مجتبی اردشیری، خبرنگار: یکی از اتفاق‌هایی که در حوزه مدیریت سینمایی دولت مردمی رخ داده، کاهش قابل‌توجه تعداد پروانه ساخت بوده است. بر همین مبنا با روی کار آمدن شورای پروانه ساخت جدید، در بازه 6ماهه، تنها 44 پروانه صادر شده است. حال آنکه در مدت مشابه سال گذشته، تعداد این مجوزها به 172 رسیده است. درواقع تعداد پروانه ساخت‌ها در دولت جدید به میزان یک‌چهارم کاهش پیدا کرده است.
البته شرایط کنونی، موقعیت عجیبی را در سینما رقم زده که شاید سابقه‌ای به این شکل نداشته است. حال این کاهش معنادار تعداد پروانه ساخت به یکی از مشکلات پررنگ سینمای امروز تبدیل شده است و تیم سینمایی جدید -که قرار بود مشکلات سینما را هموار کند- مشکلی بر مشکلات قبلی این سینما افزوده و نارضایتی عجیبی را در میان سینماگران به‌وجود آورده است.
اتفاق عجیب‌تر اما زمانی رخ داد که بحث سختگیری‌های شورای پروانه ساخت در همان نخستین روزهای استقرار تیم جدید رسانه‌ای شد و واکنش‌های مختلفی را میان سینماگران به‌وجود آورد؛ شورایی که تا پیش از آن از محبوبیت چندانی در میان سینماگران برخوردار نبود و خیلی‌ها اصرار داشتند با لغو آن تنها با شورای پروانه نمایش سروکار داشته باشند، حالا یک‌باره با سختگیری‌هایی مواجه شده‌اند که قرار بود مسیر سخت پیش رو را برای آنها سخت‌تر کند.
اگرچه برخی مدیران سازمان سینمایی، این سختگیری‌های جدید را نفی کرده‌اند اما بررسی «فرهیختگان» نشان می‌دهد که فیلمنامه‌های زیادی در تیم جدید شورای پروانه ساخت رد شده‌اند. نمونه بارز این موارد فیلمنامه رخشان بنی‌اعتماد است که در روزهای پایانی دولت قبل مجوز آن را دریافت کرده بود اما در دوره جدید رد شد و مجوزی برای آن صادر نشد.
بنابراین آن‌گونه که بررسی‌ها نشان می‌دهد اصلی‌ترین دلیل کاهش تعداد پروانه‌های ساخت رد شدن فیلمنامه‌ها و سختگیری‌هایی است که پروسه دریافت آن را برای پروژه‌ها با فوت وقت همراه می‌کند. هرچند یکی از اعضای شورای پروانه ساخت که خواستار عدم‌ذکر نام خود شده، در گفت‌وگویی با «فرهیختگان» اصلی‌ترین دلیل این کاهش را نرسیدن فیلمنامه خوب و وفور فیلمنامه‌های ضعیف عنوان کرده است. البته اگر استدلال این عضو شورای پروانه ساخت هم درست باشد باید به این مهم توجه شود چه اتفاقی رخ داده که فیلمسازان صریح و اجتماعی‌ساز ایران از ارائه فیلمنامه‌های خود به شورای پروانه ساخت خودداری کرده‌اند و حال که این فیلمسازان چنین فیلمنامه‌هایی ارائه نمی‌دهند، ترکیب تولیدات سالانه سینمایی کشور به چه ترتیبی خواهد شد و این فیلمسازان قرار است در چه زمان و مکانی، فیلم بعدی خود را جلوی دوربین ببرند.
تمام این موارد سبب شده رضایتمندی چندانی در مورد شورای پروانه ساخت جدید وجود نداشته باشد و در شرایطی که سینماگران با آمدن محمد خزاع، چشم‌انتظار تغییرات مثبت گسترده در این حوزه هستند، حالا با سنگ بزرگی مواجه شده‌اند که کار را نسبت به قبل برای آنها سخت‌تر هم کرده است.
