در هر گروه و صنفی، افرادی وجود دارند که به‌دلیل مهارت و عملکرد مطلوب دیگران را تحت‌تاثیر خود قرار داده و به الگوی آنها تبدیل شوند اما کمتر افرادی هستند که زیستی چند‌بعدی پیشه کنند و در همه ابعاد نیز در عالی‌ترین سطح ایفای نقش کنند. شهید چمران از معدود افرادی است که وادی علم، سیاست و مبارزه را باهم تجربه کرده و در همه حوزه‌هایی که به آن ورود کرده به عالی‌ترین سطح رسیده است. عاقبت چمران بعد از نیم‌قرن سفر کردن، آموختن و مبارزه نهایتا به شهادت منجر می‌شود. مشی زندگی چمران را می‌توان مدل مطلوبی از زندگی تاثیر‌گذار دانست؛ زندگی‌ای که امام‌خمینی(ره) آن را به‌عنوان الگوی زیستن معرفی کرده و می‌گوید: «چمران با عزت و عظمت و با تعهد به اسلام جان خودش را فدا کرد و در این دنیا شرف را بیمه کرد و در آن دنیا هم رحمت خدا را بیمه کرد. ما و شما هم خواهیم رفت. مثل چمران بمیرید.» در سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران به بررسی برخی ابعاد زندگی ایشان پرداخته و نگاه چمران به علم، مبارزه و سیاست را که بخش زیادی از زندگی خود را به آن اختصاص داد مورد پرداخت قرار می‌دهیم.
علم برای چمران ابزار بود نه هدف
مدارج و نتایجی که شهید چمران در مسیر علمی خود به دست آورده است همگی نشان از موفقیت وی در سطح عالی علم دارد. چمران با رتبه 15 وارد دانشگاه تهران و برای تحصیلات تکمیلی بورسیه دانشگاه‌های آمریکا شده و دکتری خود را از دانشگاه بروکلی در رشته پلاسما گرفته و از آزمایشگاه‌های ناسا و بل دعوت به همکاری می‌شود. وی اما علی‌رغم تمام امتیازات علمی که در فیزیک به دست آورده بود، موفقیت‌های فردی را هدف قرار نداده و در راه رسیدن به غایت نهایی مسیر دیگری را برمی‌گزیند؛ مسیری که به مبارزه مسلحانه ختم شده و چمران را برای آموختن مبارزه راهی مصر و سپس لبنان می‌کند. درنتیجه انتخاب این راه همسر و فرزندان چمران وی را ترک کرده و به آمریکا بازمی‌گردند. چمران اما نه‌تنها موفقیت‌ها و مدارج علمی را کنار گذاشته بلکه در راه رسیدن به غایت خود حتی از خانواده نیز می‌گذرد. در شرایطی که سیل مهاجرت نخبگان علمی هر روز شدت می‌یابد، توجه و پرداختن به چنین الگویی که علم را ابزار رفاه‌طلبی خود قرار نداده است می‌تواند بسیار درس‌آموز باشد؛ درسی که چمران با آموختن آن عاقبت خود را به شهادت منتهی کرد.
تعهد به اسلام ایدئولوژی مبارزه چمران
اگرچه مبارزه با ظلم و ظالم یکی از واجباتی است که در اسلام برآن تاکید شده و صفت مجاهد در راه خدا به مبارز اطلاق شده است اما این مبارزه با ظالم اگر سمت‌وسویی منفعت‌طلبانه به خود گرفته و به ابزاری برای قدرت‌طلبی تبدیل شود نه‌تنها خود بالذات امری مذموم است بلکه اگر در پوشش اسلام صورت گیرد به ماهیت اسلام نیز خدشه وارد می‌کند. جنایات تروریست‌های داعش و اقدامات عوامل مجاهدین خلق یا گروهک فرقان نمونه‌ای از همین مبارزه التقاطی محسوب می‌شود. در شرایطی که منافقین اسلام را به ابزار تبدیل کرده و مبارزه را هدف قرار داده بودند و با این توجیه که مارکسیسم علم مبارزه است هر روز بر ماهیت التقاطی اسلام می‌افزودند، چمران مدل دیگری از مبارزه چریکی را نشان داد؛ مدلی که با هدف حفظ اسلام سروشکل گرفت.
چمران که بعد از فضای اختناق ایجاد‌شده توسط رژیم‌پهلوی در سال 42 برای آموختن مبارزات چریکی عازم مصر شده بود وقتی در مصر مشاهده کرد که جریان ناسیونالیسم عربی باعث تفرقه مسلمین می‌شود، به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و ناصر ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آنقدر قوی است که نمی‌توان به‌راحتی با آن مقابله کرد. عبدالناصر به چمران و یارانش اجازه می‌دهد در مصر نظرات خود را بیان کنند. چمران در ادامه برای حفظ اسلام و حمایت از شیعیان مبارزاتش را در لبنان ادامه داده و نهایتا عازم ایران شده و در جنگ به شهادت می‌رسد؛ شهادتی که امام در وصف آن می‌گوید: «چمران با تعهد به اسلام جان خودش را فدا کرد.»
سیاست‌ورزی معتدل
بسیاری از افراد و جناح‌های سیاسی برای اینکه بدنه مردمی را برای حمایت از خود ترغیب کنند، ادعای اعتدال را به خود نسبت می‌دهند اما این ادعا زمانی که در سنجه رفتار آنها مورد‌ارزیابی قرار می‌گیرد عیار ناچیز خود را نشان می‌دهد. در این میان چمران را می‌توان به معنای واقعی یک الگوی متعادل سیاسی دانست. در دورانی که برخی مدعیان کنونی اعتدال خواستار انحلال ارتش به‌بهانه وجود تعدادی وابسته به پهلوی در این نهاد بودند چمران محکم پای آن ایستاد و در تریبون مجلس اعتماد خود به ارتش را این‌گونه اعلام کرد که حاضر است پشت‌سر برخی از ارتشیان نماز بخواند. وجود نیروهای ارزشمندی همچون صیاد‌شیرازی و منصور ستاری واقعیت حرف چمران را بهتر مشخص می‌کند. این روحیه متعادل چمران را می‌توان در فعالیت‌های سیاسی‌اش نیز مشاهده کرد. چمران که با برخی چهره‌های نهضت آزادی پایه‌گذار انجمن‌های اسلامی در اروپا بود، قبیله‌گرایانه در این جریان حل نشد و بعد از طی دوران مبارزه در لبنان به ایران آمده و در آموزش سپاه نقش ایفا کرد و به‌عنوان وزیر دفاع امام‌خمینی(ره) نیز انتخاب شد. تلاش برای تقویت اسلام مهم‌ترین عاملی است که باعث می‌شد چمران بتواند با گروه‌های سیاسی مختلف کار کند و با معیار قراردادن اسلام از گروه‌بندی‌های جناحی و موضع‌گیری‌های رادیکال فاصله بگیرد.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
سایه استاد متعهد بر دانشگاه، نویددهنده سرافرازی آینده ملت ایران است (لینک)
روایت یک شخصیت متعهد، فراجناحی و متخصص (لینک)
اعتدال واقعی گفتمان چمران بود (لینک)
فاتح بحران (لینک)