علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: بعد از توقف بیش از 3 ماهه مذاکرات وین جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای بازکردن گره مذاکرات با پیشنهادهای جدیدی از جانب آمریکا راهی ایران شد. در نتیجه این سفر قرار شده مذاکرات جدیدی در چهارچوبی 3 جانبه و خارج از روال مذاکرات وین در دوحه قطر برگزار شده و اتحادیه اروپا با انتقال پیام‌هایی بین ایران و آمریکا واسطه مذاکره غیرمستقیم بین دو طرف شود. حال مذاکرات دوحه به پایان رسیده و علی‌رغم اینکه هیچ یک از طرف‌های حاضر در دوحه بی‌نتیجه بودن مذاکرات را اعلام نکرده‌اند رسانه‌های غربی با بی‌نتیجه خواندن مذاکرات سعی در زیاده‌خواهانه توصیف کردن مطالبات ایران داشته‌اند. در همین راستا پایگاه آمریکایی آکسیوس به نقل از یک مقام آمریکایی خبر از پایان مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم با ایران در دوحه بدون هیچ پیشرفتی داد و در ادامه با تکرار رویکرد مقصرنمایی ایران مدعی شد تهران مسائل قدیمی که حل شده و برخی مسائل دیگر که جدید هستند، اما ارتباطی با توافق هسته‌ای ندارد را در این مذاکرات مطرح کرده است. همزمان با این جهت‌گیری تروئیکای وین که در میز مذاکرات وین حاضر نبوده‌اند در آستانه نشست آتی شورای امنیت سازمان ملل در بیانیه ضدایرانی ضمن اینکه اقدامات ایران را مانع رسیدن به یک راهکار فوری دیپلماتیک توصیف کرده در مورد برداشت خود از مذاکرات دوحه گفته‌اند: «متاسفانه برداشت ما این است که در جلسه‌ای که روز گذشته در دوحه برگزار شد ایران بار دیگر از مغتنم شمردن فرصت امتناع ورزید و در عوض، مطالبات فرعی و غیرواقع‌بینانه مطرح کرد.» اظهارات ناامید‌کننده از نشست دوحه درحالی مخابره می‌شود که طرف ایرانی این اظهارات را رد کرده و خبر از برنامه‌ریزی برای ادامه مذاکرات داده است. محمد مرندی، مشاور هیات مذاکره‌کننده هسته‌ای چهارشنبه شب در گفت‌وگو با شبکه المیادین با اشاره به اینکه مذاکرات در دوحه شکست نخورده و ادامه خواهد داشت، تاکید کرد: «باید تحریم‌ها برداشته شود تا بتوانیم دوباره توافق هسته‌ای را اجرا کنیم. همچنین وزیر امورخارجه کشورمان نیز ارزیابی ایران از مذاکرات دوحه را مثبت توصیف کرده و گفته است ایران بر ادامه مذاکره تا رسیدن به توافق مبتنی‌بر واقع‌بینی مصمم است. در چنین فضایی برخی چهرههای رسانه‌ای نزدیک به غرب نیز مذاکرات دوحه را بی‌نتیجه توصیف کرده و امکان فعال‌سازی مکانیسم ماشه و داغ شدن فضای تنش بین ایران و غرب را محتمل دانسته و حتی سناریو تقابل نظامی را مطرح کرده‌اند. در ادامه ضمن بازخوانی دلایل توقف مذاکرات به بررسی فضای پیش‌رو و جهت‌گیری‌های احتمالی طرفین غربی در قبال ایران خواهیم پرداخت.