البته در مورد این کاهش پروانه ساخت دو گزینه مطرح است؛ نخست آنکه شاید کاهش معنادار این پروانه‌ها در جهت انباشت فیلم‌هایی باشد که از سال‌های قبل باقی‌مانده و حال مدیران سینمایی درپی آن هستند تا با کاهش تولیدات، زمینه را برای نمایش فیلمهای قبلی فراهم کنند. در مقابل نگاهی وجود دارد که چنین سیاستی را درست نمی‌داند و معتقد است با تداوم این روند نه‌تنها چشم‌انداز اکران در نیمه‌دوم امسال نگران‌کننده خواهد بود، بلکه اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، جشنواره فیلم فجر خالی از آثار مهم و جدی خواهد شد.
ضمن اینکه این سختگیری‌ها منجر به اثرات سوء بعدی نیز می‌شوند. یکی از آن اثرات تشویق فیلمسازان به ساخت اثر بدون دریافت پروانه ساخت است. یکی دیگر غلتیدن فیلمسازان به دامن کشورهای دیگر، شبکه‌های ماهواره‌ای و مهاجرت‌های اجباری است. با نگاهی به چند سینماگری که در خارج از کشور فیلم ساخته‌اند، به‌راحتی می‌توان متوجه شد که سهم این سختگیری‌ها در این مهاجرت تا چه اندازه زیاد بوده است. البته در دوره‌ای، بسیاری از فیلمسازان سینمایی به شبکه‌ها و پلتفرم‌های اینترنتی روی آوردند؛ چراکه در این پلتفرم‌ها هم سرمایه‌گذار بیشتری وجود دارد و هم سهم سختگیری‌ها، چه در حوزه پروانه ساخت و چه در حوزه پروانه نمایش، بسیار کمتر از سینماست و به همین دلیل در دوره‌ای شاهد حضور فیلمسازان در سامانه‌های وی‌اودی بوده‌ایم. حالا اما با اشاعه این سختگیری‌ها در این پلتفرم‌ها باید نگران وضعیت بعدی این فیلمسازان بود؛ فیلمسازانی که می‌خواهند کار جدیدی انجام دهند اما این سختگیری‌ها عملا مانع از فعالیت حرفه‌ای آنها می‌شود.
مهدی صباغ‌زاده: فیلمسازان با خیال راحت فیلمنامه‌های خود را به شورای پروانه ساخت ارائه دهند
البته این وضعیت موافقانی هم دارد که یکی از آنها مهدی صباغ‌زاده، کارگردان و تهیه‌کننده کهنه‌کار سینمای ایران است که البته گویا به‌عنوان یکی از اعضای شورای صنفی نمایش جدید نیز حضور دارد. او در این زمینه به «فرهیختگان» گفت: «اگر این کاهش پروانه روندی منطقی داشته باشد، مشکلی را پیش نمی‌آورد؛ چراکه سبب می‌شود دوستان به تولیداتی پروانه ساخت دهند که برای مخاطب جذابیت دارند و می‌توانند آینده خوبی را در اکران رقم بزنند.»
کارگردان «مارال» ادامه داد: «متاسفانه برخی فضاسازی‌های بعضا رسانه‌ای این شائبه را به‌وجود آورده که سختگیری‌هایی در شورای پروانه ساخت در دست انجام است و به همین دلیل برخی از آنها از ارائه فیلمنامه خود به این شورا وحشت دارند. درحالی‌که من با نشست‌هایی که با این دوستان داشته‌ام، فضا را این‌گونه ندیده‌ام و بچه‌های فیلمساز نباید نگران باشند و باید با خیال راحت بروند و فیلمنامه‌های خود را برای تولید به شورای پروانه ساخت ارائه دهند.»
