فرهیختگان: به‌‌بهانه سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به تهران با روح‌الله مدبر، کارشناس مسائل اوراسیا گفت‌وگو کرده‌ایم. گفت‌وگوی «فرهیختگان» با مدبر، به دو موضوع اصلی تقسیم شده است. نخست اهداف و دستاوردهای احتمالی جلسات و گفت‌وگوهای وزیر امور خارجه روسیه با مقامات کشورمان و دوم، شرایط حاکم برمناسبات و تقابل موجود میان روسیه، اروپا و آمریکا. در بخش دوم همچنین به ارزیابی نتیجه تحریمهای غرب علیه روسیه می‌پردازیم. تحریم‌هایی که حدودا چهار ماه از آغاز اجرایی شدن آنها می‌گذرد و حداقل در عمل، هنوز نتوانسته روسیه را از عملیات نظامی علیه اوکراین منصرف کرده و پوتین را در جنگ انرژی تسلیم ناتو کند.
اهداف سفر لاوروف به تهران بامحوریت راهبردی‌تر شدن روابط 2 کشور
مدبر در بخش نخست سخنان خود به برنامه‌های وزیر امور خارجه روسیه در سفر کوتاه اما راهبردی خود به تهران پرداخت و گفت: «یک بعد سفر آقای لاوروف، وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه به ایران، برمبنای آنچه که وزارت امور خارجه رسما اعلام کرده است توسعه مناسبات، گفت‌وگو درباره سازمان‌های بین‌المللی و رایزنی در مورد مباحث چندجانبه و دوجانبه میان ایران و فدراسیون روسیه است. مباحثی که به آن پرداخته شد، مربوط به بخش عیان و عمومی این سفر است. نکته حائز اهمیت در این‌میان آنکه در دوره فعلی و از آغاز دولت سیزدهم، شاهد هستیم که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برمبنای اصول دیپلماسی متوازن، توجه به همسایه‌ها، خصوصا همسایه‌هایی که در کمربند تمدنی ما قرار دارند تنظیم شد و در نتیجه آن شاهد بازتعریف مسیر روابط کشورمان با فدراسیون روسیه هستیم. یعنی روابط راهبردی با روسیه، در سیاست کلان جمهوری اسلامی ایران در مسیر عملیاتی شدن قرار گرفته و این بازتعریف، نزدیک شدن بیش از پیش روابط ما و سایر کشورهای آسیای مرکزی را نیز به دنبال داشت. همان‌طور که شاهد بودیم اخیرا، روسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان به ایران سفر کرده‌اند. هرچه سیاست‌های ما در تعامل با طرف روسی در جایگاه راهبردی‌تری قرار بگیرد، درنتیجه خود، حوزه نفوذ ایران در کشورهای آسیای مرکزی را افزایش خواهد داد. دراین‌باره باید گفت به‌زودی ملاقات‌هایی با روسای جمهوری ازبکستان و قرقیزستان هم صورت خواهد گرفت و این حلقه تکمیل خواهد شد. درحال‌حاضر دیپلماسی ما در جهت درستی قرار گرفته است و این جهت‌گیری درست، در سند افق 1404 ما هم به‌همین صورت مدنظر بوده است. بعد دیگری که باید به آن پرداخت، همگرایی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در مواجهه با سازمان‌های بین‌المللی ازجمله آژانس انرژی اتمی و همگرایی‌ها درجریان گفت‌وگوهای 1+4 است. موردی که چند ماهی است که بسیار نزدیک‌تر و هماهنگ‌تر از گذشته بوده است. نمونه بارزش هم نحوه واکنش روسیه و چین نسبت به بیانیه شورای حکام است. نکته قابل‌توجه در این میان آنکه آژانس و دبیرکل آژانس مدت‌هاست از مسیر حرفه‌ای خارج شده و به سمت بیانیه سیاسی صادر شده‌ای حرکت کرده‌اند که خروجی خواسته‌های رژیم‌صهیونیستی بود. همان زمان دیدیم که روسیه و چین قاطعانه مقابل آن ایستادند و رأی منفی به آن دادند. طرف روسی، از مدت‌ها قبل هم مخالفتش با این بیانیه و این قطعنامه را اعلام کرده بود. بعد از صدورش هم روس‌ها تندترین مواضع را داشتند و صرفا هم به مواضع تند لفظی اکتفا نکردند، سطح لابی‌ها و رایزنی‌هایشان را با برخی از گروه‌های آژانس ادامه دادند. با این هدف که فشارها علیه جمهوری اسلامی کاهش پیدا کند. باتوجه به اینکه ما نسبت به گذشته داریم به‌صورت عیان‌تر