نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: در آستانه پایان هفته بیستم جنگ اوکراین و روسیه، مشاور امنیت ملی آمریکا، جیک سالیوان مدعی شده ایران بنا دارد در زمان کوتاهی به روسیه پهپاد منتقل کند. این ادعای سالیوان اگرچه با موضع قطعی ایران درقبال جنگ اوکراین در تضاد است، اما حداقل می‌تواند بهانه‌ای برای آمریکا باشد تا به‌وسیله آن کمک نظامی خود به اوکراین را توجیه کند. مقامات کاخ‌سفید هم در راستای سخنان سالیوان اعلام کرده‌اند تحویل پهپادهای ایران به روسیه، بر حمایت آنها از اوکراین اثر می‌گذارد. گذشته از این مساله، صحبت سالیوان را می‌توان از جهات دیگر نیز موردبررسی قرار داد. اینکه سالیوان صراحتا قدرت نظامی و پهپادی ایران را بیشتر از روسیه اعلام می‌کند، این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که طرح چنین گزاره‌ای چه هدفی را دنبال کند؟ بخشی از پاسخ این سوال، در سفری است که روزهای آینده جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه خواهد داشت، سناریو این است که ایالات‌متحده درصدد است تا از قدرت نظامی ایران برای کشورهای دیگر احساس تهدید ایجاد کند تا از این طریق توجیهی برای افکارعمومی جهان درقبال فشارهای تحریمی علیه ایران داشته باشد. جنبه‌های دیگر صحبت‌های سالیوان را نیز در گفت‌وگو با چند تن از کارشناسان بین‌الملل و امنیت منطقه موردبررسی قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
قدرت پهپادی ایران در جهان
ایران به‌دلیل شرایطش که شامل تحریم‌های گسترده و منابع مالی محدود است، عموما دست به طراحی سلاح‌هایی با قیمت پایین می‌زند. محدودیت‌های ایران درکنار انگیزه تهران برای برطرف‌کردن نیازهایش باعث شده پهپادهایی کارا ولی ارزان‌قیمت تولید کند. این مساله درکنار دیگر شاخصه‌هایی چون دقت بالا و نقطه‌زنی، جایگاه تسلیحات ایران را در جهان تا حد قابل‌توجهی ارتقا داده است. در همین راستا، به اظهارات اخیر جیک سالیوان می‌پردازیم، او ادعا می‌کند روسیه به پهپادهای ایران نیاز دارد. به سراغ بررسی این مساله رفتیم که قدرت پهپادی ایران در جهان و در مقایسه با روسیه در چه جایگاهی قرار دارد. علیرضا کوهکن در این‌باره در گفت‌وگو با «فرهیختگان» بیان کرد: «طبق ارزیابی‌های بین‌المللی موسساتی که توانمندی‌های نظامی را سنجش می‌کنند، توانمندی نظامی ایران در حوزه پهپادی، یکی از برجسته‌ترین‌ها در دنیاست و به لحاظ فناوری ایران یکی از پنج کشور برتر است، به لحاظ امکانات هم رتبه بالاتری از روسیه در این زمینه دارد.» دیگر کارشناس مسائل بین‌الملل یعنی علیرضا تقوی‌نیا نیز معتقد است: «به اعتقاد بنده جمهوری اسلامی ایران جزء قدرت‌های اول پهپادی دنیاست و قدرتش در این زمینه پیشرفته‌تر از روس‌هاست، به همین دلیل کشور تاجیکستان که خود روزگاری یکی از اقمار اتحاد جماهیر شوروی بوده، به‌جای آنکه از کشور روسیه پهپاد خریداری کند به سراغ ایران می‌آید. این اقدام تاجیکستانی‌ها نشان می‌دهد ایران به لحاظ قدرت پهپادی جزء دو یا سه کشور اول دنیاست. روس‌ها نیز در جنگ اوکراین به‌دلیل عدم بهره‌گیری مناسب از قدرت پهپادی هم به لحاظ کمی هم به لحاظ کیفی، آسیبی جدی دیدند و به‌دنبال جبران این آسیب رفتند و به سراغ ایران آمدند.» سجاد علیزاده برخلاف علیرضا تقوی‌نیا معتقد است آن بخشی از ارتش روسیه که درگیر جنگ اوکراین شده، به اندازه‌ای نیست که این کشور و سیستم نظامی‌اش را زمین‌گیر بکند تا به ظرفیت کشورهای دوست و همسایه ازجمله جمهوری اسلامی ایران نیاز پیدا کند.
