران خودرو خارج شوند سهم مهمی در زیان انباشته این شرکت دارند. مقایسه درآمد عملیاتی و بهای تمام شده محصولات ایران خودرو در سال گذشته نشان می‌دهد خانواده پژو 405 و پژو 206 بیشترین میزان زیان را در بین محصولات این خودروساز به خود اختصاص داده‌اند. به عبارتی دیگر، تولید این دو خودرو نه‌تنها برای ایران خودرو سودی به همراه نداشته بلکه این شرکت برای هر دستگاه پژو 405 و پژو 206 نزدیک به 30 درصد زیان داده است. این مقایسه همچنین از تحمیل زیان 26 درصدی به ایران‌خودرو برای تولید سمند و پژو پارس حکایت دارد. از سویی دیگر اما این خودروساز با کاهش تولید پژو 206 و دنا در سال گذشته و جایگزین کردن آن با پلتفرم پژو 207 و دناپلاس، نه تنها زیان خود در پژو 206 و دنا را کاهش داده بلکه در تولید پژو 207 و دنا پلاس به سود رسیده است.
پژو 207 بی سروصدا جایگزین 206 شد؟
بررسی صورت‌های مالی خودروسازان نشان می‌دهد خودروی پرطرفدار پژو 206 تیپ 5 که با موتور TU5 در ایران خودرو تولید می شود در یک سال گذشته جای خود را به پژو 207 داده است. براساس گزارش منتشرشده در کدال، درحالیکه مجموع تولید پژو 206 در سال 1399 بالغ بر 91 هزار دستگاه بوده است این میزان در سال گذشته با بیش از 50 درصد کاهش به کمتر از 43 هزار دستگاه رسیده است. از سوی دیگر اما در همین مدت تولید پژو 207 دنده دستی از 38 هزار دستگاه به بیش از 70 هزار دستگاه افزایش یافته است. به نظر می‌رسد از آنجا که بخش عمده‌ای از تولیدات پژو 206 به تیپ 2 این محصول اختصاص دارد، پژو 206 تیپ 5 بدون آنکه خبر توقف تولیدش رسما اعلام شود، جای خود را به پژو 207 داده تا با قیمتی بالاتر به دست خریداران برسد. بررسی آمار تولیدات ایران خودرو در دو سال گذشته نشان می‌دهد روند معکوس تولید در این شرکت به محصولات پژو 206 و پژو 207 محدود نیست. ایران‌خودرو که در سال 99 بیش از 14 هزار دستگاه خودرو دنا معمولی را روانه بازار کرده بود حجم تولید این محصول را در سال گذشته به کمتر از 5 هزار دستگاه رسانده اما در مقابل تولید دنا پلاس را که قیمت بیشتری دارد از 33 هزار دستگاه به بیش از 50 هزار دستگاه افزایش داده است.