مشاهده می‌کنیم که تروئیکای اروپایی مسیر بدعهدی، خیانت و نفاق را در مواجهه با جمهوری اسلامی در پیش گرفته است. این توسعه مناسبات ما با طرف روسی می‌تواند بسیار موثرتر از قبل پیش برود که میتوان گفت این موضوع نیز، قطعا یکی از محورهای گفت‌وگوهایی خواهد بود که میان لاوروف و طرف‌های ایرانی صورت می‌گیرد. محوری که درنهایت همگرایی طرفین در مواجهه با سازمان‌های بین‌المللی را به‌دنبال دارد. نکته قابل ملاحظه دیگر آنکه ما در ماه گذشته شاهد سفر الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه به کشورمان بودیم. نواک قبلا وزیر نفت روسیه بود، همچنین، رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه بوده و هست. باتوجه به سفر نواک در ماه گذشته، میتوان پیش‌بینی کرد بخشی از سفر لاوروف نیز به ادامه رایزنی‌ها جهت عملیاتی شدن تفاهماتی اختصاص یابد که در سفر ماه گذشته معاون نخست‌وزیر روسیه میان طرفین صورت گرفته است.
اقدامی که نشان می‌دهد این سفر برای روس‌ها جدی است
مدبر همچنین اضافه کرد: «زمانی میتوان متوجه شد روس‌ها در سفر و جلسات‌شان با طرف مقابل خیلی جدی هستند که چند نشانه در آن سفر دیده شود. یکی از آن موارد این است؛ زمانی که یک مقام روس به سفر خارجی می‌رود و مترجم خود را هم از مسکو با خود همراه می‌کند، نشان‌دهنده آن است که این سفر برای هیات‌روسی بسیار مهم و عملیاتی است. در سفر نواک به تهران، شاهد حضور هیات ترجمه روسی بودیم. یعنی مو به مو و بند به بند گفت‌وگوهای شکل گرفته در این جلسات را به‌طور جدی بررسی و ترجمه می‌کردند تا درنتیجه آن گفت‌وگوها، به نتیجه خوبی برسند. این نشان می‌دهد عزم طرف روسی واقعا جزم است و می‌خواهد مناسباتش با ایران را تقویت کند. قطعا یکی از محورهای سفر لاوروف هم پیگیری همین تفاهمات شکل گرفته در سفر نواک به تهران خواهد بود چون تفاهمات خیلی کلانی در آن سفر بسته شد. محور بعدی که احتمالا در دیدارهای وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه با مقامات کشورمان مورد بحث قرار خواهد گرفت، موضوعاتی درباره نشست آستانه است که با حضور روسای جمهور سه‌کشور(ایران، روسیه و ترکیه) برگزار خواهد شد. علاوه‌بر آن، قرار است کشورهای دیگری هم در آن مشارکت داشته باشند. درباره اینکه میزبان این نشست کدام کشور باشد هم صحبت می‌شود. اینها همه از محورهایی است که احتمال دارد در این سفر مورد بحث قرار گیرند. یکی دیگر از محورهای گفت‌وگو، یک اتفاق مهم درباره مساله مهمی است که نمی‌توان بیشتر درباره جزئیات آن صحبت کرد. اما نکته دیگری که درباره حضور وزیر خارجه فدراسیون روسیه حائز اهمیت است و من از هفته گذشته، زمانی که خانم زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه درباره قطعی بودن سفر لاوروف به ایران خبر داد شاهد اشتیاق بالای رسانه‌های روسی نسبت به این سفر بودم. یعنی این خبر جزء یکی از اخبار مهم رسانه‌های روسی بود که به‌طور گسترده پوشش داده شد. این خبرها و گستردگی بازتاب آن در رسانه‌های روسی نشان‌دهنده این است که فضای عمومی جامعه روسیه نیز برای توسعه مناسبات کشورشان با جمهوری اسلامی ایران آماده شده است. برعکس داخل کشور ما که متاسفانه هنوز هم می‌بینیم جریانات غرب‌گرا و رسانه‌هایشان، بزرگ‌ترین توپخانه تخریب روابط ایران با روسیه را دارند و از این توپخانه به روش‌های مختلف ازجمله شایعه‌پراکنی، دروغ‌پراکنی و فضاسازی استفاده می‌کنند. درحال‌حاضر ضرورت دارد در شرایطی که ما افق چشم‌انداز روابط‌مان با روسیه درحال حرکت به سمت راهبردی شدن است، این نوع تخریب‌ها مدیریت و کنترل شود. باید توجه داشت که این رویکرد، مغایر با منافع ملی ماست.»