تلاش آمریکا برای تحمیل توافق بی‌ثمر
خروج یکطرفه آمریکا از توافق برجام و بدعهدی طرفین اروپایی انتفاع ایران از برجام را با موانع جدی روبه‌رو کرد. این خروج اما برای آمریکا نیز بی‌هزینه نبوده و وجهه واشنگتن را در افکار عمومی خدشه‌دار کرده است. علاوه‌بر این دولت آمریکا به دلیل شکست در مواجهه با کرونا و نیز شرایط اقتصادی نامساعد با چالش سرمایه اجتماعی در داخل نیز مواجه است. حال دولت دموکرات بایدن در آستانه انتخابات کنگره برای کسب وجهه اجتماعی نیاز به دستاوردسازی برای کسب رای بیشتر است. توافق با ایران از دو جنبه می‌تواند به این دستاوردسازی کمک کند. اول اینکه واشنگتن از این طریق کنترل برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و مهار اژدهای تخیلی که از این برنامه ساخته است را به‌عنوان دستاورد به افکار عمومی خود می‌فروشد و دوم اینکه خبر توافق با ایران تا حد زیادی می‌تواند بر بازار قیمت انرژی اثر گذاشته و روند آن را کاهشی کند. آمریکا در مقابل اما تصمیم ندارد در قبال دستاورد سیاسی، اقتصادی که از توافق به دست می‌آورد انتفاع متقابل ایران را تضمین کند. واشنگتن که با خروج از برجام تا حد زیادی این توافق را از کارکرد انداخته است تاکنون حاضر نشده برای جلوگیری از تکرار بدعهدی تضمین‌های مورد مطالبه ایران را ارائه دهد. علاوه‌بر این آمریکا با حفظ تحریم‌های فرابرجامی دوره ترامپ و تلاش برای حفظ سازوکار تحریمی به بهانه‌های امنیتی نشان داده است که عزمی برای برداشتن تحریم‌های ضدایرانی نداشته و صرفا از کار انداختن برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را هدف قرار داده است. رسانه‌های غربی بدون اشاره به بدعهدی آمریکا تلاش دارند مطالبات منطقی ایران در مورد ارائه تضمین و راستی‌آزمایی را زیاده‌خواهانه توصیف کرده و مطالبه رفع تحریم‌های فرابرجامی را عامل توقف مذاکرات معرفی کنند. علاوه‌بر بهانه‌های امنیتی و حقوق بشری که هریک می‌تواند دستاویز جدیدی برای ایجاد خلل در انتقاع ایران از برجام شود خود مساله هسته‌ای نیز تا زمانی که پرونده‌های ادعایی علیه برنامه هسته‌ای ایران در آژانس بسته نشود می‌تواند به‌عنوان اهرم فشار توسط طرف غربی مورد استفاده قرار بگیرد. اقدامی که تاکنون علی‌رغم تعامل سازنده ایران با آژانس رخ نداده است. در طرف مقابل درز گزارش‌های ضدایرانی مدیرکل آژانس و تصویب قطعنامه علیه ایران بلافاصله بعد از ارائه این گزارش‌ها نشان می‌دهد طرف غربی حتی تصمیم ندارد دستاویز هسته‌ای را از دست بدهد. پافشاری ایران برخطوط قرمز و عدم عقب‌نشینی از مطالبات عقلانی تا حد زیادی طرف غربی را ناچار به عقب‌نشینی و تن دادن به راهکارهای دیپلماتیک کرده است.
چشم‌انداز پیش‌رو
اگرچه طرف غربی مدام با مطرح کردن محدودیت زمانی سعی در فشار به ایران برای تن دادن به یک توافق حداقلی داشت اما نهایتا علی‌رغم توقف 3 ماهه مذاکرات هیچ‌یک از آنها حاضر نشدند رسما شکست مذاکرات را اعلام کنند. روند تهدیدآمیز علیه ایران بعد از توقف مذاکرات نیز ادامه پیدا کرده و اوج آن به قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس منتهی شد. این روند تهدیدآمیز اما در نتیجه پافشاری ایران بر مطالبات خود تا به الان بی‌نتیجه مانده است. تلاش آمریکا و اروپا برای از سرگیری مذاکرات نشان داد این طرف غربی است که بیشتر از ایران به مذاکره نیاز دارد و تهدید به شکست مذاکرات نیز صرفا با هدف تحت‌فشار قرار دادن تهران برای پذیرفتن یک توافق غیرکارآمد بوده است. رویکرد پوشالی تهدید همچنان ادامه داشته و چهرههای رسانه‌ای نزدیک به آمریکا در جدید‌ترین تهدید خود فعال‌سازی مکانیسم ماشه را دستاویز قرار داده‌اند. تحت فشار قرار داشتن اروپا و آمریکا در نتیجه گرانی انرژی و نیز نیاز آمریکا به دستاورد سیاسی برای انتخابات کنگره حداقل در کوتاه‌مدت افتادن غرب به مسیر استفاده از این مکانیسم را غیرمحتمل ساخته است.