علیزاده توضیح داد: «ما باید این پیش‌فرض را در ادراک خودمان تصحیح کنیم که چه مقدار از ظرفیت ارتش روسیه در اوکراین درگیر شده و آیا این کشور اساسا نیازی به کمک کشورهای هم‌سو پیدا می‌کند یا خیر. ما قبل از این هم، با این شایعه مواجه بودیم که ارتش روسیه درحال تعدیل قسمت عمده‌ای از نیروهای خودش در سوریه، برای رهسپار کردن آنها در جنگ اوکراین است. این مساله از لحاظ داده‌های میدانی قابل‌اتکا و مستقیم اصلا قابل‌تایید نیست. اساسا تغییری در چینش نیروهای روسیه در سوریه اتفاق نیفتاده، این مخصوصا زمانی اهمیت پیدا می‌کند که ما در جریان باشیم و بدانیم درنهایت حدود یک‌هجدهم ظرفیت نظامی ارتش روسیه در اوکراین درگیر شده است و این یک‌هجدهم برای یک کشور و ارتشی مانند روسیه آنقدری نیست که نیاز داشته باشد نیروهای خودش را از سراسر دنیا، از سوریه و کشورهای مختلف به جبهه‌های اوکراین گسیل کند.»
هدف سالیوان از برجسته‌سازی قدرت پهپادی ایران
«آمریکا در چهارچوب سیاست‌های کلی‌اش درصدد است توانمندی‌های ایران را در هر حوزه‌ای که باعث افزایش قدرت ملی می‌شود کاهش دهد، در همین راستا مدتی است آمریکا با درک این واقعیت که قدرت ایران در حوزه هواپیماهای بدون‌سرنشین می‌تواند نقش برجسته‌ای در توانمندی نظامی قرن حاضر داشته باشد، به‌دنبال برجسته‌سازی بحث پهپادهای ایرانی است تا از این طریق علاوه‌بر اینکه از قدرت ایران برای کشورهای دیگر احساس تهدید بسازد، ایران را در این زمینه شامل تحریم نیز کند.» این عباراتی است که علیرضا کوهکن، کارشناس مسائل بین‌الملل، آن را در تبیین هدف سالیوان از طرح قدرت پهپادی ایران بیان می‌کند.
کوهکن ادامه داد: «با توجه به اینکه اکنون در فضای بین‌الملل به‌ویژه در افکار عمومی غرب بحث همکاری نظامی کشورها با روسیه نکته‌ای منفی به حساب می‌آید، آمریکایی‌ها در تلاشند فروش پهپاد به روسیه را برجسته کنند تا از این طریق حمایت افکار عمومی دنیا برای فشار به ایران را جلب کنند. به نظرم برجسته‌سازی مساله فروش پهپادهای ایرانی به روسیه توسط آمریکا در این چهارچوب قابل‌تحلیل است و هدف آمریکا از این برجسته‌سازی نشان دادن توان نظامی ایران نیست.»
