علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: از زمان توقف مذاکرات وین در بیستم اسفندماه سال گذشته تاکنون بیش از 100روز می‌گذرد. مذاکرات وین پس از آن متوقف شد که طرف غربی مطالبات بحق ایران برای ارائه تضمین و راستی‌آزمایی اقدامات رفع تحریمی را بدون ارائه دلیل فنی بی‌پاسخ گذاشت. حال بعد از توقف بیش از سه‌ماهه مذاکرات جوزف بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه راهی تهران شده است تا با ارائه پیشنهادهای جدید آمریکا، قفل مذاکرات را بشکند. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هدف خود را از این سفر دادن شتاب جدید به مذاکرات و بازگرداندن برجام به مسیر اصلی توصیف کرده و بعد از دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان در یک پیام توئیتری نوشته است: «ما توافق کردیم که مذاکرات بین ایران و آمریکا در روزهای آتی با میانجیگیری تیم من از سر گرفته شود تا مسائل باقی‌مانده از برجام حل شود.» اظهارات روز گذشته وزیر امور خارجه کشورمان نیز تاییدکننده همین خبر است. امیرعبداللهیان در کنفرانس خبری مشترک با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت‌وگوها با بورل را مثبت و جامع توصیف کرده و از آمادگی ایران برای ازسرگیری مذاکرات در روزهای آینده خبر داده است. سفر جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و انریکه مورا، معاون وی به تهران بعد از آن انجام شد که آنها جمعه‌شب گذشته در یک شام کاری مشترک با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران حضور یافته و پیام‌های واشنگتن برای انتقال به ایران را دریافت کردند. در ادامه ضمن بررسی چهارچوب‌ها و مواضع تهران در مذاکرات احتمالی به تشریح فضایی خواهیم پرداخت که منجر به تمایل طرف غربی برای بازگشت به میز مذاکرات شده است.
شکست سیاست تهدید
از زمان توقف مذاکرات وین ایران همواره ضمن اعلام خطوط‌قرمز خود تمایلش را برای دیپلماسی فعالانه و حل مسائل باقی‌مانده در مذاکرات وین ابراز کرده و اتحادیه اروپا نیز برای جلوگیری از توقف کامل مذاکرات نقش میانجی و منتقل‌کننده پیام‌های دوطرف را بارها برعهده گرفته است، اما آمریکا و تروئیکای اروپایی با اقدامات ضدایرانی خود نشان داد‌ه‌اند تنها با انگیزه‌های سیاسی در میز مذاکرات حاضر شده‌اند. بعد از توقف مذاکرات به دلایل غیرفنی طرف‌های غربی پیگیری تصویب یک قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در دستورکار قرار دادند. در ادامه درز گزارش‌های ضدایرانی مدیرکل آژانس پازل تلاش ضدایرانی را تکمیل کرده و قطعنامه ضدایرانی در آخرین جلسه شورای حکام به تصویب رسید. این اقدام که با هدف فشار به تهران برای دست کشیدن از مطالباتش در مذاکرات وین در دستورکار واشنگتن قرار گرفته بود با واکنش قاطع ایران مواجه شد. تهران بعد از تصویب قطعنامه سطح تعاملش با آژانس را کاهش داده و دوربین‌های نظارتی فراپادمانی این نهاد را غیرفعال کرد. واکنش قاطع تهران این پیام را به طرف غربی منتقل کرد که رویکرد تهدید کارکرد خودش را از دست داده و آمریکا از این طریق راه به‌جایی نخواهد برد. شکست سیاست فشار گزاره‌ای است که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز به آن معترف شده است.
امیرعبداللهیان در نشست خبری روز گذشته این اعتراف را این‌گونه نقل می‌کند: «جوزپ بورل چندی‌پیش از من در تماسی تلفنی خواست که چگونه می‌توانیم بن‌بست و توقفی که بعد از صدور قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حاصل شده کار را دنبال کنیم و از این بن‌بست خارج شویم.» وزیر امور خارجه کشورمان در ادامه به رویکرد تعاملی تهران تاکید کرده و گفته است: «من به ایشان گفتم که جمهوری اسلامی ایران همیشه از مسیر دیپلماسی و مذاکره عزتمند و البته مبتنی‌بر نتیجه استقبال می‌کند. از شما دعوت می‌کنم به تهران سفر کنید.»
