ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه: ماجرای طرح صیانت و محدودسازی اینترنت بلایی بر سر افکارعمومی آورده که کوچک‌ترین اقدامی در ارتباط با دسترسی به اینترنت و هرچیزی در این فضا، فارغ از مثبت یا منفی‌بودن آن اقدام، بازخوردهای صفروصدی را به‌همراه دارد و مغرض و دلسوز، هر دو به‌نوعی کج‌دار و مریز نسبت به اتفاقات واکنش نشان می‌دهند. این چند خط، مقدمه‌ای برای ماجرایی است که دو، سه‌روز اخیر حسابی مورد توجه قرار گرفت و سروصدای زیادی را بلند کرد. Safe Search یا همان جست‌وجوی ایمن کلیدواژه و امکانی است در موتور جست‌وجوی گوگل که این روزها و با فعال‌شدن آن برای کاربران ایرانی، حاشیه‌های زیادی را به‌دنبال داشته است. نام‌ها و تفاسیر جالبی هم از این امکان در فضای مجازی و رسانه‌ای دهان‌به‌دهان می‌شود. اینترنت کودکان و اینترنت طبقاتی و خلاصه از این‌طور اسم‌ها و عناوین که هرکدام ناظر بر روایتی که بعد از آن نسبت به این اتفاق صورت می‌گیرد، مشمول تغییراتی هم می‌شود. در این گزارش ابتدا روایتی از اتفاق افتاده، چرایی و نیت انجام آن و فضای پیش‌روی بعد از این اتفاق به‌علاوه انتقادهایی که به آن وارد است، خواهیم داشت.
چه اتفاقی افتاده؟
ماجرا همان‌طور که گفتم و می‌دانید از این قرار است که طی اقدامی امکان جست‌وجوی برخی سایت‌ها و منابع که مشخصا صفحات و سایت‌ها و منابع مربوط به پورنوگرافی و... است، محدود شده و از آنجایی که این رویه مربوط به اینترنت موسوم به اینترنت کودکان است و در بسیاری از کشورها، ازجمله ایران هم پیش از این و به‌وسیله برخی اپراتورها وجود داشت، این‌طور مخابره شد که کل 85میلیون مخاطب ایرانی که از اینترنت همراه استفاده می‌کنند، امکان دسترسی به برخی صفحات را از موتور جست‌وجوگر گوگل از دست داده‌اند. اما اینکه اصل ماجرا چیست و چه شبهاتی پیرامون این اقدام وزارت ارتباطات وجود دارد و پاسخ به آنها چیست، مختصر و مفید در ادامه بررسی خواهد شد.
ادعای مدافعان
یکی از کارشناسان و مدافعان اجرای سیاست اینترنت امن در ارتباط با شبهاتی که پیرامون این اقدام وجود دارد به «فرهیختگان» گفت: «اولین شبهه‌ای که در فضای مجازی مطرح می‌کنند فعال‌شدن اینترنت کودک است. گوگل نمی‌گوید اینترنت کودک بلکه اینترنت محافظت‌شده می‌گوید که به‌معنای کودک نیست و ربطی به کودکان ندارد. اینترنت محافظت‌شده در برخی کشورهای دنیا فعال است، در پاکستان، عمان و غیره فعال است. هر کشوری با گوگل مذاکره کند و در گوگل این اینترنت محافظت‌شده فعال شود، 2درصد از محتواها حذف می‌شود، یعنی چیزهایی که صریحا پورنوگرافی است و محتواهای خشن نیز حذف می‌شود. وقتی اینترنت محافظت‌شده فعال شود دو محتوای مذکور حذف می‌شود. کشورهای دنیا با گوگل مذاکره می‌کنند که در کل کشور این محتواها حذف شود به‌خصوص کشورهای مسلمان! گوگل هم می‌گوید حاضرم برای کشورهایی که می‌خواهند این مورد را فعال کنند ولی اگر کشورها از من بخواهند محتواهای سیاسی را حذف کنم، محتواهایی که علیه حکومت‌ها و دولت‌هاست حذف شود، من چنین نمی‌کنم؛ به‌خاطر خط‌مشی که دارد این موارد را حذف نمی‌کند ولی برای کشورهایی که دین و مذهب آنها بحث‌های اینچنینی را خط‌قرمز می‌دانند، حذف می‌کند. همانند تلگرام که پذیرفت محتوای پورن و خشن را حذف کند ولی محتوای ضدانقلاب و سیاسی را حذف نکند. یک ترم بین‌المللی است که همه می‌پذیرند. بنابراین این به‌معنای فعال‌سازی اینترنت کودک نیست. گوگل این سرویس را به‌صورت جداگانه هم دارد. پس یک‌سری شائبه ایجاد کردند که این اینترنت کودک است که درست نیست بلکه اینترنت محافظت‌شده گوگل است و در خیلی از کشورهای دنیا به‌خصوص مسلمان این سرویس را روی کل اینترنت فعال کردند. ایران هم بارها این درخواست را از گوگل داشته منتها به‌دلیل بی‌توجهی آنها، خودمان این کار را انجام دادیم. الان اگر در آن دو زمینه‌ای که گفتم جست‌وجویی صورت بگیرد به‌صورت محافظت‌شده و ایمن سایت‌ها و منابع نمایش داده می‌شوند و در غیر این صورت هیچ محدودیتی متوجه سایر منابع نیست و فقط به این دو مورد که ذکر شد مرتبط است. شبهه دیگری هم که وجود دارد، تناقض این اقدام با حقوق شهروندی و حتی حقوق بشر است که باید بگویم اگر با این نگاه ببینیم پس فیلترکردن یک سایت هم نقض حقوق شهروندی است. چرا سایت‌ها فیلتر می‌شود؟ باید دید چه محتوایی را از دسترس شما خارج می‌کند. اگر محتوایی باشد که در دسته‌های مجرمانه قرار نگیرد حرف این عده درست است ولی در کشور ما محتوای پورن و محتوای خشونت‌بار جزء محتواهای مجرمانه است. حتی در بسیاری از کشورها اینچنین است، به‌معنای نقض حقوق شهروندی نیست. اینکه این ماجرا ارتباطی با اجرای طرح صیانت دارد هم خیر، ربطی به آن ندارد.»