سجاد نوروزی: وضعیت نگران‌کننده‌ای برای اکران 6ماهه دوم سال و جشنواره حاکم می‌شود
برای یافتن ابعاد دیگر اثرات کاهش تعداد پروانه ساخت سراغ یک سینمادار رفتیم. در همین زمینه سجاد نوروزی، مدیر پردیس آزادی به «فرهیختگان» گفت: «اگر استدلال دوستان این است که با توجه به تعدد فیلمهای آماده اکران، هر تصمیمی در این حوزه بگیرند، باید عنوان کرد که بسیاری از این فیلم‌ها حتی قابلیت نمایش در گروه هنر و تجربه را هم ندارد، بنابراین نباید گول این میزان فیلم آماده اکران را خورد.»
وی ادامه داد: «این میزان پروانه ساخت زنگ خطری جدی را برای سینمای ملی ایران به صدا درآورده است؛ چراکه با این وضعیت سینمای ایران هم در اکران 6ماهه دوم امسال و هم در جشنواره فجر با مشکلاتی مواجه خواهد شد. به همین دلیل لازم است نهادهای دولتی و بخش خصوصی سینما درباره این کاهش شدید تولید به جمع‌بندی خوبی برسند؛ چراکه اگر چنین تمهیدی اندیشیده نشود، این زنگ خطر در 6ماهه دوم امسال به صدا درمی‌آید و آن‌موقع دیگر نمی‌توان کاری انجام داد.»
عباس رافعی: تصور می‌کنند با کاهش پروانه ساخت کیفیت فیلم‌ها بالاتر می‌رود
در زمینه کاهش تعداد مصوبات شورای پروانه ساخت عباس رافعی، کارگردان سینما ادعای جدیدی را مطرح می‌کند. این کارگردان به «فرهیختگان» گفت: «تیم جدید سازمان سینمایی به این نتیجه رسیده که به‌اندازه دوسال خوراک کافی برای سینماها وجود دارد و به همین دلیل کمیت تولید برایشان مهم نیست، بنابراین اعتقاد دارند باید به کیفیت در تولید بها بدهند و به همین دلیل سختگیری‌هایی را در حوزه پروانه ساخت اعمال کرده‌اند و این‌چنین زمینه‌های نارضایتی بسیاری را فراهم کرده‌اند.» کارگردان «فصل فراموشی فریبا» ادامه داد: «اگر نیت همین باشد، باز می‌توان تاحدودی آن را ارزشمند تلقی کرد اما وقتی دقت می‌کنیم، متوجه حرکت آرام دولت در مقوله تولید و اکران می‌شویم. به‌عنوان‌مثال در خبرها آمده که سازمان اوج احتمالا برای جشنواره امسال 10 فیلم را آماده می‌کند، فارابی هم پنج فیلم در جشنواره دارد، حوزه هنری هم با چهار، پنج فیلم قدم در راه جشنواره می‌گذارد. این تحرکات یعنی آنکه سینمای ایران در حال دولتی شدن است.»
کارگردان «کیمیا و خاک» با اعلام اینکه این شرایط سبب شده سینمای ایران به دوبخش خودی و غیرخودی تبدیل شود، افزود: «بخش خودی که این دوستان ارگانی هستند سهم خوبی در تولید و اکران دارند و سهم بسیاری نیز از جشنواره‌ها نصیب آنها می‌شود. غیرخودی هم بخش مستقل و خصوصی سینماست که فیلم خود را با گذر از شورای پروانه ساخت و نمایش به تولید می‌رسانند و در زمان اکران نیز جای چندانی ندارند؛ چراکه همه‌چیز در اختیار دولت قرار می‌گیرد.»
وی ادامه داد: «در چنین شرایط احتمال به‌وجود آمدن تبعیض و بی‌عدالتی در سینمای ایران زیاد می‌شود. من خبر دارم که فیلمسازان بسیاری فیلمنامه‌هایی به شورای پروانه ساخت داده‌اند و رد شده است. برخی از این فیلمنامه‌ها ویژه و خوب هستند اما باز هم رد شده‌اند. به همین دلیل تمام دلسوزان واقعی سینمای ایران از این شرایط احساس خطر می‌کنند؛ چراکه با وجود چنین وضعیتی دوستان در سازمان سینمایی آدرس اشتباه می‌دهند. گویی درصددند سینما را از نو اختراع کنند. نمی‌دانند با این قبیل اقدامات سینما را برای سال‌ها به عقب برمی‌گردانند. در دوره‌ای آقایان بهشتی و انوار می‌خواستند سینمای ملی را رواج دهند که موفق نشدند. هم‌اکنون دوستان مدیر سینما در همان مسیر درحال حرکت هستند، فارغ از اینکه نمی‌دانند 10 سال بعد کسی این فیلمهای موردحمایت آنها را به‌خاطر نمی‌آورد.»
