ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه: دو، سه‌سال پیش بود، قبل از همه‌گیری کرونا یک‌روز برای تعمیر لپ‌تاپ یکی از رفقا، سری به یکی از پاساژهای معروف حوالی چهارراه ولیعصر زدم و بعد از پرس‌وجو و تحویل لپ‌تاپ، چنددقیقه‌ای معطلی داشتم تا کار انجام شود. چرخی داخل پاساژ زدم و خیره به ویترین مغازه‌ها بودم که دستی روی شانه‌ام زد و برگشتم و بله! یکی از همبازی‌های دوران ورزشی بود که بعد از حدود 6سال، وسط تهران یک‌دفعه دیداری تازه شد و چند کلمه‌ای با هم گفت‌وگو کردیم. در همین حین کار تعمیر لپ‌تاپ هم تمام شد و باید به محل کار برمی‌گشتم که دوست قدیمی پیشنهاد همراهی داد و گفت ماشین هم دارد و من را می‌رساند. قبول کردم و بعد از انجام کارش با هم به خیابان پشت پاساژ رفتیم و در ذهنم فقط دعا می‌کردم که ماشین، آن‌قدرها هم درب‌وداغون نباشد و در این گرمای تابستان، چنددقیقه‌ای با کولر خنک شویم. از وضعیت مالی خود و خانواده‌اش مطلع بودم و در بهترین حالت، انتظار یکی از همین معمولی‌های ایرانی را داشتم، اما خب درحال نزدیک شدن به یکی از ماشین‌های خارجی و عجیب آن روزها بود و بله، تا در ذهن تجزیه و تحلیل کنم و حواسم را پرت کنم که نه، این ماشین رفیق ما نیست، صدای بازشدن درها بلند شد و اصلا نفهمیدم کی سوار شدیم. خودش فهمیده بود که از آن ماشین و آن وضعیت تعجب کردم، سر صحبت را باز کرد و گفت بالاخره خریدمش! پرسیدم چطور؟ گفت یادت هست بعد از کنکور گفتم کسی را می‌شناسم که آموزشگاه کنکوری دارد و دنبال چند نفر مدرس ارزان می‌گردد تا آموزشگاهش پا بگیرد؟ تو نیامدی، من رفتم و مدتی زیردست چند معلم معروف کنکوری کار کردم و بعد هم کلاس‌های خودم را گرفتم و حالا ساعتی حداقل 4میلیون درآمد دارم. یادم هست آخر حرف‌هایش، آن روز می‌گفت اگر بتواند با چند واسطه به سوالات کنکوری دست پیدا کند، حتما درآمدش چندبرابر هم می‌شود و لازم نیست برای چند کلاس خصوصی از شمال تهران به جنوب و از شرق به غرب سفر کند. همان‌موقع از فروش چندصدمیلیونی و حتی میلیاردی سوالات کنکور می‌گفت! چه اتفاقی افتاد که این مقدمه را برای شروع انتخاب کردم، خب مشخصا یکی از اصلی‌ترین اتفاقات و مسائل این روزها یعنی برگزاری کنکور سراسری و از آن البته مهم‌تر، حواشی پیرامون کنکور و تقلب و فروش سوالات کنکور درکنار رفتارهای مشکوک سازمان سنجش!
تاکنون ۷۰ مورد تخلف کنکوری شناسایی شده است
برای شروع، این چند خط خبر درباره تقلب در کنکور سراسری را با هم مرور کنیم. عبدالرسول پورعباس گفت: «پنجشنبه یکی از بهترین آزمون‌های این سال‌ها بود و ۷۰مورد تخلف سر جلسه امتحان به کمک دستگاه‌های آشکارساز پیدا کردیم. این اطمینان را به داوطلبان می‌دهیم که هر تقلبی پیدا می‌شود. در آزمون پنجشنبه ۶٠داوطلب کنکور ریاضی و انسانی با خودابزارهای الکترونیکی را در جلسه آورده بودند که شناسایی شده و نهایتا از آزمون محروم شدند.»
