نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در هفتههای پیش‌رو سفری به ایران خواهد داشت که طبق برخی شنیده‌ها، اردوغان نیز همزمان با پوتین به ایران سفر خواهد کرد. اگرچه هنوز فرمت این سفرها توسط مقامات رسمی اعلام نشده، اما بعید نیست در فرمت نشست آستانه باشد. برای بررسی ابعاد سفر قریب‌الوقوع پوتین به ایران با روح‌الله مدبر، کارشناس مسائل روسیه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
در آغاز مروری کردیم بر آنچه در اجلاس سران حاشیه خزر میان ایران و روسیه موردبحث قرار گرفت، در اینجا آنچه موردتاکید روح‌الله مدبر است تعمیق و راهبردی‌شدن روابط ایران و روسیه است: «یکی از مهم‌ترین مواردی که در سران اجلاس کشورهای حاشیه دریای خزر که در ملاقات بین رئیسی و پوتین کمتر به آن توجه شد، این جمله پوتین بود: «حقیقتا امروز روابط ایران و روسیه عمیق و راهبردی شده است. این دقیقا عین جمله‌ای است که پوتین به‌کار برد. برای نخستین‌بار است که رئیس‌جمهور روسیه رسما اعلام می‌کند که روابط ایران و روسیه راهبردی شده است.» چرا این جمله مهم است؟ چون رئیس‌جمهور روسیه تا امروز، علنا روابط ایران و روسیه را راهبردی اعلام نکرده بود. همیشه کلیدواژه‌ای که مطرح می‌کرد، این بود که ما در مسیر راهبردی‌شدن روابط هستیم اما الان روابط‌مان راهبردی شده است. یکی از دلایلش هم این بود که دستگاه دیپلماسی در دولت گذشته، برنامه‌ای نداشت و سیاست نگاه به غرب باعث شد به این‌گونه فرصت‌ها چه در حوزه همسایگان، چه در حوزه روسیه توجه کافی نشود. در داخل کسانی بودند که می‌گفتند روابط ما با روسیه راهبردی شده است اما اینکه از طرف مقامات روسیه رسما اعلام شود، نشان‌دهنده این است که طرف روسی برای ادامه این مسیر عمیق کاملا عزم خودش را جزم کرده است. نمودهای آن را هم ما در سطوح عالی هیات‌های روسی می‌بینیم که به ایران می‌آیند، در اجلاس‌ها شرکت می‌کنند و گفت‌وگوها را کاملا جدی می‌گیرند. من دو روز گذشته دیدم دستیار ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور دریای خزر، رسما مواردی را مطرح کرده درباره اینکه ما باید تا جایی‌که می‌توانیم همکاری‌مان را با جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر در ابعاد مختلف افزایش دهیم. مقامات دیگر روسی، طی روزهای گذشته مواضع جدی در حوزه مناسبات با ایران داشته‌اند و این فصل جدید عملی در حوزه مناسبات ایران و روسیه را نشان می‌دهد، چون ایران دیپلماسی متوازن خودش را به کار گرفته است.»
فاز جدید روابط ایران و روسیه
جهان از تک‌قطبی خودساخته آمریکا درحال گذار به یک جهان چندقطبی است، همین مساله روابط کشورها با یکدیگر را وارد فاز جدیدی می‌کند که روابط ایران و روسیه نیز از این مساله مستثنی نیست.
روح‌الله مدبر با اشاره به منافع مشترک ایران و روسیه در فاز جدید، معتقد است: «بحران اوکراین و عدم‌گسترش ناتو به شرق برای روس‌ها به‌شدت مهم است، جمهوری اسلامی ایران هم با اتخاذ تدابیر درستی که رهبر معظم انقلاب تدوین کردند و گفتند بحران اوکراین ریشه‌اش تنش‌ها و شیطنت‌های آمریکاست و گسترش ناتو به شرق منافع ما را هم عقب می‌اندازد، دستگاه دیپلماسی را وارد فاز جدی‌تری در رابطه با روسیه می‌کند. از این‌رو می‌توان گفت جمهوری اسلامی ایران روی یک شراکت راهبردی سرمایه‌گذاری کرده است. اینها خیلی مهم است که ما در شرایط و موقعیت مناسب با موضع‌گیری حرفه‌ای از یک فرصت فوق‌العاده استفاده کردیم و مانع بزرگی در حوزه روابط‌مان –که سال‌ها معطل مانده بود و به آن توجه نمی‌شد- را رفع کردیم. همه اینها باعث شد بحث حضور ایران در بریکس‌پلاس تقویت شود.»