رافعی در خاتمه افزود: «سیاستی که تلویزیون در پیش گرفت و به‌موجب آن سبب ریزش شدید مخاطب شد، هم‌اکنون توسط وزارت ارشاد و سازمان سینمایی درحال طی شدن است فارغ از اینکه نمی‌دانند این رویکرد، چه ضرباتی را به بدنه سینما و سینماگران شاغل در آن وارد می‌آورد.»
حسن توکل‌نیا: سختگیری شورای پروانه ساخت فقط برای بخش خصوصی است
در همین زمینه با حسن توکل‌نیا هم‌صحبت شدیم. سینماگری که در مقام تهیه‌کننده، پروانه ساخت «چند می‌گیری گریه کنی 2» را در دولت قبلی دریافت کرده و پروانه نمایش آن را در دولت فعلی گرفته است. این تهیه‌کننده به «فرهیختگان» گفت: «در هر دو دولت سختگیری‌های بسیاری وجود داشت که کار را برای سینماگران سخت‌تر کرد.» وی با بیان اینکه کاهش معنادار تعداد پروانه ساخت را در شرایط فعلی، به‌نفع بدنه سینما می‌داند یا به ضرر آن، گفت: «این رویه را به‌ضرر سینمای ایران می‌دانم، مگر آنکه این وضعیت برای همه صادق باشد. شورای پروانه ساخت در شرایط فعلی تنها برای ارگان‌های دولتی، به‌راحتی پروانه ساخت می‌دهد و بیشترین سختگیری‌های آن نیز برای بخش خصوصی است. درحالی‌که این شرایط زمینه را طوری رقم زده که فیلمهای دولتی را مزاحم سینمای بخش خصوصی قرار داده است؛ هم از نظر تخصیص پروانه ساخت و هم در اکران.»
تهیه‌کننده «چند می‌گیری گریه کنی 2» ادامه داد: «هم‌اکنون فیلمهای دولتی مصادف با نمایش فیلم من هستند. همیشه دولت دوست داشته سینما را به تصاحب خود درآورد اما در دوره کنونی این وضعیت با دور تندی درحال انجام شدن است. تله‌فیلم‌های تلویزیونی را به سینما راه می‌دهند و تمامی امکانات را برای تولید و نمایش آن آثار فراهم می‌کنند. این وضعیت اکنون از بزرگ‌ترین مشکلات سینمای امروز ایران است. مشکل از جایی است که سیاست‌های پروانه ساخت و نمایش، یکی است و خوش‌باورانه است اگر تصور کنیم که با آمدن تیم جدید، این سیاست‌ها تغییر می‌کند یا جریان به نفع بخش خصوصی سینما رقم می‌خورد.»
وی در پاسخ به اینکه دلیل کاهش صدور پروانه‌ها ساخت، تعدد فیلمهای آماده نمایش نیز متذکر شد: «اگر چنین ادعایی درست باشد، طبیعی است که شورا تمایلی برای صدور پروانه ساخت جدید نداشته باشد؛ چراکه تعداد فیلم‌ها زیاد می‌شوند و آن‌وقت دیگر حریف این میزان فیلم نمی‌شوند. با این حال چه مشکل، سختگیری باشد و چه به‌زعم خودشان، تدبیر، عایدی خاصی نصیب سینمای ایران نمی‌شود و من نمی‌دانم چه در سر آقایان می‌گذرد که با وجود دیدن این مشکلات و این سطح اعتراض‌ها باز هم تغییر رویه نمی‌دهند و با وجود اعتراض جمع زیادی از سینماگران، نسبت به آرامش آنها قدمی برنمی‌دارند.»