اثر مثبت مواضع دقیق ایران درباره بحران اوکراین بر روابط 2 کشور
این کارشناس مسائل اوراسیا در ادامه گفت: «موضع جمهوری اسلامی ایران در مورد عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین به‌خصوص سخنان هوشمندانه رهبر انقلاب موضع دقیقی بود. ایشان از ابتدا تاکید کردند آنچه در اوکراین رخ می‌دهد حاصل سیاست‌ها و شیطنت‌های آمریکا و نقش منفی ناتوست. رهبر انقلاب چند مرتبه دیگر نیز به تحولات اوکراین در سخنان خود پرداختند، ازجمله سخنانی که در فروردین ماه با موضوع گذر از نظام جهانی کنونی و شرایط ویژه و تحولات جهان ایراد فرمودند، یا در دیداری که اخیرا با رئیس‌جمهور قزاقستان آقای توکایف داشتند، ایشان بار دیگر تاکید کردند، بحران اوکراین حاصل سیاست‌های گسترش ناتو به شرق است و این گسترش ناتو به شرق در مغایرت با منافع و امنیت ملی ایران قرار دارد. مواضع هوشمندانه و درستی که در رابطه با عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین توسط نظام جمهوری اسلامی اتخاذ شده است، در شرایط فعلی که در حال گذر هستیم از نظام جهانی یکجانبه‌گرایی آمریکایی به نظام چندبعدی و چند جانبه‌گرایی می‌تواند مسیر ما را در گذر از این شرایط هموار و تقویت کند. چندی قبل پوتین جمله‌ای به این مضمون گفت که ما در بحران اوکراین دوستان و دشمنان واقعی خود را شناختیم. خب در جریان این بحران جمهوری اسلامی نیز مواضع دقیقی گرفت و اعلام کرد، بحران اوکراین حاصل تنش‌های آمریکاست، این اعلام موضع مهم است و می‌تواند سطح روابط نوین ما با روسیه را به سمت روابط راهبردی ببرد.»