فردای فعال‌سازی مکانیسم
یکی از رویکردهای رسانه‌های غربی برای فشار به تیم مذاکره‌کننده ایرانی ایجاد هراس در افکار عمومی مردم ایران است. در راستای این هدف سناریو ارعاب مورد ادعای غرب این است که در صورت شکست مذاکرات، مکانیسم ماشه فعال شده، برجام برای همیشه کنار گذاشته می‌شود و ایران نیز در واکنش به این اقدام از معاهده منع گسترش صلاح‌های اتمی خارج می‌شود. این سناریو تا جایی تصویر‌سازی می‌شود که ایران درنهایت درگیر یک جنگ تمام‌عیار با آمریکا و متحدان آن می‌شود. درحالی طرف غربی سعی دارد از مکانیسم ماشه یک تصویر ارعاب‌انگیز ایجاد کند که همین الان نیز علی‌رغم فعال نبودن این مکانیسم تحریم‌های ضدایرانی با حداکثر توان اعمال شده و ایران انتفاع خاصی از برجام نمی‌برد. درحقیقت فعال شدن مکانیسم ماشه تنها به وضعیت فعلی رسمیت می‌دهد. در مورد خروج از NPT نیز مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که به آن پایبند خواهند ماند. در صورت برهم خوردن توافق برجام ایران صرفا اجرای پروتکل الحاقی که پیش از این داوطلبانه انجام می‌داده است را کنار می‌گذارد. ضمن اینکه بعد از تصویب قطعنامه ضدایرانی در جلسه اخیر شورای حکام ایران دوربین‌های فراپادمانی آژانس را غیرفعال کرده است و مکانیسم ماشه قرار نیست بیش از این بر روابط ایران و آژانس اثر بگذارد. آنچه در مورد تشدید تنش و درگیری نظامی نیز مطرح می‌شود با حقیقت توان نظامی طرف غربی همخوانی ندارد. سال گذشته آمریکا از مقابله با طالبان ناتوان مانده و مجبور به ترک افغانستان شد. واشنگتن و متحدان اروپایی آن همچنین در میدان نبرد اوکراین نیز از حمایت کی‌یف ناتوان مانده و در مقابل جدایی بخش‌هایی از خاک اوکراین اقدام شاخصی انجام ندادند. هزینه‌های اقتصادی گزاف جنگ و درگیری غرب با بحران‌های اقتصادی باعث شده است تا استفاده از گزینه نظامی برای مقابله با ایران کارکردی بیشتر از شعار نداشته باشد. در مورد ادعای درگیر شدن ایران با چالش‌های اقتصادی نیز باید گفت تهران درحال حاضر تامین بخش زیادی از منافع اقتصادی خود را از طریق گسترش تعاملات با همسایگان و راهبرد نگاه به شرق دنبال می‌کند ایجاد سازوکارهای پرداخت غیررسمی و نیز استفاده از ظرفیت اقتصادی کشورهای همسایه که در نتیجه وابستگی متقابل، کمتر متاثر از تحریم قرار می‌گیرد برخی از راهبرد‌هایی است که اقتصاد ایران را تا حد زیادی در مقابل تحریم بیمه می‌کند و فارغ از وجود یا عدم وجود برجام باید در اولویت برنامه اقتصادی تهران قرار گیرد.
در این باره بیشتر بخوانید:
غربی‌ها از برخی مواضع کوتاه آمده‌اندباز هم کوتاه می‌آیند (لینک)
همه سناریوهای دلالان مذاکره مردود شد (لینک)