او به نقش روسیه در رفع سنگ‌اندازی‌ها برای حضور ایران در بریکس‌پلاس اشاره‌ای نیز کرد و گفت: «برخی کشورها شدیدا در تلاش بودند ایران به بریکس‌پلاس دعوت نشود، اما ما مطلع هستیم از تماسی که کرملین با برخی کشورها به‌صورت مستقیم گرفت و اعلام کرد ایران باید حضور داشته باشد. به‌هرحال مسیر به این سمت رفت که جمهوری اسلامی ایران با همکاری راهبردی طرف روسی به مسیر عضویت در بریکس‌پلاس بیفتد که خب اینها نشان‌دهنده این است که مسیر دیپلماسی ایران درست تنظیم شده است. در همین راستا، پوتین برای دومین‌بار اعلام کرده علاقه‌مند سفر به ایران است، این هم کم‌سابقه است.»
پوتین در هفتههای پیش‌رو به ایران می‌آید
در ادامه صحبت‌های مدبر از او پرسیدیم که سفر پوتین به ایران این هفته خواهد بود و اردوغان هم همزمان با او به ایران خواهد آمد؟
او در پاسخ می‌گوید: «تاریخ را نمی‌شود گفت ولی منظورم سفر پیش‌رو است. اینها را باید وزارت خارجه اعلام کند.
ایران در برنامه دارد که فرمت آستانه را در تهران برگزار بکند و فرمت آستانه اگر برنامه‌اش برگزار بشود با حضور روسای‌جمهور است، چون در توافق آخر در سوچی، بحث این بود که این جلسه با حضور روسای‌جمهور باشد.
چه پوتین در قالب فرمت آستانه چه در قالب‌های دیگری به تهران بیاید، بحث این است که در ملاقاتی که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با رئیسی داشت، مجددا درخواست دیدار تازه‌ای کرد و زمانش را نباید بگوییم اما هماهنگ شده است و دستگاه دیپلماسی باید اعلام بکند.»
این کارشناس مسائل روسیه از محورها و برنامه سفر پیش‌روی پوتین به ایران نیز گفت: «مهم محوری است که در این سفر موردبحث قرار خواهد گرفت. قطعا در این سفر اولین ملاقاتی که پوتین انجام می‌دهد با مقام‌معظم‌رهبری خواهد بود. مساله مهمی که قابل‌صحبت و گفت‌وگوست و در آن با طرف روسی اشتراک داریم و سال‌هاست داریم درباره‌اش صحبت می‌کنیم، این است که جهان در حال گذار از جهان تک‌قطبی به یک جهان چندقطبی است. یک کلیدواژه‌ای جدی وجود دارد که پوتین دائما بر آن تایید می‌کند و درکنار این کلیدواژه اعلام می‌کند ائتلاف ما با دوستان است. هم چند شب پیش در سن‌پترزبورگ جلسه‌ای بود، هم چند هفته گذشته، در جلساتی که پوتین با نخست‌وزیر اندونزی داشت، به این کلیدواژه یعنی حرکت از جهان تک‌قطبی به چندقطبی تاکید می‌کند و صحبتش روی ائتلاف است. ما و روسیه معتقد هستیم آمریکا سیاستش برمبنای دخالت و تجاوز در امور کشورهای دیگر است، تحریم سیاستی غیرقانونی است که سال‌ها اتخاذ کرده و این جهان تک‌قطبی خودساخته آمریکا باید هژمونی‌اش فروبپاشد.