اهمیت بالای «راهگذر شمال- جنوب» که پوتین را هم به سخنرانی درباره آن واداشت
مدبر همچنین با اشاره به لزوم پیگیری سیاست‌های ضدتحریمی از سوی کشورمان، به ظرفیت بالای راهگذر شمال-جنوب اشاره کرد و اهمیت بالای آن در خنثی کردن اثر تحریمهای غرب را این‌طور توضیح داد: «موضوع بعدی این است که ما یک شرایط خاص و ویژه‌ای را در زمینه مسائل مرتبط با دیپلماسی اقتصادی، سیاست‌های ضدتحریمی و فعال کردن محور ترانزیتی‌مان تجربه می‌کنیم. اگر خاطرتان باشد از مدت‌ها پیش و در زمانی که هنوز بحث راهگذر شمال- جنوب در کشور خیلی مطرح نبود، روزنامه «فرهیختگان» پیش‌قدم شد و پیرامون اهمیت این راهگذر مصاحبه کردیم. اکنون باید بگویم راهگذر شمال-جنوب نسبت به گذشته اهمیتش از یک بعد دیگر نیز به‌شدت افزایش پیدا کرده است. «تقاطع یک کمربند یک جاده» که چینی‌ها نیز به آن وصل می‌شوند با سیاست‌های تحریمی آمریکا روبه‌رو شده است و در نتیجه آن با قطع ارتباط چین با اروپا این کشور نیز در محاصره خودش قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی موقعیت ژئوپلیتیکی ایران از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد. کشورهایی که ما با آنها رابطه داریم و حتی کشورهای آسیای مرکزی و آسیای میانه که محصور در خشکی هستند به این ظرفیت ژئوپلیتیکی ایران توجه کرده‌اند. با توجه به این اتفاق ضرورت دارد بدون فوت وقت هر مانعی که در حوزه عملیاتی شدن راهگذر شمال-جنوب وجود دارد لغو شود و این راهگذر وارد فاز اجرا شود. خب عملیاتی شدن این راهگذر برای روس‌ها حائز اهمیت است. من همین هفته‌ای که گذشت مجمع اقتصادی سن‌پترزبورگ بود که برگزار شد.
نکته قابل‌توجه آنکه پوتین در این مجمع به سخنرانی پرداخت و در انتهای سخنرانی طولانی و بیش از دو ساعته خود، به راهگذر شمال-جنوب رسید و به‌نوعی سخنان خود را با اشاره به اهمیت راهگذر شمال-جنوب جمع‌بندی کرد. از ظرفیت‌های این مسیر ترانزیتی گفت و اشاره مهمی هم به این مساله داشت که این راهگذر، روسیه را از دریای خزر به دریای آزوف و سپس دریای سیاه متصل کرده است. رئیس‌جمهور روسیه همچنین دراین‌خصوص دوباره تاکید کرد که در روسیه نباید هیچ مشکلی درمورد این راهگذر وجود داشته باشد.»
افزایش نفوذ ایران در آسیای مرکزی نتیجه راهبردی شدن مناسبات تهران- مسکو
مدبر همچنین در ادامه این‌طور توضیح داد: «درحال‌حاضر تمام زیرساخت‌ها در روسیه مهیا و دستور ویژه‌ای نیز به فرماندار آستاراخان داده شده تا این مسیر تکمیل شود. این رویکرد و این مسیر به‌عنوان یک مسیر ضدتحریمی مهم می‌تواند عواید فوق‌العاده‌ای برای ایران داشته باشد. درکنار این امر مباحث امنیتی نیز یکی دیگر از محورهای مهمی است که در سفر لاوروف به تهران موردتوجه قرار دارد. درحال‌حاضر حضور ایران در آسیای مرکزی، به‌لحاظ امنیتی روزبه‌روز درحال پررنگ‌تر شدن است. کارخانه پهپادسازی ما در تاجیکستان نمونه‌ای از همین حضور ارزشمند است که باید تداوم داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران همچنین به عضویت پیمان شانگهای درآمد و از آنجا که یکی از ابعاد شانگهای مسائل امنیتی است، نقش‌آفرینی ایران با همگرایی به‌وجود‌آمده در منطقه تقویت خواهد شد. این اتفاق به‌نفع همگان است. روسیه نیز این را می‌داند که حضور امنیتی ایران قطعا به‌نفع ائتلاف ضدتحریمی است. اینها محورهایی است که در سفر لاوروف به تهران موردتوجه قرار می‌گیرد. علاوه بر این موارد سایر مواردی که از گذشته معطل مانده است نیز در دست بررسی قرار دارد و شاهد اجلاس مهم دیگری هم بین ایران و روسیه خواهیم بود.»