دستپاچگی سازمان سنجش در مواجهه با احتمال بروز تقلب در کنکور سراسری
کافی است کلمه تقلب را در صفحه جست‌وجوگر بنویسید، بلافاصله در ردیف پیشنهادها یک کنکور به آن می‌چسبد و با جست‌وجوی تقلب در کنکور، به انبوهی از اخبار و گزارش‌ها از همین ماجرا برمی‌خورید و متاسفانه سال‌به‌سال و علی‌رغم پیشرفت روش‌های جلوگیری از این موضوع، تعدد موارد و نوع آن هم تغییر محسوس و روبه‌بالایی داشته است و این رویه درصورت ادامه‌دار شدن، خدشه جدی به اعتبار مدارک تحصیلی و دانشگاهی دانشگاه‌های کشور وارد می‌کند. از اینها بگذریم و به حواشی کنکور در چند روز اخیر برسیم؛ حواشی‌ای که به‌خودی‌خود عجیب بود ولی با رفتارها و واکنش‌های سازمان سنجش عجیب‌تر هم شد. یکی از اصلی‌ترین این حواشی اتفاقی بود که برای کنکور تجربی رخ داد. سوالات این کنکور، حوالی ساعت10 یعنی حین برگزاری کنکور در کانال‌های مجازی وجود داشت و این یعنی سوالات از قبل دراختیار برخی بوده که این ساعت امکان انتشار آن را داشتند. سوای این، سازمان سنجش هم در اقدامی بی‌سابقه دو دفترچه از سه دفترچه سوالات را قبل از پایان آزمون در سایت بارگذاری کرد، اقدامی که اولا مسبوق‌به‌سابقه نبود و توجیهی هم نداشت و دوم هم اینکه این اتفاق برای آزمون‌های سراسری گروه ریاضی و فنی و علوم‌انسانی رخ نداد و دفترچه سوال‌های مربوط به این دو آزمون هنوز منتشر نشده است! البته ناگفته نماند که قرار بود دفترچه سوالات همه آزمون‌ها روز شنبه در سایت سازمان سنجش قرار گیرد که این‌گونه نشد.
500 میلیون تا یک‌میلیارد، گزارش‌هایی که از خرید سوالات کنکور می‌رسد
با چند نفر از مطلعان ماجرای تقلب در کنکور گفت‌وگویی داشتیم. درصدد کسب اطلاع از جزئیات و زوایای مختلف مساله به برخی اعداد و ارقام و روش‌ها رسیدیم. درمورد کنکور تجربی و انتشار سوالات حوالی ساعت 10 و حین برگزاری آزمون در شبکه‌های مجازی، گمانه‌ها و ادعاهای متعددی وجود دارد؛ یکی از این افراد مطلع که نمی‌خواست نامش را بنویسیم، ادعا کرد با بررسی فایل منتشرشده و ساعت ساخت آن فایل متوجه شدیم سوالات روز قبل دراختیار عده‌ای قرار داشته و آنها تا می‌توانسته‌اند بهره‌برداری کردند و مبالغ هنگفت 500 تا یک‌میلیارد تومانی را به جیب زدند و برای حفظ و جذب مشتری در سال‌های آینده حین برگزاری آزمون هم آن را در شبکه‌های مجازی منتشر کردند تا قدرت نفوذ و دسترسی خودشان را به رخ مشتریان بکشند. سوالات هم در گروه‌های محدود 15-10نفره و بین معتمدان و مشتریان توزیع می‌شده و اینجا سوال پررنگ و اساسی هم این است که دقیقا دستگاه‌های نظارتی و انتظامی دقیقا چه کار می‌کنند؟ سازمان سنجش در راستای حفظ امنیت سوالات چه مسیری را طی می‌کند و آیا در روش‌های سنتی ایرادی شناسایی‌شده و آن را مرتفع کرده‌اند یا نه؟ البته وقتی از فضای مجازی می‌نویسیم تن و بدن‌مان می‌لرزد که عده‌ای با تأسی به همین مشکلات موجود و به‌جای ارائه راهکار، همین را دستمایه بستن این شبکه‌ها کنند، اما خب واقعیت این است که پلیس فتا و سایر نهادهای متولی واقعا نمی‌توانند این موارد را شناسایی کنند که این‌طور هر سال بیش از قبل به آتش تقلب در کنکور دمیده نشود؟
مورد عجیب سازمان سنجش و انتشار سوالات کنکور تجربی قبل از پایان آزمون
برای اطلاع بیشتر از جزئیات ماجرای تقلب در کنکور سراسری گفت‌وگویی با هامون سبطی، رئیس کارگروه آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت انجام دادیم. او دراین‌باره به «فرهیختگان» گفت: «ماجرای تقلب حین جلسه ماجرایی است که سه، چهارسالی است مطرح‌شده و با وجود تذکراتی که ازسوی دیده‌بان شفافیت و عدالت و دلسوزان در این چندسال داده شده اما آن همت و جدیت لازم برای جلوگیری از این مساله متاسفانه دیده نشده است، به همین خاطر امسال شاهد هستیم همانند سال‌های گذشته این موضوع