انتخابات کنگره؛ گروگان مذاکرات وین
با نزدیک شدن به انتخابت کنگره نظرسنجی‌ها در آمریکا نشان میدهد دموکرات‌ها به احتمال زیاد برخی کرسی‌های خود را در مجلس سنا از دست داده و در کنگره نیز در بهترین حالت یک پیروزی حداقلی خواهند داشت. دموکرات‌ها که برای پیروزی در این انتخابات نیازمند یک ژست سیاسی بودند تا پیش از این سعی داشتند تهران را با اعمال فشار مجبور به بازگشت به میز مذاکرات کرده و تصویری از یک برنده را به افکارعمومی خود متبادر کنند. عدم عقب‌نشینی تهران از مواضع خود و مقاومت دربرابر مطالبات زیاده‌خواهانه آمریکا این سیاست را با شکست مواجه کرده و آمریکا را ناچار به اتخاذ یک رویکرد تعاملی دربرابر ایران کرد؛ رویکردی که نامه‌های اخیر برخی نهادهای اجتماعی به بایدن برای بازگشت به برجام نشان میدهد واشنگتن بسترسازی نرم آن را آغاز کرده است. در روزهای اخیر 15کشیش ضمن ارسال نامه‌ای به بایدن خواهان بازگشت وی به برجام شده‌اند. روز جمعه همچنین بیش از ۱۰سازمان آمریکایی در نامه‌ای از رئیس‌جمهور کشورشان خواستند که «از خود رهبری و شجاعت سیاسی نشان دهد» و مانع نابودی توافق هسته‌ای با ایران شود. ارائه ناگهانی چنین درخواست‌های بی‌سابقه‌ای در ماه‌های منتهی به انتخابات این گزاره را محتمل‌تر کرده است که آنها صرفا بخشی از پازل فضاسازی نرم برای ازسرگیری مذاکرات باشند.
ایران همچنان پایدار بر مواضع خود
تهران پیش از این اعلام کرده است در مذاکرات تن به هر توافقی نخواهد داد و با تجربه بدعهدی طرفین غربی مطالبات عقلانی خود را مصرانه پیگیری خواهد کرد. ارائه تضمین‌های واقعی و تعیین سازوکاری دقیق برای راستی‌آزمایی اقدامات و نیز بسته شدن پرونده‌های ادعایی علیه ایران در آژانس سه مطالبه اصلی ایران در مذاکرات وین بوده است. طرف آمریکایی اما با طرح گزاره‌هایی همچون حفظ سپاه در لیست گروه‌های تروریستی سعی دارد بهانه‌‌های امنیتی را برای بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای مطرح کند. پیش از این ترامپ در راستای اعمال سیاست فشار حداکثری بسیاری از نهادهای اقتصادی ایران را به بهانه ارتباط با سپاه در لیست ترحیم‌های ثانویه قرار داده و دولت بایدن بدون نشان دادن هیچ اراده‌ای سعی در حفظ سازوکار تحریمی ترامپ دارد. ایران اما همواره بر این موضع که حاضر به مذاکره بر سر مسائل امنیتی نیست پافشاری کرده است. این پافشاری در نشست خبری روز گذشته وزیر امور خارجه کشورمان نیز مشهود بود. امیرعبداللهیان در این نشست برخی از مهم‌ترین سیاست‌های منطقه‌ای تهران را به این شرح مورد تاکید قرار داد: «ایران درمقابل اقدامات تهدیدآمیز و تحریک‌برانگیز رژیم‌صهیونیستی دست‌بسته نخواهد بود؛ هر دو طرف در تداوم آتش‌بس در یمن تاکید کردیم؛ ایران و روسیه بر مذاکرات یمنی-یمنی تاکید داشتند؛ لغو تحریم‌های یکجانبه علیه سوریه باید انجام شود و به حمایت از مردم و دولت سوریه ادامه می‌دهیم.» این اظهارات درحالی از جانب وزیر امور خارجه کشورمان مطرح شد که در روزهای آتی جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا برای انسجام بخشیدن به یک جبهه منطقه‌ای علیه ایران راهی خاورمیانه می‌شود. اظهارات وزیر امور خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با بورل نشان‌دهنده این است که تهران در مذاکرات احتمالی آتی همچنان بر مواضع امنیتی خود مصر خواهد بود و قصد عقب‌نشینی از آن را نخواهد داشت و باید دید آیا طرف غربی نیز با فهم چنین مساله‌ای حاضر خواهد شد از مطالبات زیاده‌خواهانه خود دست بکشد یا اینکه همچنان مناسبات سیاسی را بر روند مذاکرات حاکم خواهد کرد. با نگاهی بدبینانه پاسخ این سوال را می‌توان از اظهارات روز گذشته وی نیز تا حدودی حدس زد.
بورل در نشست روز گذشته علی‌رغم اظهار خوشحالی برای ازسرگیری مذاکرات باب طرح ادعاهای حقوق بشری علیه ایران را باز گذاشته و گفته است: «مناسبات دوجانبه ما از پتانیسل بالایی برخوردار است، اما بدون برجامی موثر نمی‌توانیم روابط‌مان را به‌طور کامل توسعه بخشیم. همچنین موضوعات فوریت‌داری چون بازداشت بسیار نگران‌کننده شهروندان اتحادیه اروپا در ایران مطرح و برای آزادی‌شان درخواست شد.»