روابط حال‌حاضر دو کشور به‌هیچ‌وجه معطل سند راهبردی 20 ساله نیست
این کارشناس مسائل اوراسیا همچنین درباره سند راهبردی 20ساله میان دو کشور و آخرین وضعیت آن گفت: «درباره سند راهبردی بین ایران و روسیه ما یک قانون معاهده اصول متقابل روابط بین ایران و روسیه را داریم که این معاهده سال قبل نیز به مدت پنج‌سال تمدید شد. ایران و روسیه دارند با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند تا به یک توافقنامه 20ساله به‌عنوان سند چشم‌انداز روابط میان دو کشور برسند. اگرچه این سند بسیار بااهمیت است اما نباید همه‌چیز را متمرکز بر آن کنیم و منتظر زمان انعقاد آن باشیم؛ چراکه ما در روابط‌مان با روسیه فاقد سند نیستیم. ما اسناد دیگری راهم داریم. به‌هرحال وزارت خارجه باید درمورد زمان آن تصمیم بگیرد. ما نباید خود را درگیر این مساله کنیم که آیا این معاهده فردا قرار است اجرا شود یا نه. ما قوانین کمی نداریم و برای ایجاد روابط مثبت با روسیه دچار محدودیت نیستیم که البته اگر یک سند جدید با قوانین جامع و اصلاح‌شده تنظیم شود کار ارزشمندی خواهد بود که سیاست ایران نیز تنظیم چنین سندهایی است و انعقاد سندهای 20 ساله با کشورهای دیگری را هم در دستورکار قرار داده که روسیه در بین کشورهای دارای اولویت قرار دارد.»
تحریمهای غرب علیه روسیه درنتیجه محاسبات غلط آنان بود
روح‌الله مدبر، در بخش دوم این گفت‌وگو به روایت آنچه در این چهارماه و از روز آغاز درگیری‌ها بین اروپا، آمریکا و روسیه اتفاق افتاده است، پرداخت. این کارشناس مسائل اوراسیا محاسبات غربی‌ها درباره تحریم روسیه را غلط دانست و درباره آن این‌طور توضیح داد: «من همان زمان که تحریم‌ها علیه روسیه اعلام شد، گفتم که بازنده این تحریم‌ها غربی‌ها هستند. باید به این نکته توجه داشت که روس‌ها سال‌هاست ساختار ضدتحریمی خود را آماده کرده‌اند. خیلی‌ها این حرف را نپذیرفتند و برخی رسانه‌ها نیز در انتظار فروپاشی اقتصاد روسیه بودند و چنین پیش‌بینی‌هایی را تیتر می‌کردند. این تحلیل‌های اشتباه نشان داد که روسیه برای این رسانه‌ها شناخته‌شده نیست. مبدا این تحلیل‌ها در اتاق فکر غربی‌ها بود. آن موقع پوتین درباره این تحریم‌ها گفت همچون چاقویی است که دست کسی که آن را در دست گرفته است، می‌برد و همین اتفاق هم افتاد. درحال‌حاضر در انگلستان تجمع و راهپیمایی‌هایی بر سر قیمت بنزین به‌راه افتاده است؛ چراکه هر باک بنزین گاهی رقمی بالای 125 دلار برای آنان هزینه دارد. در فرانسه و آلمان نیز هر روز شاهد تجمعات مردم در اعتراض به گرانی بنزین هستیم. در اروپا تورم فوق‌العاده‌ای ایجاد شده و بحران علاوه بر گرانی انرژی میزان درآمدها را کاهش داده است. شناخت غلط غرب از روسیه باعث شده تبعات سیاست‌های تحریمی آمریکا و غرب علیه این کشور، دامنگیر خود غرب شود.»
سیاست‌های روسیه برای مقابله با تحریم‌ها آمریکا را غافلگیر کرد
این کارشناس مسائل اوراسیا، درخصوص نتایج تحریمهای غرب علیه روسیه و سیاست‌های ضدتحریمی روس‌ها در این مدتی که از آغاز جنگ اوکراین می‌گذرد، گفت: «شناخت و محاسبات آنها از روسیه اشتباه بود. هنوز هم نمی‌دانند پلن بی روسیه درمقابل آنها و ناتو چیست. در شرایط فعلی متوجه شده‌اند قدرت اقتصادی روسیه بالاتر از تهدید آنان بوده است. درنتیجه این سیاست‌ها، نه‌تنها شرایط اروپا، بلکه دیگر کشورها هم دچار بحران انرژی، بحران غذا و دیگر بحران‌های این‌چنینی شده‌اند. به‌خاطر این تصمیم اشتباه آمریکا، خطراتی جدی در نظام بین‌الملل وجود دارد.