بهمن کامیار: شورای پروانه ساخت به‌اندازه فیلمهای مصوب فیلمنامه رد کرده است
البته این پوسته این ماجراست و مقوله کاهش چشمگیر پروانه ساخت، ابعاد دیگری دارد که بهمن کامیار، کارگردان سینما در گفت‌وگو با «فرهیختگان» لایه‌های دیگری از آن را روایت می‌کند.
کارگردان «مرداد» به «فرهیختگان» گفت: «این رویه‌ای که سازمان سینمایی و شورای صنفی نمایش در پیش گرفته است، به‌نفع سینما نیست و سبب بیکاری مطلق بچه‌های سینما شده است. اوضاع را به‌جایی رسانده‌اند که اکثر دوستان ما الان ماه‌هاست که بیکارند و با مشکلات فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در شرایطی که شورای پروانه ساخت چنین رویه‌ای را در پیش گرفته است، ساترا هم مجوز تولید سریال را به این راحتی نمی‌دهد و همین سبب شده زمینه ارتزاق بسیاری از بچه‌های سینما با دشواری فراهم باشد و کسی هم به فکر آنها نیست.»
کارگردان در وجه حامل در پاسخ به این استدلال یکی از اعضای شورای پروانه ساخت -که یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش پروانه‌های ساخت را نبود- فیلمنامه‌های خوب عنوان کرده بود، گفت: «مگر می‌شود که درطول چندماه فیلمنامه خوبی ارائه نشود؟ مگر در سال‌های گذشته، همواره فیلمنامه‌های فاخر به دست آنها می‌رسید که اکنون این‌گونه نیست؟ ضمن آنکه همه‌چیز که در دستان فیلمنامه‌های خوب نیست. بالاخره فیلمهای کمدی هم باید اقتصاد سینما را بچرخانند، بنابراین فرافکنی است اگر دلیل این اتفاق را نبود فیلمنامه‌های خوب عنوان کنیم بلکه دلیل اصلی، سختگیری‌ها و تغییر معیارها و ممیزی‌هاست که سبب وقوع چنین شرایطی شده است.»
این کارگردان با ادعای اینکه بسیاری از فیلمنامه‌های ارائه‌شده، توسط شورای پروانه ساخت رد می‌شود، افزود: «اطلاع موثق دارم که فیلمنامه‌های بسیاری از دوستان من رد شده‌اند، بنابراین شورای پروانه ساخت ورودی بالایی دارد اما خروجی آن اندک است. من تعدادی از این فیلمنامه‌ها را مطالعه کرده‌ام و مطمئنم بسیاری از آنهایی که در دولت فعلی رد شده‌اند، در دوره قبلی به‌راحتی می‌توانستند پروانه ساخت بگیرند. به این ترتیب که با چند اصلاحیه مشکل‌شان رفع می‌شد و در آن دوره‌ها رد شدن یک فیلمنامه جزء موارد استثناء بود اما اکنون فیلمنامه‌ها به شکل فله‌ای رد می‌شوند. در دوره‌های قبل وقتی فیلمنامه‌ای با مشکل مواجه می‌شد، مذاکراتی صورت می‌گرفت و برخی چانه‌زنی‌ها سبب می‌شد دوطرف نسبت به اعمال برخی تغییرات در نظرات خود اقدام کنند و درنهایت هم پروانه ساخت فیلم صادر می‌شد و بدین‌ترتیب تعداد فیلمنامه‌های ردی بسیار پایین بود.»
کامیار در انتها ادعای عجیبی را مطرح کرد و گفت: «با اطمینان می‌توانم ادعا کنم شورای پروانه ساخت فعلی به‌اندازه‌ای که پروانه ساخت صادر کرده، به همان اندازه، فیلمنامه رد کرده است که این میزان سختگیری شاید درطول تاریخ شورای پروانه ساخت کم‌سابقه باشد.»