نقد مخالفان
محمدجعفر نعناکار، کارشناس حوزه فناوری و از مدیران سابق وزارت ارتباطات در توئیتی با نقد این اقدام آن را ناقض حقوق شهروندی و حقوق بشر دانست و دراین‌باره به «فرهیختگان» گفت: «نکته این است که برای دسترسی به ارتباطات بین‌المللی و اطلاعات یک‌سری پروتکل‌های داخلی و بین‌المللی داریم، مثلا پورنوگرافی در کل دنیا جرم است و در عمل مجرمانه است یا تروریسم که یک طیف گسترده از تصاویر کشتار است، تهدید به مرگ و... در کنوانسیون‌های بین‌المللی جرم محسوب می‌شود. اینها این محتواها را محدود می‌کنند، اما اینکه یک‌دفعه بدون هیچ قانون و پیش‌زمینه‌ای میزانی از دسترسی مردم را محدود می‌کنید، عجیب است. به‌یک‌باره محدودیتی ایجاد می‌کنید که اصولا برای یک سن استاندارد ساخته شده مثلا زیر18 سال. برای مدارس یا برای دانشگاه‌ها یا کودکان است، نمی‌توانید به‌یک‌باره پروتکلی را که انحصار ایجاد می‌کند به کل کشور تعمیم دهید. پروتکل‌هایی برای رده سنی تماشاگران فیلم و... وجود دارد، برای کل مصرف‌کننده تعمیم دهید و بگویید بخواهید این فیلم را تماشا کنید باید بالای 23سال باشید. این انحصار در مصرف‌کننده است. وقتی اینترنت محافظت‌شده را فعال می‌کنید بدون اینکه نظر کاربر را بپرسید انحصار در مصرف‌کننده را به کل کشور تعمیم می‌دهید، آن‌هم براساس قاعده و خط‌مشی نیست. یک زمانی می‌گویید شورای عالی فضای مجازی، مجلس یا هرجای دیگر قانونی گذاشته که من موظف هستم اجرا کنم. دولت به‌خودی‌خود تصمیم‌گیر برای مردم نیست. دولت مجری است. باید کسی ابلاغ و تبیین کرده و بعد دولت اجرا کند. حالا گفته می‌شود این محدودیت فقط شامل سایت‌ها و صفحات پورنوگرافی است، درحالی‌که این‌طور نیست. این برای مدارس و کودکان فعال است و اگر بخواهید درباره طریقه بستن رحم و جنین سرچ کنید، پورن محسوب می‌شود و اینترنت محافظت‌شده اطلاعات درستی به شما در این خصوص نمی‌دهد، یعنی بخش عمده‌ای از داده‌هایی که ربطی به این مسائل ندارد و این مسائل در آن وجود دارد، محدود کرده‌اید و کسی نمی‌تواند دسترسی به این اطلاعات داشته باشد. فرض کنید همان محدودیت فقط برای سایت‌های پورنوگرافی و... هم باشد، با چه قانونی این را اجرا کرده است. قاعده کجاست و چه کسی مصوب و ابلاغ کرده است.»
نسبت این ماجرا با طرح صیانت
هنوز خیلی دقیق مشخص نیست که با این اقدام و اتفاق جدید دقیقا چه بلایی برسر دسترسی‌های مردم در موتور جست‌وجوی گوگل آمده است. دستورالعمل گوگل البته تاییدکننده نظر موافقان اینترنت محافظت‌شده است و محدودیت را ناظر بر محتواهای پورنوگرافی و خشونت‌آمیز می‌داند، با این حال اما جو رسانه‌ای سنگینی همچنان در جریان است و هرکسی از ظن و با سطح اطلاع شخصی با موضوع مواجه می‌شود. یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین نگرانی‌ها هم نسبت این اتفاق با طرح صیانت است و اینکه آیا با این اقدام عملا گامی در مسیر اجرایی‌شدن طرح صیانت برداشته‌ایم؟ در پاسخ به این سوال و ناظر بر واقعیات موجود باید گفت مشخصا ارتباطی بین این اقدام و طرح صیانت نیست و اتفاقا برعکس، با چنین اقدامات و محدودیت‌هایی که در کشورهای زیادی هم رواج دارد و امکان دسترسی به سایت‌ها و صفحات خشونت‌آمیز و پورنوگرافی را می‌گیرد، می‌توان به راهکاری رسید که دیگر آسیب‌های طرح‌هایی نظیر صیانت را نداشته باشد. این دانش فنی و این نوع اقدام، البته با رعایت موازین قانونی و... می‌تواند تمام مزیت‌های نداشته طرح صیانت را داشته باشد و هیچ‌کدام از تهدیدهای آن را هم نداشته باشد.