جشنواره بین‌المللی فارابی با هدف پشتیبانی فکری از آثار برگزیده و حمایت از محققان، فرهیختگان و افراد مستعد در حوزه علوم انسانی پا به این عرصه گذاشته است و سعی داشته به‌عنوان یک محرک یا مشوق برای پژوهشگران این حوزه ایفای نقش کند.
عبدالحسین کلانتری، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و دبیر جشنواره در گفت‌وگوی پیش‌رو پایان برگزاری جشنواره را آغازی بر حمایت از پروژه‌های فکری و برنامه‌های پژوهشی پژوهشگران عرصه علوم انسانی قلمداد کرده است تا به این واسطه، مولفه‌ای اثرگذار در جذب اندیشمندان و محققان در دانشگاه‌ها و راه‌اندازی حلقه‌های فکری و اندیشه‌ای شکل بگیرد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
با عنایت به اینکه تاکنون 13 دوره از جشنواره بین‌المللی فارابی برگزار شده است، جایگاه و منزلت این جشنواره را چگونه توصیف می‌کنید؟ آیا می‌توان گفت این جشنواره قابلیت تبدیل به نوبل علوم انسانی در جهان اسلام را دارد؟
جشنواره فارابی ابتکار عمل و ایده درخشانی بود که با هدف ارتقا و تعالی علوم انسانی و عالمان این عرصه در ایران شکل گرفت و به‌تدریج جایگاه خود را در مقیاس ملی، منطقه‌ای و جهانی باز کرد؛ اگرچه اکنون با نقطه مطلوب فاصله دارد و باید گام‌های استوار دیگری برای آن برداشته شود تا به موقعیت مناسب خود برسد.
ما در این سطح هم طی سال‌ها شاهد رشد و شکوفایی بیش از پیش جشنواره فارابی بوده‌ایم و هر سال گام‌های کوچکی را در راستای نزدیکی به نقطه مطلوب برداشته‌ایم. رسیدن به نقطه مطلوب فقط نیازمند کوشش عالمان اجتماعی، نهادها و موسسات فعال در حوزه علوم انسانی نیست، بلکه حمایتهای جدی‌تر مسئولان ذی‌ربط را هم در این زمینه می‌طلبد که خوشبختانه شواهد و قرائن به این دلالت دارد که عزم اعتلای علوم انسانی در این دولت وجود دارد. به‌عنوان مثال، راه‌اندازی مرکز علوم انسانی ایده مهمی بود که می‌تواند به تقویت علوم انسانی در کشور کمک کند.
اتفاق بزرگی بعد از انقلاب اسلامی رخ داد و آن هم شکل‌گیری عزم جدی در بدنه علمی و سیاستی کشور بود تا بتوانیم علوم انسانی متناسب با پیشینه تمدنی خودمان و بومی و برآمده از بنیادهای اسلامی داشته باشیم. در همین راستا جشنواره فارابی می‌تواند در جهت تقویت علوم انسانی بومی، پاسداشت زحمات محققان و پژوهشگران حوزه علوم انسانی، جهت‌دهی به فعالیت‌های علوم انسانی و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم ریل‌گذاری حرکت‌ها و پویایی برای علوم انسانی در کشور گام‌های موثری بردارد.
جشنواره فارابی به‌طور بالقوه این ظرفیت را دارد که نه‌تنها در مقیاس ملی، بلکه در مقیاس منطقه‌ای و بین‌المللی هم جایگاه خود را حفظ کرده و ارتقا بخشد.
فارابی به‌عنوان متفکر و حکیم و فیلسوف شناخته‌شده در مقیاس جهان اسلام و تمدن اسلامی ظرفیت‌های زیادی دارد که می‌توان با اتکا به این ظرفیت عظیم، گام‌های جدی را در جهت افزایش ضریب نفوذ جشنواره در مقیاس‌های فراملی برداشت.
تصور نمی‌کنید اگر امتیاز بالاتری برای جشنواره معتبری مانند جشنواره بین‌المللی فارابی در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها منظور شود، علاوه‌بر رونق مضاعف جشنواره، فضای رقابتی جدی‌تری در جهت نوآوری علمی در علوم انسانی به وجود بیاید؟
این رویداد و جشنواره را نباید به‌صورت مجزا از سایر فعالیت‌های علوم انسانی تصویر و جایابی کرد. بلکه باید جشنواره فارابی را در زیست‌بوم فعالیت محققان و نهادهایی که در حوزه علوم انسانی فعال هستند، درنظر گرفت.
چنانچه جشنواره در این زیست‌بوم قرار بگیرد، می‌تواند نقش موثر و ریل‌گذارانه خود را ایفا کند تا شاهد تاثیرات بیش از پیش آن بر سیر تحولات علوم انسانی در کشور باشیم، درغیر این‌صورت اگر این رویداد به‌صورت جشنواره منفک از سایر وقایع مطرح در حوزه علوم انسانی قرار بگیرد، نمی‌تواند نقش شایسته و بایسته خود را ایفا کند.
در این دوره سعی شده جایگاه ویژه‌تری به جشنواره در این اکوسیستم اختصاص داده شود و اساسا نقش جشنواره فارابی در این فرآیندها به‌صورت جدی‌تر تعریف شود. به‌عنوان نمونه در همین مدت کوتاه برای اولین‌‌بار، کسب رتبه در جشنواره فارابی در آیین‌نامه پایه‌های تشویقی لحاظ شده، امتیاز پایه‌ها به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرده و پیش‌نویس آن مهیا شده است. این اقدام باعث می‌شود جشنواره فارابی نقش جدی‌تری پیدا کند، زیرا افرادی که به این واسطه امتیاز دریافت می‌کنند، ضریب جدی در پایه تشویقی آنها ایجاد می‌شود.