در این ائتلاف جدید که محور جهان چندقطبی واقع می‌شود، جمهوری اسلامی ایران باید یکی از ارکان آن باشد. این ظرفیت در ایران وجود دارد. یکی از ظرفیت‌های شاخص در اینکه کشوری محور چرخش موازنه قدرت باشد، این است که کشورهای دیگر به آن در حوزه‌هایی اتکا کنند. یکی از حوزه‌هایی که به آن در کشور ایران اتکا می‌شود، بحث محور ترانزیتی است. این محور در ابعاد مختلف ائتلاف‌های نوین مانند ابعاد امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، اهمیت بسزایی دارد. مثلا نه‌تنها در راه‌گذار شمال-جنوب بلکه در راه‌گذار شرق به غرب، کمربندی حائزاهمیتی برای ما وجود دارد. تیم سیاست خارجی ایران نه‌تنها برای شانگهای بلکه برای اوراسیا و بریکس‌پلاس هم این را درنظر دارند و موضوع مهمی است.»
او به موارد احتمالی دیگر موردبحث در سفر پیش‌روی پوتین به ایران نیز اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «موضوع دوم، ابعاد امنیتی رابطه ایران و روسیه است. یک نکته‌ای را عرض کنم، در ملاقاتی که بین رئیسی و پوتین در ترکمنستان صورت گرفت، پوتین درباره تجربه موفق ایران و روسیه در سوریه گفت. هم در سفری که رئیسی به مسکو داشت، پوتین روی این کلیدواژه تاکید کرد هم ملاقات اخیری که این دونفر داشتند، پوتین مشارکت و اقدام امنیتی موفق را به‌کار برد.»
محور اصلی سفر پیش‌روی پوتین، سوریه است
از این کارشناس مسائل روسیه پرسیدیم سفر اخیر امیرعبداللهیان به سوریه ارتباطی با سفر پیش‌روی پوتین به ایران دارد؟ و آیا در سفر او به ایران، درباره سوریه صحبت می‌شود؟
او می‌گوید: «اصلا یکی از محورهای اصلی فرمت آستانه، بحث سوریه است. اما بیشتر درباره مناسبات ما با سوریه است، به‌خاطر برخی تحرکات اخیر گروه‌های بیرونی در سوریه که بخشی از آنها به ترکیه وابسته هستند، ترکیه می‌خواهد عملیاتی را در آنجا انجام دهد، آمریکایی‌ها هم تحرکاتی دارند. می‌دانید بیش از 14 دور مذاکرات در فرمت آستانه صورت گرفت که عصاره این مذاکرات این بود که مناطق امنی ایجاد بشود. این سفر امیرعبداللهیان صرفا به گفت‌وگوی پوتین و رئیسی برنمی‌گردد، جایگاه و مناسبت‌مان با سوریه، ابعادش مختلف است. من منظورم این بود که آنقدر بحث مشارکت امنیتی و اقدام امنیتی ایران با روسیه در سوریه برای روس‌ها تجربه خوبی بوده است که همواره در هر جلسه‌ای که پوتین در آن باشد، شروعش با این موارد است. حتی در شروع جلسه‌ای که در مسکو داشتند بعد از اینکه گفت سلام من را به آقای خامنه‌ای برسانید، اشاره‌ای به نبرد سوریه کرد و خطاب به آقای رئیسی که ما (روسیه) با شما (جمهوری اسلامی ایران) در سوریه کار مشترک ارزشمندی انجام دادیم.»
او ادامه می‌دهد: «روسیه کشوری است که یکی از قدرت‌های موثر نظامی و اتمی در عرصه بین‌الملل است و تعریف پوتین از همکاری مشترک روسیه با ایران در سوریه، نشان‌دهنده رده‌‌بالای نظامی و توانایی بالای اطلاعاتی و لجستیکی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است. همین مساله غرب را نگران کرده، زیرا مسائل امنیتی یک بعد مهم از ائتلاف‌های بین‌المللی است که شکل می‌گیرد. وقتی شما با ابرقدرتی ائتلاف امنیتی داشته باشید و درنتیجه این ائتلاف اگر به سمت تفاهم و مشارکت نظامی بروید، جایگاه‌تان در حوزه عدم آسیب‌پذیری فوق‌العاده افزایش پیدا می‌کند و خود این افزایش جایگاه مساله مهمی است.»