او ادامه داد: «صحبت‌های سالیوان، در برجام اثری نمی‌گذارد. آمریکایی‌ها در این مدت به دنبال پیدا کردن بهانه برای به نتیجه نرسیدن برجام و طرح مذاکرات فرابرجامی بوده‌اند. به نظر می‌رسد برجسته‌سازی مساله فروش پهپادهای ایرانی به روسیه، بیشتر روی این موارد تاثیرگذار باشد، درواقع آمریکا با این برجسته‌سازی به‌دنبال زمینه‌سازی برای اعمال سیاست فشار به ایران و محدودسازی و کاهش قدرت ملی کشورمان است.» در ادامه این گفت‌وگوها، دیگر کارشناس مسائل بین‌الملل، تقوی‌نیا از جهت دیگری به صحبت‌های سالیوان پرداخت و معتقد است آمریکا به‌دنبال این است چهره یک متجاوز از روس‌ها بسازد تا از این طریق کشورهای دنیا را علیه روس‌ها بشوراند و در این مسیر نیز آمریکا می‌خواهد در دنیا ایران را کمک‌کننده به روسیه متجاوز معرفی کند.
او ادامه داد: «در بعدی دیگر من فکر می‌کنم آمریکایی‌ها به‌دنبال تحقیر روس‌ها نیز هستند و آنها در تلاشند با برجسته‌سازی ماجرای خرید پهپاد از ایران بگویند، روسیه که ادعای ابرقدرت نظامی در جهان دارد مجبور شده است از جمهوری اسلامی ایران تسلیحات نظامی بخرد. همچنین یکی دیگر از اهداف برجسته‌سازی خرید پهپادی روس‌ها از ایران برمی‌گردد به سفر بایدن به منطقه و طرح یکپارچه‌سازی سیستم موشکی که آمریکایی‌ها به‌دنبال پیاده‌سازی آن در خاورمیانه هستند، آمریکایی‌ها در تلاشند با بزرگ‌نمایی خطر پهپادی ایران در منطقه، منویات خود در رابطه با این طرح را به سران کشورهای عربی منطقه تحمیل کنند.» در این بین، از تقوی‌نیا پرسیدیم باتوجه به اینکه غرب پس از آغاز جنگ اوکراین به‌دنبال محکوم کردن روسیه در سازمان‌های بین‌المللی است، ممکن است با فروش سلاح به روس‌ها، ایران نیز درگیر این محکومیت‌ها شود؟
او پاسخ داد: «براساس کدام قطعنامه شورای امنیت فروش تسلیحات به روسیه ممنوع است؟ براساس حقوق بین‌الملل نیز اگر ایران بخواهد به روسیه سلاح بفروشد، این اقدام ایران قانونی است.»
سجاد علیزاده نیز درباره هدف سالیوان از برجسته‌سازی قدرت پهپادی ایران توضیح می‌دهد: «قاعدتا درگیر کردن و ایجاد یکسری برساخت‌های ذهنی و منفی نسبت به جمهوری اسلامی ایران در افکار عمومی مردم جهان به‌خصوص غرب باتوجه به ذهنیت منفی‌ای که نسبت به روسیه و عملیات ارتش روسیه در اوکراین وجود دارد، یکی از اهداف اصلی پشت این صحبت سالیوان است.»
از علیزاده نیز پرسیدیم این مساله با سفر بایدن به منطقه هم ارتباط دارد؟
او گفت: «بله، این اقدامات بخشی از پروژه غربی‌ها در حوزه عملیات روانی و رسانه‌ای علیه ایران است که طی این سال‌ها تنظیم کرده‌اند. بعد از انقلاب پروژه اسلام‌هراسی با محوریت ایران‌هراسی آغاز شد. چندی بعد، این پروژه در قالب ایجاد هراس از عملیات‌ها و کنش‌ورزی‌های منطقه‌ای ایران ادامه پیدا کرد و درنهایت نیز در سالیان اخیر به پروژه موشک‌هراسی رسیده است. به نظر می‌رسد اکنون باتوجه به اثری که قدرت پهپادی ایران بر صحنه‌های میدانی و حوزه‌های استراتژیک می‌گذارد، عملیات روانی دشمن علیه ایران نیز بر حوزه قدرت پهپادی کشورمان متمرکز شده است. این مساله اهمیتش دوچندان می‌شود، وقتی بدانیم یکی از محورهایی که قرار است در سفر بایدن به منطقه پیگیری شود نیز بحث تشکیل سپر دفاع هوایی مشترک از سوی کشورهای عربی با مشارکت رژیم‌صهیونیستی است.»