مساله‌ساز شد، هم برای دستگاه‌های اجرایی و هم برای خانواده‌ها و داوطلبان و هم برای دستگاه‌های انتظامی که زحمت می‌کشند و گاهی تا جایی که می‌دانیم اطلاعات به شکل درست یا به‌موقع دراختیار آنها گذاشته نمی‌شود و زحمات آنچنان که باید و شاید به نتیجه نمی‌رسد والا جمع‌کردن بساط تقلب و تقلب‌فروشی‌ها برای نیروهای انتظامی و امنیتی کار سختی نیست به‌شرطی که همت و هوشمندی لازم در سایر دستگاه‌های اجرایی وجود داشته باشد. موضوعی که روز گذشته خیلی مساله‌ساز شد این بود که قرار بر این بود طبق اعلام رسمی مسئولان سازمان سنجش که سوالات دفترچه‌های کنکور پس از برگزاری کنکور دراختیار داوطلبان قرار نگیرد درحالی‌که همیشه این نوع پنهان‌کاری‌ها باعث بروز رانت و فساد می‌شود، یعنی اگر سازمان سنجش در سال‌های گذشته این ابتکار را به خرج داده بود، به‌محض پایان یافتن آزمون سوالات را دراختیار عموم مردم قرار می‌داد به این خاطر بود کسانی سوالات را با روش‌های غیرقانونی از سالن‌ها خارج نکنند و الان هم کار ساده‌تر شده و نیاز نیست به‌صورت فیزیکی خارج کنند بلکه کافی است از آنها عکس بگیرند. این اتفاق افتاد ولی در آزمون هنر سوالات برخلاف سال‌های گذشته دراختیار عموم قرار نگرفت با اینکه سوالات در فضای مجازی در دسترس بود. در آزمون انسانی و ریاضی که حدود 500هزار شرکت‌کننده داشت سازمان سنجش از انتشار سوالات خودداری کرد درحالی‌که از دفترچه‌ها عکس گرفته شد و به‌صورت غیررسمی در کانال‌ها در دسترس بود و نقدهایی علیه سوالات نوشته شد و پاسخ‌ها داده شد اما درمورد آزمون تجربی که حساس‌ترین آزمون بود متاسفانه پیش از پایان آزمون دو دفترچه از سه دفترچه روی سایت سازمان سنجش قرار گرفت و این جای سوال است که چنین اتفاقی رخ داده است. این سابقه نداشته یعنی با دو امر کاملا متضاد روبه‌رو هستیم. کنکور هنر و کنکور ریاضی و انسانی پایان یافته ولی سوالات آنها در دسترس مردم نیست درحالی‌که کنکور تجربی هنوز پایان نیافته سوالات روی سایت سازمان سنجش قرار گرفت.»
رد فروشندگان سوالات را می‌شود از آزمون‌های آزمایشی زد
سبطی ادامه داد: «این نشان می‌دهد گروه‌هایی که درطول این چندسال درحال ایجاد فساد در آزمون‌ها بودند کارشان را بلدند. اینها کارهای خود را با آزمون‌های آزمایشی شروع می‌کنند و در آنجا راحت‌تر می‌توان اینها را دستگیر کرد ولی کسی توجه نمی‌کند. دوسال است که این پیشنهاد را به مسئولان امر دادیم که اینها را همان زمان که آزمون‌های آزمایشی را می‌فروشند دستگیر کنند. آنجا از نظر امنیتی با حساسیت کمتری مواجه است و به‌راحتی می‌توان اینها را پیدا کرد ولی متاسفانه به این توصیه‌های کارشناسانه ما به‌اندازه کافی توجه نشده است و بعد سراغ امتحانات نهایی می‌روند که امسال بازار مکاره‌ای راه انداخته بودند و سوالات و پاسخ‌ها را حین برگزاری آزمون دراختیار آزمون‌دهندگان قرار دادند. با این حساب وقتی اعتمادها را به‌خود جلب کردند برای فروش سوالات کنکور ادعا می‌کنند و معمولا ادعای واهی است ولی چون اعتماد جلب شده، پول‌های زیادی به جیب می‌زنند و چون سوالات بعد از برگزاری به‌دست آنها می‌رسد برای برخی از مشتری‌ها می‌فرستند. همه اینها نشان می‌دهد اگر بخواهیم شیوه‌های آزمون را به شیوه سنتی پیش ببریم واقعا از متخلفان عقب هستیم. این دو عارضه مهم دارد؛ یکی اینکه ارزش و اعتبار آموزش و مدارک تحصیلی ایران زیرسوال می‌رود که این سرمایه ملی برای ماست که به‌راحتی به‌دست نیامده که به‌سادگی از دست برود؛ دوم اینکه تقلب یک روش رایجی برای نوجوانان‌وجوانان می‌شود که ضربه فرهنگی و اخلاقی به قشر جوان‌ونوجوان می‌زند. پیشنهاد می‌کنم کارگروه یا کمیته‌ای تشکیل شود و از افرادی که واقعا تجربه در امر مدرسه و آزمون، کنکور و آزمون و همچنین آی‌تی و موارد امنیتی دارند، سریعا کارگروهی تشکیل