ائتلاف ضدتحریمی ایران و روسیه
این کارشناس مسائل روسیه درباره دیگر محورهای موردصحبت روسیه و ایران نیز می‌گوید: «موضوع مهم بعدی ائتلاف ضدتحریمی ایران با روسیه است، با هدف اختلال در این ائتلاف افراد بی‌اطلاعی که شناختی از روسیه ندارند و منابع روسی را مطالعه نمی‌کنند می‌گویند ایران و روسیه در حوزه نفتی با هم رقابت دارند، قاطعانه می‌گویم چنین جمله‌ای درست نیست. جریان غرب‌گرا تبلیغ می‌کند روسیه مانع فروش نفت ایران شده است و حتی توقف مذاکرات در وین را به روس‌ها ربط می‌دهند، آنها می‌خواهند با موج‌سواری و استفاده از ابزار دروغ بین ایران و روسیه از طریق فشار افکار عمومی فاصله و اختلاف بیندازند. اما در ارکان حاکمیت به‌دلیل اینکه رجال سیاسی ایران واقف به واقعیت‌های موجود هستند، اختلافی میان ایران و روسیه وجود ندارد. بنابراین اگر می‌خواهیم روابط‌مان با روسیه را راهبردی کنیم، باید در حوزه افکار عمومی هم تلاش‌مان بر این باشد که نگذاریم در فضای رسانه‌ای عده‌ای موج‌سواری کنند.»
مدبر ادامه می‌دهد: «الان بهترین شرایط است که ایران و روسیه در رابطه با برخی مسائل حل‌نشده به تفاهم نهایی برسند. برای حفظ منافع ملی باید طوری حرکت کنیم که هیچ جریانی نتواند در نهایی‌شدن این تفاهمات خللی ایجاد کند. برهمین اساس، سفر پوتین به تهران در هر تاریخی که باشد، سفری مهم خواهد بود و من امیدوارم در جریان این سفر گره برخی از مسائل باقی‌مانده میان دو کشور خصوصا مسائل امنیتی و اقتصادی باز شود. به‌عنوان مثال در این سفر امید دارم موضوع تبادل مالی بین ایران و روسیه از طریق ارز ملی یک‌بار برای همیشه نهایی شود و شبکه مالی و بانکی ما به شبکه روسیه متصل شود.»
کنترل تحرکات ترکیه در سوریه
در پایان از روح‌الله مدبر درباره تحرکات ترکیه در سوریه که پیش‌تر به آن اشاره کرد، سوال کردیم و گفتیم در سفری که احتمالا پوتین در هفته پیش‌رو به ایران خواهد داشت، درباره تحرکات ترکیه در سوریه و همکاری‌های ترکیه با رژیم‌صهیونیستی هم تصمیمات جدی گرفته خواهد شد؟
او در پاسخ با تاکید بر اینکه ترکیه این روزها بازی پیچیده‌ای را آغاز کرده است، می‌گوید: «این کشور (ترکیه) همزمان با امتیازگیری از آمریکایی‌ها در قضیه ناتو، در مذاکرات با روسیه نیز به‌دنبال امتیازگیری است. از طرفی ترک‌ها با رژیم‌صهیونیستی مذاکرات خطرناکی داشته‌اند و در سوریه هم تحرکات مشکوکی در پیش گرفته‌اند. به همین جهت روس‌ها به‌خوبی می‌دانند دولت ترکیه شریک قابل‌اعتمادی نیست و از طرفی ایده‌های اردوغان مبنی‌بر تشکیل سرزمین توران خطرناک است.»
او تاکید می‌کند: «هرچقدر مناسبات و همکاری‌های ایران با روسیه بیشتر شود، به همان میزان می‌توانیم برخی شیطنت‌های ترکیه را نیز محدود کنیم یا قدرت آن را کاهش بدهیم. رفتار با ترکیه در شرایط کنونی به‌دلیل رویه پیچیده‌ای که این کشور درپیش گرفته، خاص است.»