اگر این اتفاق در آیین‌نامه ارتقا هم رخ دهد و تاثیرات آن روشن‌تر و شفاف‌تر شود و همپای رویدادهای معتبر علمی و جهانی ارزیابی شود، می‌تواند به موقعیت مطلوب خود برسد. هرچند تاکنون هم گام‌هایی در این زمینه برداشته شده است.
لذا اگر جشنواره فارابی در اکوسیستمی که عنوان شد، قرار بگیرد و در فرآیندهای ارتقا، ترفیع، تبدیل وضعیت، اخذ گرنت‌ها و حمایتهای پژوهشی، فرصت‌های مطالعاتی و ماموریت‌های پژوهشی و... ورود کند و با آنها پیوند بخورد، جایگاه معتبرتری پیدا می‌کند و در آن‌صورت رقابت‌ها را جدی‌تر خواهد کرد.
میزان استقبال محققان و استادان غیرایرانی از جشنواره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا جشنواره بین‌المللی فارابی به اندازه کافی در دانشگاه‌های جهان شناخته‌شده است؟
به‌رغم اینکه طی سال‌های قبل کوشش‌های زیادی صورت گرفت تا جشنواره فارابی در تقویم دانشگاه‌های معتبر جهان در حوزه علوم انسانی قرار بگیرد و محققان با این جشنواره انس بیشتری پیدا کنند، اما واقعیت امر این است که هنوز با نقطه مطلوب فاصله دارد، زیرا رصد ما نشان می‌دهد عالمان و اندیشمندان حوزه علوم انسانی با این رویداد مهم در جهان و منطقه چندان آشنا نیستند.
متاسفانه در کشور هم ما دچار چنین وضعیتی هستیم. بنابراین باید به برندسازی برای جشنواره فارابی چه در مقیاس ملی و چه فراملی اقدام کنیم تا بتوانیم محققان و متفکران بیشتری را نسبت به این رویداد علمی جذب و جلب کنیم. البته بخشی از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد ناشی از خصائل و فضایل ویژه اهل علم و به‌طور خاص محققان، پژوهشگران و استادان حوزه علوم انسانی است که فروتنانه و با جدیت کارهای خود را دنبال می‌کنند اما تمایلی به دیده‌شدن ندارند. لذا به‌رغم اینکه فراخوان جشنواره‌ها را دریافت می‌کنند و در جریان برگزاری آنها قرار می‌گیرند، اما متواضعانه از حضور در جشنواره پرهیز می‌کنند تا خود را درمعرض انتخاب قرار ندهند و این موضوع مشکلی جدی است.
ما باید در دبیرخانه فارابی تمهیداتی را بیندیشیم که از ظرفیت این افراد در جشنواره استفاده کنیم تا آنها هم دیده شوند. گام‌هایی در این زمینه برداشته شده؛ اما واقعیت امر این است که با نقطه مطلوب فاصله داریم و جشنواره پوشش حداکثری خود را نتوانسته در این بخش داشته باشد.
به نظر شما حمایتهای مادی و معنوی جشنواره فارابی از برگزیده‌های خود برای تکمیل پروژه فکری‌ای که دارند، کفایت می‌کند؟
یکی از اصلی‌ترین مشکلات محققان و پژوهشگران به‌طور عام و خاص در حوزه علوم انسانی، عدم حمایت از برنامه‌های پژوهشی و پروژه‌های فکری آنان است. به نظر می‌رسد یکی از گام‌های اساسی که می‌تواند جشنواره بردارد، حمایتهای مادی و معنوی از پروژه‌های فکری و برنامه‌های پژوهشی آنان است. این اقدام باید با اختتامیه جشنواره آغاز شود، به این معنا که اختتامیه جشنواره آغازی بر حمایتهای فکری و پژوهشی آنان باشد.
متاسفانه ما شبکه برگزیدگان فارابی نداریم، یعنی شبکه‌ای که پژوهشگران برگزیده بتوانند به‌طور هم‌افزا با یکدیگر آشنا شوند و به پروژه‌های فکری و برنامه‌های پژوهشی یکدیگر ورود پیدا کنند و با یکدیگر گفت‌وگوهای سازنده داشته باشند و از یکدیگر حمایت کنند.
اختتامیه جشنواره باید تبدیل به افتتاحیه حمایت از پروژه‌های فکری و برنامه‌های پژوهشی پژوهشگران و گسترش شبکه اندیشمندان علوم انسانی شود و در این مسیر از همه ظرفیت‌ها ازجمله نهادی و موسسه‌ای استفاده شود و اقداماتی مانند حمایت از راه‌اندازی اندیشکده‌ها توسط محققان، کمک به جذب آنان در دانشگاه‌ها به‌خصوص پژوهشگران جوان و کمک به راه‌اندازی حلقه‌های فکری، معرفتی و اندیشه‌ای انجام بگیرد.
اقدامات مذکور می‌توانند آغازگر حمایت از پروژه‌های فکری و برنامه‌های پژوهشی برگزیدگان جشنواره باشند. به همین علت اختتامیه جشنواره، افتتاحیه‌ای بر حمایت از پروژه‌های فکری و برنامه‌های پژوهشی برگزیدگان خواهد بود.