او ادامه داد: «ایالات‌متحده می‌خواهد عامل‌ها و عناصری را درمیان ادراک نخبگان عربی و جامعه عربی استفاده کند تا حساسیتی در رابطه با ضرورت مقابله با توان پهپادی جمهوری اسلامی ایران در منطقه ایجاد کند. او ادعا می‌کند و می‌خواهد این حساسیت را به وجود بیاورد که توان پهپادی ایران تا اوکراین پیش رفته و دارد در آنجا خودش را نشان می‌دهد و به‌خاطر همین مساله باید جوامع عربی علیه جمهوری اسلامی به همگرایی روی بیاورند و با رژیم‌صهیونیستی به مقابله پهپادی با ایران بپردازند. این نکته‌ای است متناسب با سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه و اهمیت دارد.»
همکاری ایران و روسیه در حوزه فناوری‌های نوین
اگرچه مشاور امنیت ملی آمریکا مدعی شده ایران درحال آماده‌سازی ارسال پهپاد به روسیه جهت استفاده آنها در جنگ اوکراین است و قصد دارد با بیان چنین گزاره‌هایی موضع ایران در قبال جنگ اوکراین را وارونه نشان دهد اما همان‌طور که سخنگوی وزارت خارجه ایران، ناصر کنعانی در سخنان دیروز خود تاکید کرد، سابقه همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در حوزه برخی فناوری‌های نوین به پیش از آغاز جنگ در اوکراین بازمی‌گردد و در مقطع اخیر هیچ تحول خاصی در این ارتباط رخ نداده است. از طرفی موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال جنگ اوکراین کاملا روشن است و بارها به‌صورت رسمی اعلام شده است.
سجاد علیزاده، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز در این‌باره اشاره کرد: «از لحاظ فنی، تاکتیکی و نظامی این خبر و صحبت سالیوان در سطحی نیست که بشود به آن اعتنا کرد، اینکه ایران پهپادهای خودش را به جبهه‌های اوکراین گسیل کرده تا به ارتش روسیه کمک کند، ادعایی بدون اساس است. موضع اعلامی جمهوری اسلامی ایران از ابتدا این بوده که خودش را درگیر جنگ اوکراین نکند و تا حد امکان خودش را از پیامدهای منفی جنگ اوکراین در حوزه‌های مختلف محافظت کند و مترصد استفاده از فرصت‌های مثبت در حوزه‌های مربوط به امنیت ملی خودش باشد.»
علیرضا تقوی‌نیا نیز توضیح داد: «خرید سلاح مساله‌ای عادی است، در دنیا هر کشوری که دارای ضعف است سعی می‌کند با خرید سلاح ضعف‌هایش را جبران کند، نکته‌ای که لازم است به آن توجه شود این است که روس‌ها معمولا چون خودشان ابرقدرت حوزه نظامی هستند، تسلیحات از کشورهای دیگر خریداری نمی‌‌کنند و در این زمینه کاملا خودکفا هستند، من به یاد ندارم روس‌ها سلاح خاصی از کشوری خریداری کرده باشند ولی چون قدرت جمهوری اسلامی ایران از روس‌ها در زمینه پهپادی بالاتر است آنها در عرصه پهپادی احساس نیاز کرده و به سراغ ایران آمدند.»
او ادامه داد: «پیش از این نیز ما به کشور ونزوئلا سلاح فروخته‌ایم و همان‌طور که گفتم مساله فروش سلاح امری عادی است، نکته حائز اهمیت این است، ما قبلا به کشورهایی سلاح می‌فروختیم که به لحاظ نظامی از ایران ضعیف‌تر بودند، اما الان به کشوری سلاح فروخته‌ایم که ابرقدرت جهانی است و وارث اتحاد جماهیر شوروی است، درواقع قدرت پهپادی ایران به اندازه‌ای بالا بوده است که روس‌ها در عرصه نظامی را قانع کرده تا برای جبران ضعف نظامی‌شان در جنگ اوکراین، از ایران پهپاد بخرند.»