مدبر در پاسخ به یکی از سوالاتمان مبنی‌بر حضور همزمان پوتین و اردوغان در هفته پیش‌رو، به توضیح نحوه تعامل ترکیه و ایران می‌پردازد: «در تعامل میان ایران و ترکیه، اول باید ترکیه دوستی‌اش را ثابت کند، چون جمهوری اسلامی در سخت‌ترین شرایط کنار ترکیه بوده است. فراموش نکنیم اگر در جریان کودتای سال‌های گذشته، کمک ایران به دولت اردوغان نبود، دولت او کاملا سقوط کرده بود. ترکیه باید بداند رژیم‌صهیونیستی که اکنون در سخت‌ترین شرایط داخلی خود به سر می‌برد، دوست قابل‌اعتمادی برای ترکیه نیست و بهتر است در مسیری که ایران درپیش گرفته حرکت کند، تا نقشی در بازی برد-برد ائتلاف و گذار جدید بین‌المللی داشته باشد.»
سفر پوتین به ایران، قبل از سفر بایدن به منطقه است؟
روح‌الله مدبر، کارشناس مسائل روسیه شرح می‌دهد: «مطابق پروتکل‌های دیپلماتیک تاریخ سفر پوتین به تهران را باید ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کند اما زمان حضور پوتین در تهران هیچ ارتباطی با سفر بایدن به عربستان و شرکت وی در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس ندارد. در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس هر چقدر کشورهای عربی با بایدن تفاهمنامه امنیتی، سیاسی و تحریمی امضا کنند، با سیاست‌های دقیق جمهوری اسلامی ایران و حضور پوتین در تهران این تفاهمنامه‌ها نیز خنثی خواهد شد. همچنین مقامات آمریکایی در این مدت بارها به منطقه سفر کرده‌اند اما هیچ‌کدام از این سفرها تاثیری بر جمهوری اسلامی نداشته است، بنابراین گره‌زدن حضور پوتین در تهران با سفر بایدن به منطقه کار درستی نیست، زیرا شرایط ما به‌گونه‌ای است که کشورهای دیگر باید نگران تحولات ایران در راستای قدرتمندتر شدن باشند. در تهران اخیرا تصمیماتی گرفته شده که تا 6 ماه آینده تاثیرات مهمی بر نظام بین‌الملل خواهد گذاشت. سفر پوتین در هر تاریخی که صورت بگیرد می‌تواند برخی موانعی را که ایران و روسیه پیرامون ارتباطات راهبردی خود دارند، رفع کند. درچنین شرایطی نه طرف آمریکایی بلکه طرف‌های اروپایی ازجمله فرانسه و بریتانیا نگران همگرایی و همکاری میان دو کشور ایران و روسیه هستند، پیش‌بینی می‌کنم تا زمان سفر پوتین به تهران برخی ابزار رسانه‌ای برای ایجاد موجود و فضاسازی علیه این سفر استفاده کنند و وظیفه ما این است که در برابر این فضاسازی‌ها بایستیم، زیرا همگرایی تهران و مسکو هرچقدر بیشتر شود، حوزه قدرت و امتیازگیری ما از ترکیه، کشورهای اروپایی، آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن بیشتر خواهد شد.»
او همچنین در پایان این گفت‌وگو به این می‌پردازد: «چند ماه آینده خیلی مهم است، با نزدیک شدن به فصل سرما به دلیل نیازی که اروپا به انرژی روسیه دارد، احتمالا از فشار تحریمی کشورهای اروپایی بر روسیه کاسته شود، همین مساله ممکن است کمی شرایط گذار جدید بین‌المللی را تغییر دهد، از این‌رو بهتر است الان که شرایط مناسب و مهیاست برخی تفاهمات را با روس‌ها نهایی کنیم تا در آن زمان به چالش نخوریم.»
در این رابطه بیشتر بخوانید:
پوتین و اردوغان به‌زودی در تهران (لینک)