همین روزها هر یک دلار آمریکا معادل 56 روبل است و این نشان‌دهنده تقویت ارزش پول ملی روسیه با وجود شرایط تحریمی است. مسیری که روسیه درمقابل تحریم‌ها پیش‌گرفته است، غرب و آمریکا را کاملا غافلگیر کرد، البته دستاورد این تحریم‌ها و فشار اجتماعی-سیاسی غرب به روسیه برای این کشور، تقویت ارتباط ضدتحریمی روسیه و باز شدن مسیر پیش‌روی این کشور جهت فکر کردن به ایجاد سازمان‌های بین‌المللی جدید است. روسیه نشان داد میتوان تحریم را از بین برد. نکته آخر دراین‌باره آنکه روس‌ها در مسیر خروج مناسبات‌شان از چهارچوب اعتماد به غرب به‌معنای واقعی عزم‌شان را جزم کرده‌اند که این می‌تواند درسی بزرگ برای کشورهایی باشد که در مسیر تحریم قرار گرفته‌اند تا بدانند راه مقابله با زورگویی غرب، ایستادگی و مقاومت است.»
تحریم انرژی روسیه روی کاغذ بوده است نه در میدان واقعیت
مدبر همچنین در پایان گفت: «درخصوص مساله فروش نفت، روسیه در این حدود سه‌ماه، استراتژی و سیاست‌هایی را به‌کار گرفته است که درنتیجه آن سیاست‌ها، تقریبا تاحد زیادی توانسته از آسیب‌های احتمالی که ممکن بود در اثر تحریم‌ها ببیند جلوگیری کند. نکته دیگر آنکه متحدان راهبردی روسیه در خرید نفت خیلی با این کشور همکاری و همراهی داشته‌اند. واقعیت آن است که بحث تحریم انرژی روسیه توسط غرب بیشتر روی کاغذ بوده است. نکته قابل‌توجه آنکه خیلی از همین کشورهای اروپایی، مشتریان قاچاقی نفت روسیه هستند و این یعنی سیاست تحریمی، سیاست ناموفقی بوده است. موضع قاطعی هم که پوتین درباره تبادلات و اینکه باید به روبل انجام شود هم نشان داد که روس‌ها حاضر به هیچ‌نوع مماشاتی در این حوزه نیستند و غرب را به خودشان وابسته کرده‌اند. این موارد همچنین جایگاه و نفوذ ویژه روسیه در حوزه انرژی باعث شد برخی متحدان این کشور مانند عربستان‌سعودی روابط‌شان را با روسیه تحکیم کرده و درنتیجه هماهنگی استراتژیک‌شان هم جای روسیه را در بازار پر نکنند و هم کمک‌های ویژه‌ای به روسیه داشته باشند. به‌علاوه اینکه عمق نفوذ روسیه در بازار و اقتصاد بین‌المللی حذف‌شدنی نیست. همان‌طور که در حوزه انرژی شاهد بودیم، آنهایی که می‌خواستند روسیه را حذف کنند، الان به‌صورت مخفیانه از روسیه خرید می‌کنند. به همین دلیل آمارهای فروش روسیه بالاست و تغییر چندانی نخواهد کرد. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، تحریمهای انرژی روسیه بلندمدت نیست، بلکه میان‌مدت است و درنهایت غرب مقابل نتایج سیاست تحریمی خود تسلیم خواهد شد.»
در این رابطه بیشتر بخوانید:
تکمیل حلقه ارتباط استراتژیک با آسیای میانه (لینک)
روسیه در تحولات منطقه با ایران هماهنگ می‌شود (لینک)