شود و سیستم آزمون‌های سنتی چه در امتحان نهایی و چه در کنکورهای سراسری و کنکورهای مربوط به مقاطع بالاتر نظیر دکتری و دستیاری و وکالت بازبینی شود. باید سریعا فکری شود آزمون از شیوه سنتی به شیوه مدرن‌تری تبدیل شود تا این معضل حل شود. البته این نافی این امر نیست با کسی که سردسته این تقلب‌فروشی‌ها هستند برخورد شود. گمان ما این است با توجه به گزارش‌هایی که داریم سردسته این فساد عامی که در کشور رخ داده تعداد افراد انگشت‌شمار هستند که اگر همت لازم در مسئولان وجود داشته باشد می‌توان اینها را ظرف مدت کوتاهی دستگیر کرد تا درس عبرتی برای بقیه شوند تا این‌گونه کشور و خانواده‌ها را دچار التهاب نکنند. اما اتفاقی که مطمئنا دیروز افتاده این است که حدود 10صبح در خیلی از کانال‌ها فایل کاملی از سوالات منتشر شد که با کیفیت نسبتا خوبی بود و ادعا می‌شد سوالات کنکور تجربی است که درحال برگزاری است. پس از اینکه سازمان سنجش در این اقدام بی‌سابقه و عجیب خود پیش از اتمام آزمون دو دفترچه از سه دفترچه را روی سایت بارگذاری کرد و مشاهده کردیم سوالات همان است. لو رفتن سوالات حین کنکور تجربی امسال امری مسجل است اما واکنش سازمان سنجش به این امر عجیب‌تر!»
4 روز کنکور را نمی‌توانند کنترل کنند، 60 روز امتحان نهایی را چطور کنترل می‌کنند؟
سبطی در پایان با اشاره به مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد:«طبیعتا مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بستر وسیع‌تری را به‌وجود می‌آورد برای اینکه این معضل تقلب‌فروشی نمود و ظهور یابد و التهاب میان دانش‌آموزان و خانواده‌ها بیشتر شود به این خاطر که کل پروسه کنکور چهارروز است که قسمت مهم در دو روز متمرکز می‌شود، یعنی پنجشنبه و جمعه! اما امتحانات نهایی براساس آنچه در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی آمده 60روز در سال قرار است برگزار شود، یعنی حدود 20روز در خردادماه و حدود 20روز در شهریور و حدود 20روز در دی‌ماه برگزار می‌شود و هر دانش‌آموزی حق دارد 30بار در امتحانات نهایی شرکت کند، 10بار برای سال دهم،10 بار برای سال یازدهم و 10بار برای سال دوازدهم! ما درواقع یک زغال را به آتش خانمان‌سوزی تبدیل می‌کنیم. ما این فاجعه را به 60روز توسعه می‌دهیم. این موضوع اجرایی نمی‌شود با توجه به وضعیت فعلی که وجود دارد اما این اصرار و اقدام روی مصوبه‌ای است که همگان از جنبه‌های مختلف بیان می‌کنند هم عدالت اجتماعی را زیرسوال می‌برد و هم امنیت آن قابل دسترسی نیست و باعث اعتراضات می‌شود و هم اینکه از نظر فرهنگی بخشی از دروس همچون زبان‌فارسی، ادبیات‌فارسی، دین‌وزندگی و زبان‌انگلیسی را در مدارس کم‌اهمیت می‌کند، تمام ایرادها بارها بیان‌شده اما فکر می‌کنم این ایراد یعنی نمی‌توان امنیت امتحان نهایی را در 60روز حفظ کرد همان‌طور که در سه‌روز کنکور نمی‌توان حفظ کرد، اظهرمن‌الشمس باشد برای اینکه رئیس‌جمهور محترم از ابلاغ این مصوبه فعلا خودداری کند و ما شاهد تقلب‌های گسترده و سیستماتیک در شهریورماه و دی‌ماه امسال نباشیم چون اگر این مصوبه ابلاغ شود ما با چندصدهزار داوطلب پشت کنکوری روبه‌رو هستیم که باید به معدل20 دست یابند بنابراین اینها هجوم می‌آورند و در طرح تعدیل معدل ثبت‌نام می‌کنند و آموزش‌وپرورش از شهریورماه و دی‌ماه از اینها آزمون بگیرد و حساسیت این آزمون‌ها به‌اندازه کنکور می‌شود. تصور کنید هر روز از این 20روز خبر لو رفتن سوالات یا پاسخ سوالات حین جلسه به گوش مردم برسد. اینکه هزینه گزافی بر دست نظام آموزشی و کشور و حکومت می‌گذارد. حتما باید جلوی ابلاغ این مصوبه گرفته شود و سریعا کمیته‌ای تشکیل شود تا نحوه برگزاری آزمون‌ها و نحوه سنجش استعداد تحصیلی و شایستگی تحصیلی از این شیوه سنتی خارج شود تا این معضل را پشت‌سر بگذاریم.»